Ziółkowski Janusz Aleksander
Janusz Aleksander Ziółkowski, ur. 6 IV 1924 w Sosnowcu, zm. 5 IV 2000 w Poznaniu. 1944 ukończył tajne komplety w zakresie gimnazjum i liceum. 27 III 1945 matura w II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. Państwowym Liceum i Gimnazjum im. S. Staszica w Sosnowcu (ob. IV LO), absolwent Uniwersytetu Poznańskiego/Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydz. Prawno-Ekonomiczny (1949), doktorat z filozofii w zakresie socjologii (1950), habilitacja (1960), prof. nadzw. (1972).
Członek PTS (1983–1989 prezes), KIK w Poznaniu (1985– 2000).
1940–1944 robotnik, nast. urzędnik handlowy i ponownie robotnik w Fabryce Lin i Drutu A. Deichsel w Sosnowcu. 9 XI 1944 – 18 I 1945 więziony w Sosnowcu przez Gestapo pod zarzutem należenia do tajnej organizacji wojskowej. I/II 1945 mianowany przez załogę wicedyrektorem w Fabryce Lin i Drutu A. Deichsel. 1949–1951 kierownik biura studiów gospodarczych w Wydziale Planowania Ekonomicznego Zarządu Miejskiego w Poznaniu. 1951–1952 kierownik sekcji w Miejskiej Komisji Planowania Gospodarczego przy Prezydium MRN tamże. 1952–1956 z-ca przewodniczącego tamże. 1956–1958 redaktor nacz. kwartalnika „Kronika Miasta Poznania”, na łamach którego opublikowano pierwsze socjologiczne analizy dot. poznańskiego Czerwca 1956. 1956–1961 kierownik Sekcji Ekonomicznej w Instytucie Zachodnim w Poznaniu oraz redaktor czasopisma „Polish Western Affairs”. 1957–1961 adiunkt w Katedrze/Instytucie Socjologii UAM, 1961–1972 docent, 1972–1994 prof. tamże. 1958–1959 i 1960 stypendysta British Council (Liverpool, Londyn). 1965–1966 dyr. Ośrodka Badawczego UNESCO nad Rozwojem Społecznym i Gospodarczym Azji Południowej w New Delhi. 1967 kierownik prac z zakresu socjologicznych aspektów rozwoju ludnościowego świata w centrali UNESCO w Paryżu. 1969–1972 kierownik Zakładu Socjologii Przemysłu w Instytucie Socjologii UAM. 1973– 1980 kierownik międzynarodowego programu rozwoju nauk społecznych, nast. (od 1977) dyr. Wydz. Rozwoju Kulturalnego przy Sekretariacie UNESCO w Paryżu. XI 1980 w KZ „S” UAM. 13 V 1981 wybrany w częściowo wolnych wyborach elektorskich na rektora UAM, 26 I 1982 odwołany na mocy decyzji Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki. W czasie jego kadencji senat UAM podjął m.in. uchwałę „zabraniającą wywieszania flagi czerwonej na budynkach uniwersytetu”. 1981–1991 kierownik Zakładu Socjologii Cywilizacji Współczesnej w Instytucie Socjologii UAM.
II 1981 członek Komitetu Porozumiewawczego Środowisk Twórczych w Poznaniu. 22 IV 1981 wiceprzew. Społecznego Komitetu Obchodów 25. Rocznicy Poznańskiego Czerwca 1956. 1982–1989 cykl autorskich wykładów, odczytów i wystąpień o tematyce opozycyjnej i „antysocjalistycznej” w Poznaniu (przede wszystkim w kościele oo. Dominikanów, a także m.in. w katedrze poznańskiej, kościele Matki Boskiej Bolesnej, św. Rocha, oo. Zmartwychwstańców) oraz poza nim (m.in. Bytom, Częstochowa – Jasna Góra, Gorzów Wielkopolski, Konin, Lublin, Łódź, Szczecin, Toruń, Wrocław), częstokroć w czasie podziemnych obchodów rocznic (np. poznańskie obchody piątej rocznicy podpisania porozumień sierpniowych: 28–29 VIII 1985) i świąt narodowych. 10 XI 1982 zorganizował „nielegalne zgromadzenie o charakterze antysocjalistycznym” na dziedzińcu WNS UAM. Współorganizator podziemnych obchodów kolejnych rocznic poznańskiego Czerwca 1956 (m.in. 1984, 1986). 21 IX 1986 w czasie IV Pielgrzymki Ludzi Pracy wystąpił na Jasnej Górze w czasie centralnego nabożeństwa z wykładem dot. poznańskiego Czerwca 1956. 1 XII 1987 jeden z inicjatorów petycji skierowanej przez poznańskich studentów do MEN dot. uchylenia aktów wykonawczych ustawy o szkolnictwie wyższym i skierowania do Sejmu PRL społecznego projektu ustawy o szkolnictwie wyższym z 1981. 28 III 1988 inicjator petycji do marszałka Sejmu PRL, podpisanej przez 112 samodzielnych pracowników naukowych, dot. zmiany ustawy o szkolnictwie wyższym i poszerzenia autonomii uczelni. IV 1988 jeden z inicjatorów listu poznańskich środowisk opozycyjnych wyrażającego poparcie dla strajkujących robotników Nowej Huty w Krakowie. 18 XII 1988 członek Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym „S”. 1988 inicjator utworzenia w Poznaniu Niezależnej Społecznej Rady Kultury. 1988 członek niezależnej komisji kontroli nad procesem przyznawania służby zastępczej. II–IV 1989 uczestnik obrad Okrągłego Stołu w podzespole ds. nauki, oświaty i postępu technicznego. 16 IV 1989 przew. prezydium KO „S” Poznaniu. 1 V 1989 jeden z organizatorów niezależnej manifestacji pierwszomajowej w Poznaniu. 1989–1991 senator PRL/RP. 1989–1991 wiceprzew. OKP. 1991–1992 sekretarz stanu ds. stosunków międzynarodowych w Urzędzie Rady Ministrów. 1992–1995 szef Kancelarii Prezydenta RP.
Autor autobiograficznej książki dot. działalności opozycyjnej w latach 80. To był serdeczny przymus. Szkice z lat 1981–1990 (1997), a także szeregu monografii, opracowań i art. z zakresu socjologii, ekonomii i gospodarki przestrzennej.
Odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (1995), Srebrnym Krzyżem Zasługi (1956), Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955), Komandorią Legii Honorowej Republiki Francuskiej, Wielkim Krzyżem Zasługi RFN.
1982–1989 rozpracowywany przez Wydz. III-1 KW MO/ WUSW w Poznaniu w ramach SOR krypt. Helikopter oraz kwestionariusza ewidencyjnego krypt. Helikopter.