Encyklopedia Solidarności

Zdzisław Najder, ur. 31 X 1930 w Warszawie. Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego, Wydz. Filozofii (1952) i Wydz. Filologii Polskiej (1954) oraz Oxford University (1960), w 1970 doktorat z filozofii, w 1977 habilitacja z literaturoznawstwa, od 1998 prof.

1952-1957 pracownik naukowy w Instytucie Badań Literackich PAN. 1957-1959 i 1969-1981 członek redakcji miesięcznika „Twórczość”. Od 1958 pracownik naukowo-dydaktyczny w Katedrze Estetyki UW, w 1959 zwolniony. 1956-1983 członek ZLP. 1957-1958 uczestnik spotkań Klubu Krzywego Koła. Od 1958 członek Pen Clubu. 1965-1997 wykładowca literatury polskiej i angielskiej oraz filozofii na uniwersytetach zagranicznych (m.in. Columbia, Yale). W 1976 współzałożyciel PPN, 1976-1980 autor i współautor wielu tekstów programowych PPN. 31 I 1976 sygnatariusz Listu 101 do Sejmu PRL przeciwko planowanym zmianom w Konstytucji.

Od IX 1980 w „S”.

Po 13 XII 1981 pozostał na Zachodzie. 1982-1987 dyr. Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Od 1982 doradca Biura Koordynacyjnego „S” za Granicą w Brukseli. W 1983 skazany zaocznie wyrokiem Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego na karę śmierci za współpracę z amerykańskim wywiadem (wyrok uchylono w 1989). Od 1985 publicysta w podziemnych czasopismach, m.in. „Spotkaniach” i „Arce”, 1986-1991 w paryskim miesięczniku „Kontakt”, od 1987 członek zespołu redakcyjnego „Kontaktu”. W XII 1988 towarzyszył Lechowi Wałęsie podczas jego wizyty w Paryżu oraz w czasie podróży po RFN jesienią 1989.

Od 1989 członek SPP. 1991-1993 prezes Klubu Atlantyckiego. 1990-1991 przewodniczący KO przy Przewodniczącym „S” Lechu Wałęsie, 1991-1992 Krajowego KO. W 1992 szef doradców premiera Jana Olszewskiego. 1992-1997 prezes Instytutu Obywatelskiego; od 1994 Polskiego Towarzystwa Conradowskiego. Od 1997 pracownik naukowo-dydaktyczny w Wyższej Szkole Języków Obcych i Ekonomii w Częstochowie oraz w Instytucie Filologii Angielskiej Uniwersytetu Opolskiego. Od 1998 doradca przewodniczącego Komitetu Integracji Europejskiej.

Pisarz, krytyk i historyk literatury, publicysta (m.in. w „Tygodniku Solidarność”, „Rzeczpospolitej”, „Życiu”), światowej sławy badacz i edytor twórczości Josepha Conrada, autor wielu książek, m.in.: ''Życie Conrada-Korzeniowskiego'', t. 1-2 (Warszawa 1980), ''Ile jest dróg'' (Paryż 1982), ''Joseph Conrad: a Chronicle'' (New York 1983), ''Jaka Polska. Co i komu doradzałem'' (Paryż 1993), ''Z Polski do Polski przez PRL'' (Warszawa 1996). Laureat wielu nagród, m.in. Nagrody im. Juliusza Mieroszewskiego (Instytut Literacki, Paryż, 1982), Modern Languages Association Awards (Nowy Jork, 1984).

Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (Londyn, 1983).

19 VII 1973 – 21 I 1976 rozpracowywany przez Wydz. II Dep. II MSW w ramach SOS krypt. Literat; 7 XII 1976 – 6 VI 1979 przez Wydz. IV Dep. III MSW w ramach SOR; 24 II – 22 IV 1977 przez Wydz. III KS MO w ramach SOR; 11 V 1977 – 2 III 1990 przez Wydz. I Dep. II MSW w ramach SOR krypt. Carol; 1981-1984 przez Wydz. II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. Dep. III MSW w ramach SOR krypt. Redakcja.

Włodzimierz Domagalski