Encyklopedia Solidarności

Zbigniew Gluza, ur. 7 IV 1955 w Warszawie. Absolwent Politechniki Warszawskiej, Wydz. Elektrotechniki (1979).

1980-1985 zatrudniony w redakcji miesięcznika „Informatyka”, w 1984 współtwórca dodatku „Mikroklan”.

Od IX 1980 w „S”.

I 1982 – 1989 współzałożyciel, redaktor naczelny, autor podziemnego pisma „Karta”. 4 III 1985 aresztowany, przetrzymywany w AŚ Warszawa-Mokotów, 18 IX 1985 skazany wyrokiem Sądu Rejonowego m.st. Warszawy na 6,5 mies. więzienia, zwolniony po zaliczeniu w poczet kary okresu aresztowania; zwolniony z pracy. 1986-1989 zatrudniony w wydawnictwie Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Od XI 1987 współinicjator i szef Archiwum Archiwum Archiwum, wydawnictwo założone w 1977 w Warszawie przez Jacka Arcta i Jadwigę Żelechowską we współpracy z grupą osób, które od 1974 powielały techniką fotograficzną wydawnictwa emigracyjne i ulotki (m.in. zawiadamiające o mszach rocznicowych). Działało do 1981 (do 1978 bez nazwy), w 1978 powstała formalna struktura i przyjęto nazwę. Wschodniego, od 1988 programu „Indeks Represjonowanych”.

W 1990 współzałożyciel i prezes Fundacji Karta (od 1991 Ośrodek Karta), od 1991 redaktor naczelny kwartalnika historycznego „Karta”. W 1992 współinicjator międzynarodowego programu badawczego „Wspólne Miejsce – Europa Wschodnia”, od 2005 współzałożyciel i przewodniczący Rady Programowej Domu Spotkań z Historią w Warszawie, od 2007 członek Rady Programowo-Historycznej Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku.

Autor monografii Teatru Ósmego Dnia ''Ósmy dzień'' (Krąg, 1982) i autobiograficznych zapisków ''Epizod – dziennik zamknięcia'' (Przedświt, 1988); współredaktor opracowań dokumentujących wydarzenia stanu wojennego i represji z l. 80.: ''W stanie'' (1984) i ''Polityczni'' (1988), współinicjator ''Opozycji w PRL. Słownik biograficzny 1956-1989'' (2000-2006) i ''Słownika dysydentów'' (2007); autor i współautor koncepcji wystaw: ''Bramy wolności. Od „Solidarności do zjednoczenia Niemiec'' (Berlin, 1999), ''Koniec Jałty'' (1999-2004), ''Oblicza totalitaryzmu'' (ekspozycja w DSH, od 2005) i ''Sztafeta do wolności 1976-1989'' (2009).

Wyróżniony nagrodą Polcul Foundation (1986), Medalem św. Jerzego (przez „Tygodnik Powszechny”, 2001) i Nagrodą „Rzeczpospolitej” im. Jerzego Giedroycia (z zespołem „Karty”, 2002).

29 III 1985 – 23 XI 1989 rozpracowywany przez Wydz. II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. Dep. III MSW w ramach SOR krypt. Sigma.

Anna Grażyna Kister