Region Podkarpacie NSZZ „Solidarność”
"Region Podkarpacie NSZZ „Solidarność”". Pierwsze krótkotrwałe akcje protestacyjne na terenie woj. krośnieńskiego miały miejsce 15-16 VII 1980 w Sanockiej Fabryce Autobusów Autosan. 15-18 VIII 1980 Autosan zastrajkował ponownie; od 23 VIII 1980 strajkowały Krośnieńskie Huty Szkła; 26-30 VIII 1980 PKS Oddziały w Krośnie, Sanoku, Jaśle, Ustrzykach Dolnych, Fabryka Amortyzatorów Polmo, WSK PZL Krosno i Zakłady Urządzeń Naftowych Naftomet w Krośnie; strajkujący zgłaszali postulaty ekonomiczne, solidaryzowali się z robotnikami Wybrzeża; KS powstały m.in. w: WSK PZL, FA Polmo, Naftomecie, Zakładach Przemysłu Lniarskiego Krosnolen, Fabryce Obuwia Sportowego Fabos, PKS.
29 VIII 1980 powołano w FA Polmo (po pierwszej nieudanej próbie na terenie WSK PZL) pełniący funkcję MKS Zespół Organizacyjny Niezależnych i Samorządnych Związków Zawodowych Województwa Krośnieńskiego z przewodniczącym Józefem Bekiem; 30 VIII 1980 z inicjatywy Brunona Mańki (skierowanego przez MKS w Stoczni Gdańskiej im. Lenina do organizowania nowych związków zawodowych) 14 przedstawicieli strajkujących zakładów woj. krośnieńskiego wzięło udział w podpisaniu Porozumień Sierpniowych. 2 IX 1980 Zespół Organizacyjny NiSZZ Województwa Krośnieńskiego przekształcił się w Komitet Organizacyjny NiSZZ z J. Bekiem na czele; do 18 X 1980 negocjowano z wojewodą krośnieńskim przydział lokalu, który wkrótce otrzymano przy ul. Tysiąclecia.
25 IX 1980 Komitet Organizacyjny NiSZZ przekształcił się w Podkarpacki Regionalny Komitet Założycielski „S” z przewodniczącym Zygmuntem Zawojskim; we IX 1980 powstały Komitety Założycielskie w Sanoku i Jaśle; w Podkarpackim RKZ utworzono 4 komisje problemowe; od 20 XI 1980 wydawano pismo Regionu „Solidarność Podkarpacką”.
W I 1981 „S” w woj. krośnieńskim liczyła 110 tys. członków z 200 zakładów; w skład powstającego Regionu weszły, obok Krosna, MKZ w Jaśle, Sanoku, Lesku, Brzozowie; MKZ w Ustrzykach Dln. do Regionu Podkarpacie przyłączył się w czasie strajku ustrzycko-rzeszowskiego; w V 1981 do Regionu Małopolska przeszły struktury „S” w Jaśle. Wiosną 1981 w dyskusji nt. struktur „S” działacze krośnieńscy pocz. opowiadali się za koncepcją makroregionów opartych na 17 woj., późn. razem z przemyską „S” za Regionem jako podstawową strukturą organizacyjną.
2 i 19 VI 1981 obradowało I WZD Regionu Podkarpacie; w 1. turze delegaci opowiedzieli się za niezależnym Regionem z siedzibą w Krośnie, w 2. turze wybrano władze ZR: przewodniczącym został Z. Zawojski; wybrano 7 delegatów na I KZD, do KK weszli: Z. Zawojski i Piotr Rychter; utworzono m.in. Komisję Kontroli Społecznej, czuwającą nad poprawą zaopatrzenia; w związku z sabotowaniem pracy KKS ZR wystąpił z wnioskiem o odwołanie wojewody krośnieńskiego Tadeusza Kruka. ZR organizował obchody 3 Maja, Powstania Warszawskiego, Święta Niepodległości, 9 VIII 1981 wiec antyreżimowy w Krośnie; 28 X 1981 Region wziął udział w ogólnopolskim strajku ostrzegawczym.
We IX 1981 w Regionie Podkarpacie do „S” należało 76 tys. pracowników (bez Delegatury w Jaśle, już wówczas w strukturach Regionu Małopolska).
12/13 XII 1981 w woj. krośnieńskim internowano 42 osoby (w tym 4 z „S” RI), do końca XII 1981 kolejne 9, do końca 1982 jeszcze 33; wszystkich umieszczano w Ośr. Odosobnienia w Uhercach, Załężu k. Rzeszowa, Gołdapi i Nisku. 14-15 XII 1981 akcje protestacyjne o różnym natężeniu podjęło kilka tys. pracowników, najbardziej dramatyczny przebieg miał strajk w FA Polmo w Krośnie, gdzie zwolniono z pracy ponad 200 osób. W pierwszych miesiącach stanu wojennego w Krośnie Stanisław Majerski i Zbigniew Gładysz zorganizowali sieć kolportażu wydawnictw niezależnych sprzed 13 XII 1981 i ulotek; w Sanoku Marian Witalis i Marian Pilch uruchomili redakcję i drukarnię „Biuletynu Solidarności Podkarpackiej”, pierwszego pisma podziemnego w woj. krośnieńskim, do aresztowania M. Witalisa i jego współpracowników w XI 1982 (zwolnieni 31 XII 1982) ukazało się 18 nr.
W XI 1982, w czasie peregrynacji kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej w Krośnie, odbyło się spotkanie działaczy „S” (m.in.: Jan Cypcarz, Czesław Grzelczyk, Stanisław Guzik, Kazimierz Jarząb, Leszek Karcz, Józef Kinel, Andrzej Kozioł, Józef Szul, Jan Zajdel); powołano RKK Regionu Podkarpacie; do najaktywniejszych działaczy należeli: Józef Baran, Kazimierz Bryś, C. Grzelczyk, S. Guzik, A. Kozioł, Henryk Kuliga, Lesław Olesiński, Bolesław Stasz, J. Szul, o. Józef Śleboda, Ryszard Wojnarowski; zapleczem działalności RKK był klasztor oo. Kapucynów w Krośnie, gwardianem został o. Bogusław Piechuta, działacz opozycyjny z Nowej Soli, wspomagany przez o. J. Ślebodę, d. współpracownika WZZ w Bytomiu i KSS KOR; zorganizowano siatkę łączników, kolportaż i druk „Solidarności Podkarpackiej”; nawiązano współpracę z przedstawicielami innych Regionów; zamierzano działać na rzecz zniesienia stanu wojennego, uwolnienia internowanych i skazanych, reaktywowania „S”, „S” RI, „S” Indywidualnego Rzemiosła, realizować cele wyznaczone przez I KZD; program pracy zakładał akcje informacyjno-wydawnicze, sporządzanie ewidencji osób represjonowanych, powołanie klubów dyskusyjnych „S”, wreszcie wznowienie działalności KZ i MKK.
Po uwolnieniu z internowania przewodniczącego Z. Zawojskiego, wiceprzewodniczącego Zygmunta Błaża i Jerzego Jakubowskiego na przełomie 1982/1983 powstała RKW, druga struktura podziemna w Krośnie zorganizowana przy współpracy z kościołem Wniebowzięcia NMP w Haczowie z ks. Kazimierzem Kaczorem; organizatorami byli m.in.: Jan Bałuka, Z. Błaż, Bogdan Gładysz, J. Jakubowski, J. Kinel, Zbigniew Leśniak, Sławomira Leśniak, S. Majerski, Adam Oberc, Z. Zawojski; RKW, która stworzyła własną sieć kolportażu i kontaktów z Regionami, zorganizowała poligrafię, wydawała ulotki, pismo podziemne o takiej samej nazwie jak wydawane przez RKK: „Solidarność Podkarpacką” (tak więc w 1983 i w 1. poł. 1984 istniały w woj. krośnieńskim 2 pisma podziemne o tym samym tytule); na łamach pisma RKW nawoływała do obchodów rocznic i świąt patriotycznych, działań na rzecz zwolnienia uwięzionych, obrony symboli religijnych, bojkotu wyborów do Sejmu PRL i rad narodowych.
W III 1984 aresztowano grupę wydającą „Solidarnością Podkarpacką” RKK: J. Barana, C. Grzelczyka, S. Guzika, Andrzeja Kopacza, Andrzeja i Marię Koziołów, H. Kuliga, Aleksandera Migo, J. Szula; wyszli na mocy amnestii, jednak osłabiło to RKK. W VI 1984 aresztowano J. Jakubowskiego z RKW, także wyszedł na mocy amnestii. Kilkunastu czołowych działaczy zdecydowało się na emigrację, m.in. Z. Zawojski i E. Chytła.
W 1984 RKW w Krośnie zorganizowała przy kościele farnym Świętej Trójcy Aptekę Leków Zagranicznych (z darów francuskiego Association de Soutien Solidarité); w celu koordynowania działalności Apteki utworzono Komisję Charytatywną (późn. zarejestrowaną przy Episkopacie Polski), w jej ramach prowadzono nie tylko dystrybucję leków, ale także biblioteczkę wydawnictw podziemnych, sprowadzano materiały poligraficzne, nagrania oraz pieniądze (za które m.in. zakupiono sprzęt audio i wideo do pokazów filmowych); szczególne zasłużyli się S. Leśniak i J. Jakubowski, który przeszedł do RKK.
10 XI 1984 podpisano porozumienie o współpracy RKW Regionu Podkarpacie z Regionalnym Komitetem „S” Małopolska (m.in. w związku z Jasłem) dot. wymiany informacji i koordynacji działań; współpraca z Regionem Rzeszów dotyczyła gł. wymiany podziemnych wydawnictw; obie grupy utrzymywały kontakty z Regionem Mazowsze, Regionem Pomorze Zachodnie; w 1988 H. Kuliga z RKK nawiązał kontakt z rzeszowską Solidarnością Walczącą.
W XII 1986 powstało Duszpasterstwo Ludzi Pracy Duszpasterstwo Ludzi Pracy Duszpasterstwo Ludzi Pracy przy parafii św. Józefa w Częstochowie, powstało w 1985. Organizatorem i duszpasterzem był proboszcz ks. Zenon Raczyński, który od XI 1984 w każdą drugą niedzielę miesiąca odprawiał Msze za Ojczyznę i wygłaszał patriotyczne kazania. przy klasztorze oo. Kapucynów w Krośnie (nieoficjalnie działało od przybycia do klasztoru o. Bogusława Piechuty w 1982): organizowano m.in. wystawy, prelekcje działaczy Regionu; w parafii Wniebowzięcia NMP w Haczowie działało Duszpasterstwo RI: m.in. organizowano wykłady znanych działaczy opozycji i intelektualistów (m.in. bp. Ignacego Tokarczuka, prof. Leszka Kołakowskiego). Na terenie Regionu działały Bractwa Trzeźwości, często będące kamuflażem dla kontaktów ze środowiskami opozycyjnymi w innych Regionach.
W 2. połowie l. 80. jednym z najważniejszych przejawów działalności opozycji było organizowanie uroczystości i manifestacji patriotycznych, na które władza odpowiadała zatrzymaniami, rozmowami ostrzegawczymi, karami administracyjnymi; 3 V 1986 kolegium ds. wykroczeń nałożyło wysokie grzywny na organizatorów i najaktywniejszych uczestników manifestacji w Sanoku, w której wzięło udział ponad 2 tys. osób; sanockich opozycjonistów wspomagał ks. Adam Sudoł, regularnie wzywany na rozmowy ostrzegawcze i szykanowany.
31 III 1987 utworzono w Krośnie Komisję ds. Interwencji i Praworządności z Wiesławem Tomasikiem na czele; Komisja udzielała pomocy prawnej, ewidencjonowała przypadki łamania praworządności, wpłacała grzywny, 1987-1988 udzieliła pomocy kilkudziesięciu osobom, także m.in. złożyła do prokuratury zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa przez dyr. Zakładu Płyt Wiórowych w Jaśle, który dyskryminował pracowników nienależących do prorządowych związków zawodowych (sprawa trafiła na łamy „Financial Times”, mówiło o niej radio BBC). Wiosną 1988 działacze „S” w Regionie wspólnie z księżmi miejscowych parafii przeprowadzili zbiórkę pieniędzy na rzecz strajkującej załogi Huty im. Lenina w Nowej Hucie; przekazano 400 tys. zł (średnie wynagrodzenie za pracę wynosiło ok. 20 tys. zł).
31 VIII 1988 na wieść o spotkaniu gen. Czesława Kiszczaka z Lechem Wałęsą działacze RKK skupieni wokół krośnieńskiego Duszpasterstwa Ludzi Pracy Duszpasterstwa Ludzi Pracy Duszpasterstwa Ludzi Pracy, struktury kościelne, faktycznie posiadające charakter stowarzyszeń, których celem było wzmocnienie moralne i rozwój duchowy pracujących, a także pobudzenie ich do aktywności w życiu zawodowym i społecznym. Ich działalność nie zawsze była całkowicie jawna. Pierwsze DLP powstały w 1973, szczególny rozkwit tych struktur, często przy współudziale laikatu, nastąpił w okresie stanu wojennego i delegalizacji „S”, co wynikało z bieżących potrzeb – głównie pomocy internowanym działaczom związku, ale także np. potrzeby wspólnotowości czy dalszego samokształcenia po zawieszeniu działalności kursów organizowanych w ramach tzw. Uniwersytetu Latającego. Zazwyczaj opiekunami duszpasterstw byli księża diecezjalni: proboszczowie albo delegowani do tej pracy wikariusze, np. Jerzy Popiełuszko, który od I 1979 pełnił posługę jako duszpasterz średniego personelu medycznego w archidiecezji warszawskiej. Jednym z prężniej działających DLP kierował w parafii św. Maksymiliana w nowohuckich Mistrzejowicach ks. Kazimierz Jancarz, który organizował tam m.in. czwartkowe Msze za Ojczyznę. Z duszpasterstwem tym był związany ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski. Często opiekę nad DLP sprawowali także księża zakonnicy. DLP przede wszystkim pogłębiały świadomość chrześcijańską; ich członkowie poznawali katolicką naukę społeczną, papieskie encykliki, aktualności z życia gospodarczego i społecznego. W ramach DLP organizowano od 1982 Ogólnopolską Pielgrzymkę Ludzi Pracy, która w 3. sobotę i niedzielę IX każdego roku wyruszała (i wyrusza) na Jasną Górę. DLP organizowały pielgrzymki także do innych miejsc kultu religijnego. Choć wszystkie one miały charakter religijny, pozwalały zarazem pracownikom, szczególnie tym zrzeszonym w „S”, na zamanifestowanie jedności i starań w walce o wolność, godność człowieka pracy i prawa pracownicze. Przeciwko DLP protestowały niejednokrotnie władze państwowe, traktując ich działalność jako zagrożenie w sferze wpływu na środowiska robotnicze. DLP prowadziły ponadto działalność samokształceniową, budowały poczucie wspólnoty w kręgu wartości chrześcijańskich, wywierały pozytywny wpływ na życie religijne, społeczne, rodzinne, zawodowe i polityczne. wydali odezwę, w której ujawniali się jako RKW; w odpowiedzi Z. Błaż na łamach wrześniowego nr. „Solidarności Podkarpackiej” ujawnił się jako przewodniczący RKW; był to początek wychodzenia „S” Regionu Podkarpacie z podziemia.
30 IX 1988 jako pierwszy ogłosił swoją działalność Komitet Organizacyjny „S” w Sanockiej Fabryce Autobusów Autosan; 24 X 1988 powołano Komitet Założycielski „S” Pracowników Krośnieńskich Fabryk Mebli; w odpowiedzi na apel RKW powstawały w zakładach kolejne organizacje: w I 1989 w Zakładach Tworzyw Sztucznych Gamrat w Jaśle, Instytucie Górnictwa Naftowego i Gazu oraz FA Polmo w Krośnie; w II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1989 do jawnej działalności przeszły struktury Związku w Zakładach Przemysłu Skórzanego Asko w Rymanowie, w ZPL Krosnolen i Zakładzie Transportu Energetyki w Krośnie. 11 IV 1989 powstał TZR „S” Podkarpacie z Z. Błażem na czele; na tym samym spotkaniu powołano Wojewódzki KO, który wyłonił kandydatów opozycji do Sejmu i Senatu i przeprowadził kampanię wyborczą; 4 VI 1989 z listy KO „S” do Sejmu weszli: Paweł Chrupek i Jerzy Osiatyński, do Senatu: Gustaw Holoubek i Andrzej Szczypiorski.
Środowisko RKK rozpadło się: kilka osób weszło w skład TZR, kilka związało się z Solidarnością Walczącą, inni zaprzestali działalności. 28 I i 3 II 1990 odbyło się II WZD Regionu Podkarpacie, na przewodniczącego ZR wybrano Ryszarda Domańskiego. Region w II 1990 liczył ok. 20 tys. członków.