Encyklopedia Solidarności Ośrodek Odosobnienia w Kamiennej Górze - Hasła rzeczowe -

Ośrodek Odosobnienia w Kamiennej Górze, funkcjonował 13 XII 1981 – 8 IV 1982 w Zakładzie Karnym dla młodocianych przy ul. Nadbrzeżnej 3. W VII 1944 w Kamiennej Górze założono obóz pracy przymusowej (Zwangsarbeitslager für Juden Landeshut), filia niemieckiego obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen. Podczas II wojny światowej w murowanych barakach obozu przetrzymywano ponad 1,7 tys. więźniów z różnych państw Europy, a w V 1945, wymordowano większość tam przebywających. W l. 50. XX w. działał tam Ośrodek Pracy Więźniów, który nast. przekształcono w więzienie dla młodocianych.

Nieremontowane przez kilkudziesiąt lat więzienie było w bardzo złym stanie techn.; wg Raportu o stanie więziennictwa z 24 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1982 ZK nie nadawał się nawet do remontu i przeznaczono go do likwidacji z końcem 1983. Funkcję komendanta pełnili kolejno: por. Ryszard Lewandowski, mjr Bogdan Jankowski.

W Kamiennej Górze internowanych osadzano od późnych godz. nocnych 12/13 XII 1981. Placówka Placówka „Placówka”, pismo dla rolników wydawane przez Komitet Samoobrony Chłopskiej Ziemi Grójeckiej IV 1979 – IV 1980. była przeznaczona dla mężczyzn, 13–17 XII 1981 przetrzymywana była Elżbieta Zawadzka. Pierwszymi internowanymi byli mieszkańcy woj. jeleniogórskiego. Po likwidacji Ośrodka Odosobnienia w AŚ w Świdnicy 7–8 I 1982 do Kamiennej Góry przewieziono ok. 30 osób z woj. wałbrzyskiego, późn. przetrzymywano także 7 osób z woj. opolskiego. 14 XII 1981 w ośrodku przetrzymywano 37 osób, 25 XII – 59. Łącznie przetrzymywano co najmniej 119 osób.

Internowanych zakwaterowano w dwóch oddzielnych barakach, w jednym przebywali mieszkańcy z woj. wałbrzyskiego, a w drugim z woj. jeleniogórskiego. Warunki socjalno-bytowe były znacznie gorsze niż w pozostałych placówkach. Budynki były nieogrzewane, okna nieszczelne, w celach brakowało bieżącej wody. Pod koniec III 1982 kąpiel odbywała się raz w tygodniu, o udostępnieniu ciepłej wody w celach nie było mowy.

Ośrodek w Kamiennej Górze, przynajmniej w pocz. okresie, był jedną z najbardziej represyjnych placówek w południowo-zachodniej Polsce. Opór internowanych (do III 1982 przeprowadzono 76 głodówek protestacyjnych) sprawił, że władze stopniowo szły na ustępstwa i łagodziły obowiązujące regulaminy. W poł. I 1982 stopniowo zaczęto zezwalać na pozostawianie otwartych cel, rozwinęła się wtedy działalność konspiracyjna. Prowadzono wykłady, pisano teksty i muzykę do piosenek; w I i II 1982 powstały piosenki Kartka od ojca, Mazur kajdaniarski i Więzienne tango. Autorami tekstów byli Karol Błaszczyk i Janusz Romaniszyn. Odbywały się pierwsze próby wokalne.

Internowanych nieprzestrzegających regulaminu wewnętrznego karano. Powodem represji był protest internowanych skierowany przeciwko zamykaniu drzwi cel w wyznaczonych godz. Od 10 II 1982 największa liczba wniosków dot. ignorowania obowiązku stawania do apelu. Karani byli przede wszystkim: Ireneusz Kwiatosz, Bolesław Górak, Jerzy Nalichowski, Franciszek Szelwicki i Ryszard Kulesza, którym w ciągu zaledwie w kilku dni sporządzono po kilkanaście wniosków o ukaranie. W efekcie skomasowanych represji komendant ośrodka wszystkich 5 osadzonych ukarał pobytem w celi izolacyjnej przez 7 dni. Szczególny opór wykazał R. Kulesza, który odmówił wyjścia z celi i udania się do komendanta, a nast. do celi izolacyjnej, gdzie został doprowadzony siłą przez funkcjonariuszy Służby Więziennej. Do 15 II 1982 systematycznie łamali obowiązujący regulamin również: Ryszard Holinka, Zygmunt Wachowski, Zbigniew Zając i Walenty Krzysiek, ale po ukaraniu przez komendanta podporządkowali się regulaminowi placówki. Solidarnie z internowanymi nie stawał do apelu przebywający w izolatce Andrzej Piesiak; 9 II 1982 uniemożliwiał przeszukanie celi oraz odmówił wykonania polecenia.

 Opiekę duszpasterską nad internowanymi sprawował ks. Edmund Balasiński z parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Kamiennej Górze. 5 III 1982 do ośrodka przyjechali z darami przedstawiciele Arcybiskupiego Komitetu Charytatywnego we Wrocławiu m.in. o. Ludwik Wiśniewski, Marek Lewkowicz, Ryszard Obłąk, Bogna Grabowska oraz Maja Komorowska i Przemysław Burchard z Prymasowskiego Komitetu Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom w Warszawie; 11 III przyjechali prof. Romuald Kukułowicz i o. Klemens Śliwiński (PKPOPWiIR). 23 III 1982 Ośrodek odwiedził abp Henryk Gulbinowicz. Spotkał się z internowanymi, odprawił 2 msze (dla internowanych i dla więźniów).

Ośrodek kilkukrotnie kontrolowali funkcjonariusze jednostek nadrzędnych więziennictwa. Pierwsza wizytacja, której celem było sprawdzenie warunków socjalno-bytowych, odbyła się w poł. I 1982; 26 III 1982, po interwencji abp. H. Gulbinowicza w KW PZPR we Wrocławiu, przeprowadzono kolejny audyt. Poza zbyt małą liczbą kąpieli i brakiem ciepłej wody nie stwierdzono rażących nieprawidłowości w traktowaniu internowanych. Mimo to, powołując się na analizy dot. stanu sanitarnego i bhp jednostek Okręgowego Zarządu Zakładów Karnych we Wrocławiu oraz protokoły kontroli inspektora ds. sanitarno-epidemiologicznych, które zostały sporządzone w 1980, wnioskowano o likwidację ośrodka, na co wyraził zgodę dyr. wrocławskiego zarządu Służby Więziennej.

W chwili likwidacji ośrodka przebywało w nim 35 internowanych, których przeniesiono do Głogowa.

Bartłomiej Perlak