Encyklopedia Solidarności

Jerzy Bartmiński, ur. 19 IX 1939 w Przemyślu, zm. 7 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 2022. Absolwent filologii polskiej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (1961), doktorat (1971), habilitacja (1978), prof. nadzw. (1991), prof. zw. (1997).

1962–1982 członek ZSL.

Od 1961 nauczyciel akademicki w UMCS, 1992–2009 kierownik Zakładu Tekstologii i Gramatyki Współczesnego Języka Polskiego w Instytucie Filologii Polskiej tamże.

Od 1973 z żoną Izabelą zaangażowany w ruch „Domowego Kościoła” (w ramach Ruchu Światło-Życie), założyciele pierwszego w kraju kręgu rodzinnego w Lublinie, którego moderatorem był ks. Franciszek Blachnicki. 5 XII 1976 działalność wspólnot zaprezentowali kard. Karolowi Wojtyle w Krakowie.

Od IX 1980 w „S”, 16 XII 1980–26 V 1981 przew., nast. członek KZ; współorganizator Wszechnicy Związkowej Regionu Środkowo-Wschodniego (od II 1981 członek Tymczasowej Rady Programowo-Organizacyjnej), od X 1981 przew. Rady Ośrodka Studiów Związkowych, IV–V 1981 delegat na I WZD Regionu Środkowo-Wschodniego, od V 1981 członek Prezydium ZR, przew. Rady (Zespołu) ds. Rodziny przy ZR, współinicjator Ruchu Solidarności Rodzin, IX–X 1981 delegat na I KZD.

13 XII 1981 internowany, osadzony w Ośr. Odosobnienia we Włodawie, 31 XII 1981 zwolniony. Od I 1982 zaangażowany w konspiracyjne struktury „S” UMCS, 1983–1989 członek niejawnej Społecznej Komisji Nauki w Lublinie, IX 1988–V 1989 członek Grupy Roboczej na rzecz Relegalizacji NSZZ „S”.

1989–1990 współzałożyciel i członek KO „S” Województwa Lubelskiego (od 30 VI 1989 KO „S” Lubelszczyzny), odpowiedzialny za komisję ds. młodzieży. 1988 założyciel i redaktor rocznika „Etnolingwistyka” (od 2004 periodyk międzynarodowy). 1989 współzałożyciel Klubu Katolickiego w Lublinie. 1990–1993 prorektor UMCS ds. studenckich. 1991–2001 współzałożyciel, wiceprezes zarządu Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej. 1992–2003 przew. Fundacji Ruchu Solidarności Rodzin. 1994–2003 przew. Rady Naukowej Radiowego Centrum Kultury Językowej. Od 1999 członek Rady Języka Polskiego oraz komitetów PAN: Językoznawstwa, Nauk o Literaturze, Nauk Etnologicznych, Slawistycznego. 2001 współorganizator Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Przemyślu (dyr. Instytutu Polonistyki). Od 1993 przew. lubelskiego gremium Katholischer Akademischer Ausländer-Dienst. 1990–2005 członek ROAD/UD/UW. Od 2005 na emeryturze, nadal czynny zawodowo. Od 2008 członek korespondent PAU, od 2014 członek czynny PAU.

Autor ok. 500 publikacji z zakresu językoznawstwa polonistycznego, etnolingwistyki i tekstologii, w tym 9 książek (3 tłumaczone na jęz. obce).

Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1988), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1999) oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2014).

8 II 1975–7 II 1979 rozpracowywany przez Wydz. III KW MO w Lublinie w ramach SOS krypt. Oaza; 9 IV 1985–10 III 1989 przez Wydz. III WUSW w Lublinie w ramach SOR krypt. Dewot; 21 III–19 VIII 1989 w ramach SOR krypt. Langusta.

Marcin Dąbrowski