Encyklopedia Solidarności

Kazimierz Aleksander Hamerszmit, ks., ur. 12 II 1916 w Kołakach Kościelnych k. Zambrowa, zm. 5 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1996 w Suwałkach. Absolwent Wyższego Seminarium Duchownego w Łomży (1939), w IV 1939 święcenia kapłańskie.

Początkowo wikariusz w parafii św. Stanisława w Dobrzyjałowie k. Łomży, od 1 IX 1939 w parafii św. Jakuba Apostoła w Bakałarzewie k. Suwałk. 7 IV 1940 aresztowany przez Niemców, przewieziony do Suwałk, w IV 1940 umieszczony w obozie przejściowym w Działdowie, od V 1940 w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen, od XII 1940 w Dachau (poddany eksperymentom medycznym), uwolniony 29 IV 1945 podczas wyzwolenia obozu przez aliantów. Po wojnie duszpasterz Polaków w Norymberdze i w Goburgu (Niemcy). Od V 1946 w Polsce, krótko wikariusz w Zambrowie, potem do X 1947 w Grajewie, następnie do połowy 1952 w Ostrołęce, 1952-1965 kolejno w parafiach w Zambrowie, Grajewie, Rutkach, Łomży, św. Apostołów Piotra i Pawła w Suwałkach (gdzie za odszkodowanie z tytułu utraty zdrowia w obozie koncentracyjnym przeprowadził remont kościoła i ufundował organy). 1965-1986 administrator, następnie proboszcz parafii św. Aleksandra w Suwałkach, 1967-1970 dziekan dekanatu suwalskiego św. Aleksandra, od 1970 kanonik Kapituły Katedralnej Łomżyńskiej, od 1975 Prałat Honorowy Jego Świątobliwości.

Od XI 1980 (we współpracy z wikariuszem parafii ks. Jerzym Janem Zawadzkim) wspierał działalność „S”, parafia stała się miejscem spotkań działaczy, po 13 XII 1981 przechowywania podziemnych wydawnictw, także druku ulotek, odbywały się wieczory poetyckie (organizowane przez ks. J. Zawadzkiego), koncerty i niezależne wykłady. Opiekun duchowy internowanych w Ośr. Odosobnienia w Suwałkach, celebrans uroczystych mszy patriotycznych (11 XI, 1 i 3 V) oraz Mszy za Ojczyznę, autor patriotycznych kazań. W 1985 na jego usilną prośbę zwolniony z członkostwa w Kapitule Katedralnej Łomżyńskiej; dziekan; od 1 VII 1986 na emeryturze.

W 1996 Rada Miejska Suwałk nadała jego imię jednej z ulic, w 1999 powstała poświęcona jego życiu izba pamięci; w II 2010 w ełckiej kurii rozpoczęto diecezjalny etap jego procesu beatyfikacyjnego.

Marcin Zwolski