Encyklopedia Solidarności

Śpiewak Paweł, ur. 17 IV 1951 w Warszawie. Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego, Wydz. Filozofii i Socjologii (1973), doktorat (1984), habilitacja (2000).

1975–1976 asystent na Wydz. Filozofii i Socjologii UW, zwolniony z powodu działalności opozycyjnej, 1980 przywrócony do pracy przez specjalną komisję Senatu UW.

XII 1975 sygnatariusz listu 218 osób z Warszawy oraz Łodzi do Sejmu PRL przeciwko zmianom w konstytucji. List był częścią zorganizowanej kampanii, w której podpisy zbierali członkowie „Gromady Włóczęgów”. Śpiewak podpisał jeden z takich egz. z Antonim Macierewiczem, Janem Szemińskim, Krzysztofem Smolaną, Jerzym Prusem, Tadeuszem Szawielem, Konradem Bielińskim, Heleną Datner, Ireną Wóycicką oraz Stanisławem Krajewskim. Od 1977 współpracownik Uniwersytetu Latającego, 1978–1980 TKN, autor w niezależnym kwartalniku literackim „Puls”. 1979–1981 współzałożyciel i członek redakcji „Res Publiki”.

Od IX 1980 w „S”, organizator związku w Instytucie Socjologii UW, współpracownik MKZ Mazowsze przy organizacji komórek związkowych w zakładach pracy.

Od 2001 prof. UW, kierownik Zakładu Historii Myśli Społecznej w Instytucie Socjologii. 2005–2007 poseł na Sejm RP z listy PO. Członek redakcji „Res Publiki Nowej” i „Przeglądu Politycznego”; publikacje w „Tygodniku Powszechnym”, „Dzienniku”, „Fakcie”, „Gazecie Wyborczej”, „Rzeczpospolitej” i „Wprost”. Od 2011 dyr. Żydowskiego Instytutu Historycznego.

Autor, współautor, tłumacz licznych publikacji, m.in. Gramsci (1977), Książę jest nagi (1987), Ideologie i obywatele (1991), W stronę wspólnego dobra (1998), Anti-Totalitarismus. Eine polnische Debatte (2003), Obietnice demokracji (2004), Midrasze: księga nad księgami (2004), Pamięć o komunizmie (2005).

Od IV 1980 rozpracowywany przez Wydz. II Dep. IV MSW w ramach SOR krypt. Operetka, od II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1981 w formie KE, VI 1984–IV 1986 dalej przez Wydz. III-2 SUSW.

Od 2001 profesor UW, kierownik Zakładu Historii Myśli Społecznej w Instytucie Socjologii. 2005-2007 poseł RP z listy PO, w Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej i Komisji Spraw Zagranicznych. Wykładowca w Wyższej Szkole Mediów im. Jerzego Giedroycia w Warszawie, w Szkole Wyższej im. Bogdana Jańskiego w Warszawie oraz na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie. Członek SPP. W składzie redakcji „Res Publiki Nowej” i „Przeglądu Politycznego”; stały współpracownik tygodnika „Wprost”, publikuje w „Tygodniku Powszechnym”, „Dzienniku”, „Fakcie”, „Gazecie Wyborczej” i „Rzeczpospolitej”; współpracuje z tygodnikiem internetowym „Kultura Liberalna”. Od 2011 dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego.

Autor, współautor, tłumacz licznych publikacji, m.in. ''Gramsci'' (1977), ''Książę jest nagi'' (1987), ''Ideologie i obywatele'' (1991), ''W stronę wspólnego dobra'' (1998), ''Anti-Totalitarismus. Eine polnische Debatte'' (2003), ''Obietnice demokracji'' (2004), ''Midrasze: księga nad księgami'' (2004), ''Pamięć o komunizmie'' (2005).

Krzysztof Dąbek