Encyklopedia Solidarności

Jerzy Turowicz, ur. 10 XII 1912 w Krakowie, zm. 27 I 1999 tamże. 1934–1939 student Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Wydz. Filozoficznego, kierunki: historia, filozofia. Od 1930 członek Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej Odrodzenie w Krakowie, 1930–1934 członek Akademickiej Sodalicji Mariańskiej.

1945–1982 członek SDP, 1948–1983 ZLP, od 1975 PEN Clubu.

1939 redaktor krakowskiego dziennika „Głos Narodu”, współpracownik podziemnej organizacji Unia, publikacje m.in. w jej organie prasowym „Kultura Jutra” i w „Miesięczniku Literackim”, występy w podziemnym teatrze Tadeusza Kantora. 1945–1999 (z przerwą 1953–1956) redaktor nacz. „Tygodnika Powszechnego”, 1946–1999 członek zespołu redakcyjnego miesięcznika „Znak”, 1960–1990 prezes Społecznego Instytutu Wydawniczego Znak. Od 1957 członek KIK w Krakowie i Warszawie. 1960–1989 Komisji Episkopatu Polski ds. Apostolstwa Świeckich, 1974–1984 władz World Conference on Religion and Peace (Światowa Konferencja Religii na rzecz Pokoju).

III 1964 sygnatariusz „Listu 34”. I 1966 na forum Ogólnopolskiego Komitetu FJN wystąpienie w obronie bp., atakowanych przez władze za wystosowanie „Orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich”. Po III 1968 umożliwiał publikowanie w „Tygodniku Powszechnym” niezależnym twórcom i publicystom. 17 I 1976 sygnatariusz listu środowiska Znak do Sejmowej Komisji Konstytucyjnej przeciwko wpisaniu do konstytucji zapisu o nierozerwalności sojuszu z ZSRR oraz kierowniczej roli PZPR.

Po VIII 1980 zaangażowany w działalność „S”. W l. 80 jeździł po kraju z niezależnymi odczytami. 1981–1985 członek Społecznej Rady Prymasowskiej, od 1984 Komisji Episkopatu Polski ds. Dialogu z Judaizmem. 10 X 1986 z Lechem Wałęsą, Stefanem Bratkowskim, Bronisławem Geremkiem, Tadeuszem Mazowieckim, Stanisławem Stommą, Klemensem Szaniawskim, Janem Józefem Szczepańskim i Andrzejem Wielowieyskim sygnatariusz apelu do rządu USA o zniesienie sankcji gospodarczych wobec PRL. 31 V 1987 (z grupą kilkudziesięciu intelektualistów) oświadczenia przedstawiającego główne cele opozycji: niepodległość, demokrację i ład gospodarczy. 25–28 VIII 1988 uczestnik Międzynarodowej Konferencji Praw Człowieka w parafii św. Maksymiliana Kolbego w Krakowie-Mistrzejowicach. Od 18 XII 1988 członek KO przy Przew. NSZZ „S” Lechu Wałęsie. II–IV 1989 uczestnik obrad plenarnych Okrągłego Stołu, jedno z przemówień inaugurujących. 29 III 1989 w zespole inicjującym Małopolski Komitet Obywatelski.

Od 1990 w ROAD, nast. w UD, 1991–1993 członek Rady UD, nast. w UW. Od 1991 członek Społecznej Rady Stosunków Polsko-Żydowskich przy Prezydencie RP. 1981–1991 Rady Administracyjnej Fundacji Jana Pawła II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. w Rzymie. Od 1991 przew. Rady Fundacji im. Stefana Batorego. Od 1995 członek Rady Etyki Mediów, 1998–1999 honorowy przew.

Od 1989 członek SPP, 1990–1999 honorowy prezes SDP.

Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1969), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1974), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski z Gwiazdą (1992), Orderem Orła Białego (1994), Komandorią Palm Akademickich Republiki Francuskiej (1994), Wielkim Krzyżem Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (1995). Autor książek: Chrześcijanin w dzisiejszym świecie (1964) i Kościół nie jest łodzią podwodną (1988).

Od 1955 rozpracowywany przez Wydz. VI WUdsBP w Krakowie w ramach sprawy agenturalno-grupowej krypt. Pióro; od 1957 w ramach sprawy ewidencyjno-obserwacyjnej krypt. Pismak; od 27 X 1962 przez Wydz. IV KW MO tamże w ramach SOR krypt. Pismak; od 23 VIII 1965 przez Wydz. IV KW MO tamże w ramach SOR krypt. Biegun, 27 XI 1969–31 I 1990 w ramach SOR krypt. Kora.

Cecylia Kuta