Lipski Jan Józef
Jan Józef Lipski, ur. 25 V 1926 w Warszawie, zm. 10 IX 1991 w Krakowie. Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego, Wydz. Polonistyki (1953), w 1965 doktorat, w 1981 habilitacja.
1942-1943 w Szarych Szeregach, od 1943 żołnierz AK w Pułku Baszta, w 1944 uczestnik Powstania Warszawskiego. 1952-1959 i po 1963 redaktor w Państwowym Instytucie Wydawniczym. 1956-1962 członek Klubu Krzywego Koła, II 1957 – II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1958 prezes; 1956-1957 w redakcji tygodnika „Po Prostu”. W 1959 zwolniony z pracy, w 1960 w redakcji pisma „Gromada – Rolnik Polski”, 1961-1982 pracownik Instytutu Badań Literackich PAN. Od 1960 członek ZLP. W III 1964 współinicjator Listu 34 przeciwko polityce kulturalnej państwa, cenzurze i ograniczeniom w przydziale papieru na druk książek i czasopism, organizator zbierania podpisów; zatrzymany, zwolniony po 48 godz., objęty zakazem publikowania. 1962-1981 i 1986-1988 przewodniczący loży wolnomularskiej Kopernik. Po wydarzeniach Marca ’68 współorganizator pomocy dla represjonowanych studentów. W XII 1975 sygnatariusz Listu 59 do Sejmu PRL przeciwko planowanym zmianom w Konstytucji, w I 1976 Listu 14 przeciw konstytucyjnemu zapisowi o nierozerwalności sojuszu z ZSRS. 23 IX 1976 współzałożyciel KOR, następnie KSS KOR. 19 V 1977 aresztowany, zwolniony 8 VI 1977 ze względu na stan zdrowia (po interwencji biskupów i prezesa ZLP Jarosława Iwaszkiewicza). 1977-1978 w składzie kolegium redakcyjnego niezależnego pisma „Głos”, 22 I 1978 sygnatariusz deklaracji założycielskiej TKN, w 1979 jeden z 5 członków Rady Kasy Pomocy Naukowej TKN. W X 1979 mąż zaufania uczestników głodówki w kościele Świętego Krzyża w Warszawie, podjętej na znak solidarności z aresztowanymi działaczami czechosłowackiej Karty 77. Wielokrotnie zatrzymywany na 48 godz., poddawany rewizjom.
Od IX 1980 w „S”; w VI 1981 delegat na I WZD Regionu Mazowsze, członek ZR, delegat na I KZD; w XI 1981 współzałożyciel Klubów Rzeczypospolitej Samorządnej Wolność-Sprawiedliwość-Niepodległość.
13-14 XII 1981 uczestnik strajku w ZM Ursus; aresztowany, z powodu choroby serca wyłączony z procesu przywódców strajku, hospitalizowany w Klinice Kardiologicznej w Aninie pod nadzorem SB, w V 1982 zwolniony; zwolniony z pracy. VI-IX 1982 na leczeniu w Londynie, gdzie napisał książkę ''KOR'', powrócił do Polski 15 IX 1982, 16 IX 1982 ponownie aresztowany w związku ze śledztwem przeciw b. działaczom KSS KOR, przetrzymywany w szpitalu więziennym AŚ Warszawa-Mokotów, w XI 1982 zwolniony, jego sprawę wyłączono do odrębnego śledztwa. W 1984 uczestnik negocjacji ws. uwolnienia przywódców „S” i KSS KOR (sprawa uwolnienia „jedenastki”). Od 1985 członek tajnego Polskiego Funduszu Praworządności (kierowanego przez Zbigniewa Romaszewskiego). 1986-1987 członek Rady Funduszu Ruchu WiP. 6 VII 1987 sygnatariusz deklaracji Kręgu Przyjaciół Solidarności Polsko-Czechosłowackiej. W XI 1987 współzałożyciel PPS, 1987-1990 przewodniczący Rady Naczelnej.
18 XII 1988 – 1990 członek KO przy Przewodniczącym „S” Lechu Wałęsie. 1989-1991 senator RP z listy KO „S”, wiceprzewodniczący Komisji Kultury, Środków Przekazu, Komisji Nauki i Edukacji Narodowej, Komisji Praw Człowieka i Praworządności; 1990-1991 delegat na WZD Regionu Mazowsze, członek ZR.
Autor książek, m.in. ''Dwie ojczyzny, dwa patriotyzmy'' (NOWa, 1981), ''KOR'' (Aneks, Londyn 1983), ''Szkice o poezji'' (Instytut Literacki, Paryż 1987), ''Tunika Nessosa. Szkice o literaturze i nacjonalizmie'' (PEN, Warszawa 1992), ''Katolickie Państwo Narodu Polskiego'' (Aneks, Londyn 1994), ''Powiedzieć sobie wszystko... Eseje o sąsiedztwie polsko-niemieckim'' (Wydawnictwo Polsko-Niemieckie, Warszawa 1996), ''Słowa i myśli'' (t. 1: ''Szkice o poezji'', t. 2: ''Szkice wybrane'', Biblioteka „Więzi”, Warszawa 2009).
Laureat m.in. Nagrody Fundacji Jurzykowskiego (1976). Pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego (2006).
26 III 1970 – 4 IX 1989 rozpracowywany przez Wydz. III/II Dep. III MSW w ramach KE/SOR krypt. Poeta.