Encyklopedia Solidarności

Oskar Stanisław Czarnik, ur. 27 XII 1937 we Lwowie. Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego, Wydz. Filologii Polskiej (1962), w 1979 doktorat, w 1992 habilitacja, od 2003 prof. zw.

Od 1956 w PTTK. 1961-1964 nauczyciel w LO w Tłuszczu, 1964-1966 w ZSZ przy Tarchomińskich Zakładach Farmaceutycznych Polfa, 1966-1969 handlowiec w Centrali Importowo-Eksportowej CIECH w Warszawie, 1969-1972 redaktor w Wydawnictwach Handlu Zagranicznego w Warszawie, 1972-1978 nauczyciel w Technikum Odzieżowym w Warszawie, 1978-2008 pracownik Biblioteki Narodowej.

Od IX 1980 w „S”, członek Komitetu Założycielskiego, następnie wiceprzewodniczący, przewodniczący KZ w BN.

13 XII 1981 zatrzymany, po kilku godz. zwolniony, 14 XII 1981 uczestnik strajku w BN, przewodniczący KS, po pacyfikacji strajku internowany w Ośr. Odosobnienia w Warszawie-Białołęce, następnie w Jaworzu, zwolniony 29 IV 1982. 1984-1986 działacz Duszpasterstwa Środowisk Twórczych Duszpasterstwa Środowisk Twórczych Duszpasterstwa Środowisk Twórczych, powstały w wyniku (zapoczątkowanej przy organizowaniu Tygodni Kultury Chrześcijańskiej) współpracy środowisk artystycznych z Kościołem. Od IX 1978 ks. Wiesław Niewęgłowski prowadził w parafii św. Anny w Warszawie (kościół akademicki) cykliczne spotkania z twórcami (zwykle w 2. czwartek miesiąca); rozpoczynały się mszą św., nast. podejmowano tematy, które sugerowali uczestnicy. W spotkaniach brało udział zwykle kilkadziesiąt osób: aktorów, dziennikarzy, pisarzy. W III 1980 prymas Stefan Wyszyński oficjalnie ustanowił ks. W. Niewęgłowskiego Duszpasterzem Środowisk Twórczych w Warszawie. 16 IX 1980 powstał Komitet Porozumiewawczy Środowisk Twórczych i Naukowych. 27-29 III 1981 odbyły się pierwsze rekolekcje dla środowisk twórczych, 11 X prymas Józef Glemp wyraził zgodę na stałą, coniedzielną mszę św. dla środowisk twórczych w parafii św. Anny. Do XI 1981 DŚT objęło swoją posługą ok. 800 twórców. Duszpasterstwa zorganizowano także poza Warszawą, m.in. w Lublinie i Łodzi. w Warszawie, 1984-1988 działacz Duszpasterstwa Internowanych i Uwięzionych, 1986-1989 członek Rady Duszpasterstwa Ludzi Pracy Duszpasterstwa Ludzi Pracy Duszpasterstwa Ludzi Pracy, struktury kościelne, faktycznie posiadające charakter stowarzyszeń, których celem było wzmocnienie moralne i rozwój duchowy pracujących, a także pobudzenie ich do aktywności w życiu zawodowym i społecznym. Ich działalność nie zawsze była całkowicie jawna. Pierwsze DLP powstały w 1973, szczególny rozkwit tych struktur, często przy współudziale laikatu, nastąpił w okresie stanu wojennego i delegalizacji „S”, co wynikało z bieżących potrzeb – głównie pomocy internowanym działaczom związku, ale także np. potrzeby wspólnotowości czy dalszego samokształcenia po zawieszeniu działalności kursów organizowanych w ramach tzw. Uniwersytetu Latającego. Zazwyczaj opiekunami duszpasterstw byli księża diecezjalni: proboszczowie albo delegowani do tej pracy wikariusze, np. Jerzy Popiełuszko, który od I 1979 pełnił posługę jako duszpasterz średniego personelu medycznego w archidiecezji warszawskiej. Jednym z prężniej działających DLP kierował w parafii św. Maksymiliana w nowohuckich Mistrzejowicach ks. Kazimierz Jancarz, który organizował tam m.in. czwartkowe Msze za Ojczyznę. Z duszpasterstwem tym był związany ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski. Często opiekę nad DLP sprawowali także księża zakonnicy. DLP przede wszystkim pogłębiały świadomość chrześcijańską; ich członkowie poznawali katolicką naukę społeczną, papieskie encykliki, aktualności z życia gospodarczego i społecznego. W ramach DLP organizowano od 1982 Ogólnopolską Pielgrzymkę Ludzi Pracy, która w 3. sobotę i niedzielę IX każdego roku wyruszała (i wyrusza) na Jasną Górę. DLP organizowały pielgrzymki także do innych miejsc kultu religijnego. Choć wszystkie one miały charakter religijny, pozwalały zarazem pracownikom, szczególnie tym zrzeszonym w „S”, na zamanifestowanie jedności i starań w walce o wolność, godność człowieka pracy i prawa pracownicze. Przeciwko DLP protestowały niejednokrotnie władze państwowe, traktując ich działalność jako zagrożenie w sferze wpływu na środowiska robotnicze. DLP prowadziły ponadto działalność samokształceniową, budowały poczucie wspólnoty w kręgu wartości chrześcijańskich, wywierały pozytywny wpływ na życie religijne, społeczne, rodzinne, zawodowe i polityczne. przy kościele św. Klemensa (przy ul. Karolkowej) w Warszawie, współorganizator corocznej Pielgrzymki Ludzi Pracy na Jasną Górę, wczasów rodzinnych, organizator pogadanek i pokazów filmowych. Od 1988 członek Komitetu Założycielskiego „S” w BN.

W 1989 przewodniczący KZ „S” w BN. W 1989 współorganizator w BN zbiórki książek dla Polaków na Wschodzie. 1989-1990 wiceprzewodniczący KO „S” w Kobyłce; 1990-1994 radny z listy KO, przewodniczący Rady Miasta Kobyłka. 1995-2004 wykładowca na Uniwersytecie Łódzkim. Od 2001 kierownik Instytutu Książki i Czytelnictwa BN. Od 2005 wykładowca w Akademii Świętokrzyskiej (od 2011 Uniwersytet Jana Kochanowskiego) w Kielcach. Od 2007 członek Warszawskiego Towarzystwa Naukowego. Od 2008 na emeryturze. Członek Towarzystwa Przyjaciół Miasta Kobyłka i Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego.

Autor wielu publikacji dot. kultury literackiej w Polsce i na wychodźstwie w XIX i XX w., m.in.: ''Proza artystyczna a proza codzienna'' (Wrocław 1982), ''Między dwoma sierpniami. Polska kultura literacka w latach 1944-1980'' (Warszawa 1993), ''Wybory ideowe i literackie „Robotnika” 1918-1939'' (Warszawa 1996).

Wyróżniony m.in. odznaką Zasłużony Działacz Kultury (2005).

Od 30 I 1982 rozpracowywany przez Wydz. III-1 KS MO/SUSW w ramach SOR krypt. Karol, do 3 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1987 objęty KE.

Anna Grażyna Kister