Encyklopedia Solidarności

Janusz Barański, ur. 1 XII 1960 w Wieluniu. Ukończył LO w Pajęcznie k. Częstochowy (1979). Absolwent etnologii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (1988), student filozofii (1984-1989, absolutorium), w 1995 doktorat, w 2009 habilitacja, w 2014 prof.

1970-1979 w ZHP.

Od IX 1980 w NZS, przedstawiciel Katedry Etnografii Słowian w Konwencie NZS UJ. 1980-1989 kolporter wydawnictw niezależnych, m.in. „Biuletynu Niezależnego Zrzeszenia Studentów”. W II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1981 uczestnik strajku o rejestrację NZS, XI/XII 1981 solidarnościowego ze studentami radomskiej WSI. Od III 1981 członek KOWzP na UJ, uczestnik marszów protestacyjnych.

Od 13 XII 1981 w podziemnych strukturach NZS i „S”; 1981-1982 drukarz ulotek dla „S” i NZS, 1982 organizator dostaw sprzętu, materiałów poligraficznych i transportu dla „Serwisu Informacyjnego RKW «S» Małopolska” (ze Zbigniewem Fijakiem i Janem Paculą); do 1989 uczestnik manifestacji rocznicowych oraz akcji ulotkowych i plakatowych, kolporter wydawnictw podziemnych, m.in. „Hutnika”, „Myśli Nieinternowanych”, książek (wydawnictw Krąg, NOW-a); uczestnik Dominikańskiego Duszpasterstwa Akademickiego Beczka w Krakowie. 13 V 1982 zatrzymany po demonstracji. 15 IX 1982 aresztowany, osadzony w areszcie KW MO w Krakowie, nast. w AŚ tamże; 13 XII 1982 – 3 I 1983 prowadził głodówkę; 17 II 1983 skazany w trybie doraźnym przez Wojskowy Sąd Garnizonowy w Krakowie na 6 mies. pozbawienia wolności w zawieszeniu, tego dnia zwolniony z aresztu; 29 IV 1983, po rewizji prokuratora, Izba Wojskowa Sądu Najwyższego w Warszawie uchyliła orzeczenie o warunkowym zawieszeniu, od tego dnia w ukryciu; 3 VIII 1983 darowano mu karę na mocy amnestii. Od III 1984 w Towarzystwie Pomocy Więzionym, zbierał informacje o represjonowanych, rozwoził paczki z pomocą. 1984-1985 drukarz komiksu „Solidarność – 500 pierwszych dni” (wraz z Grzegorzem Surdym). 25-28 VIII 1988 uczestnik Międzynarodowej Konferencji Praw Człowieka w parafii św. Maksymiliana Kolbego w Krakowie-Mistrzejowicach.

1989 uczestnik kampanii wyborczej KO „S” (w biurze wyborczym organizator druku i dystrybucji materiałów informacyjnych). 1989-1990 radca w Biurze Interwencji Kancelarii Senatu w Warszawie; 1990-1995 doktorant na Wydz. Filozoficzno-Historycznym/Wydz. Historycznym UJ; od 1992 w „S” UJ; 1993-2004 stypendysta zagranicznych uczelni; 1995-1997 tłumacz w wydawnictwie Pascal, współpracownik The Faneuil Group; 1997-2014 adiunkt, następnie adiunkt habilitowany, od 2014 prof. nadzw. z tytułem w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej UJ; członek komitetów redakcyjnych: od 2003 serii „Cultura” Wydawnictwa UJ, od 2010 „Ethnologia Fennica”, od 2012 „Ethnologia Slovaca et Slavica”; 1997-2017 koordynator współpracy zagranicznej IEiAK UJ; od 2008 członek European Association of Social Anthropologists, od 2010 Stowarzyszenia NZS 1980.

Autor m.in. „Socjotechnika, między magią a analogią. Szkice o masowej perswazji w PRL-u i III RP'' (2001), „Świat rzeczy. Zarys antropologiczny'' (2007), „Etnologia i okolice. Eseje antyperyferyjne'' (2010), „Etnologia w erze postludowej. Dalsze eseje antyperyferyjne (2017), art. w czasopismach naukowych krajowych i zagranicznych oraz przekładów z jęz. angielskiego.

Odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności (2012), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2016).

Sławomir Chmura