Encyklopedia Solidarności

Jan Kofman, ur. 26 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1941 w Pińsku (obecnie Bialoruś), politolog, historyk, wydawca, publicysta. Absolwent Wydz. Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego (1965), dr nauk politycznych (1974), dr hab. nauk humanistycznych w zakresie historii najnowszej (1990), prof. (1997).

Podczas studiów w ZMS 1962–1966 zw. z grupą Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego usiłującą zdemokratyzować uniwersytecką organizację, współzałożyciel kółek samokształceniowych, 1962–1963 współzałożyciel (m.in. z Adamem Michnikiem, Janem Grossem) dyskusyjnego Klubu Poszukiwaczy Sprzeczności. III 1965 aresztowany w zw. ze sprawą listu J. Kuronia i K. Modzelewskiego, 1966–1967 uczestnik spotkań grupy młodych pracowników, przede wszystkim UW (m.in. Jakub Karpiński, Waldemar Kuczyński, Andrzej Mencwel, Robert Mroziewicz, Marcin Król, Aleksander Smolar, Jadwiga Staniszkis): dyskusje ideowe i polityczne. 1966–1968 st. asystent redaktora w Państwowym Wydawnictwie Naukowym, po wydarzeniach marcowych 1968 jako tzw. encyklopedysta usunięty z pracy, 1969 st. referent w Centralnej Agencji Fotograficznej, 1970–1973 instruktor w dziale analizy czytelnictwa i prasy w Centrali Kolportażu Prasy i Wydawnictwa Ruch, nast. w dziale upowszechniania prasy RSW Prasa-Książka-Ruch m.in. jako redaktor. 1974–2014: adiunkt, docent, prof. nadzw., prof. zw. w Uniwersytecie w Białymstoku/Filii UW w Białymstoku w Instytucie Historii i od 2010 Nauk Politycznych, 1974–1989 uczestnik seminarium nt. historii najnowszej (m.in. Andrzej Friszke, Jerzy Holzer, Krystyna Kersten, Maciej Koźmiński, Adam Michnik, Andrzej Paczkowski, Maria Turlejska), współpracownik KOR/KSS KOR. Od 1978 współzałożyciel i członek redakcji niezależnego kwartalnika politycznego „Krytyka”.

1980 współzałożyciel „S” na Wydziale Humanistycznym Filii UW w Białymstoku, uczestniczył w jej działaniach oświatowych (np. wykład dla działaczy regionu białostockiej „S”).

1982–1994 redaktor nacz. „Krytyki”, przed 1989 publikacje także m.in. w „Aneksie”, „Almanachu Humanistycznym” (gł. pod ps. Włodzimierz Mart). 1982 nieudana próba usunięcia go z uczelni pod zarzutami politycznymi (m.in. współpracy z RWE i CIA) przez uczelnianą komisję weryfikacyjną Filii UW. Od 1982 kierujący serią Biblioteka Kwartalnika Politycznego „Krytyka”, w jej ramach wydano ok. 40 książek (m.in. prace Maxa Webera, Hannah Arendt, Karla R. Poppera). VI 1985 aresztowany (z Mirosławą Grabowską i R. Mroziewiczem), osadzony w AŚ Warszawa-Mokotów, XI 1985 zwolniony, IX 1986 umorzenie śledztwa na mocy amnestii, 1985–1990 członek kierownictwa NOW-ej, 1988 współautor (m.in. z Jackiem Trznadlem, Andrzejem Osęką) oświadczenia wspierającego ówczesne strajki robotnicze.

1989–1990 członek KO przy Przew. NSZZ „S” Lechu Wałęsie. II–IV 1989 uczestnik obrad Okrągłego Stołu w podzespole ds. środków masowego przekazu, 1990–1999 członek zarządu i redaktor nacz. Wydawnictwa Naukowego PWN, 1997–1999 wiceprezes zarządu, 1998–1999 dyr. nacz., 1989–1990 współzałożyciel i uczestnik Zespołu Badań Europy Wschodniej, niezależnej placówki badawczej, 1991–2013 w Instytucie Studiów Politycznych PAN w Zakładzie Europy Środkowo-Wschodniej, od 1999 kierownik Zakładu (nast. Katedry) Historii Współczesnej (po 1945) na Uniwersytecie w Białymstoku, 2006–2010 prof. Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania tamże w Katedrze Politologii. 1997–1998 wykładowca w Collegium Civitas w Warszawie. 2007–2010 członek Komitetu Nauk Historycznych PAN.

Członek zespołów redakcyjnych, m.in. kwartalników „Studia Polityczne” (1992 z-ca redaktora nacz.) i „Spraw Międzynarodowych” (od 1992).

Członek Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie (oddział PTH), Polskiego Towarzystwa Socjologicznego (od 1983), członek Polskiego Towarzystwa Studiów Politycznych, 1993–2007 prezes zarządu Polskiej Fundacji Spraw Międzynarodowych, 1990–1992 członek Rady Funduszu Literatury.

1990–1991 w Radzie Krajowej ROAD, 1991–1994 UD, 1994–1997 członek UW.

Autor książek, m.in. Lewiatan a podstawowe zagadnienia ekonomiczno-polityczne Drugiej Rzeczypospolitej (1986), Nacjonalizm gospodarczy – szansa czy bariera rozwoju. Przypadek Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym (1992), Economic Nationalism and Developement: Central and Eastern Europe between the Two Wars (1997), współautor (z Wojciechem Roszkowskim) Transformacja i postkomunizm (1999), redaktor naukowy (z W. Roszkowskim) Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe in the Twentieth Century (2008) i Europa Środkowo-Wschodnia dla l. 1992–2009 (roczniki I–XIX).

Po 1989 publicystyka polityczna i historyczna, m.in. „Krytyka”, tygodniki: „Po Prostu” (1990–1991), „Gazeta Bankowa”, „Tygodnik Powszechny”, 1989–1992 stałe komentarze radiowe na aktualne tematy polityczne, społeczne i kulturalne w Polskim Radiu, 1991–2006 udział (z Wiesławem Władyką) w stałej audycji (Program 2 PR) o książkach z zakresu humanistyki, nauk społecznych, historii najnowszej i polityki.

Odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2008).

1965–1975 rozpracowywany przez Wydz. III KM MO m.st. Warszawy/KS MO w ramach SOS, 1978 przez Wydz. III KW MO w Białymstoku w ramach KE krypt. Sympatyk, 1982 przez Wydz. IX Dep. III MSW, 1982–1984 przez Wydz. III Biura Studiów MSW, od 1984 przez Wydz. III Zarządu V Szefostwa WSW.

Tadeusz Ruzikowski