Elbląski Kombinat Budowlany w Elblągu
Elbląski Kombinat Budowlany w Elblągu, jedno z najważniejszych powojennych przedsiębiorstw Elbląga, 1963-1977 pn. Elbląskie Przedsiębiorstwo Budowlane. W strukturze EKB funkcjonowały: Zakład Budowlano-Montażowy nr 1 w Elblągu; Zakład Budowlano-Montażowy nr 2 w Kwidzynie, Sztumie i Malborku, Zakład Produkcji Przemysłowej (Fabryka Domów), Zakład Inżynieryjno-Instalacyjny w Elblągu.
18-31 VIII 1980 zastrajkował ZPP, następnie także Baza Sprzętu i Transportu, ZBM nr 1 i nr 2, ZII, z wyjątkiem kierownictwa kombinatu i administracji. Inicjatorami strajku w ZPP byli Dariusz Brzozowski oraz Stefan Krymkowski z brygady rozbudowy Fabryki Domów. W ZPP wybrano KS składający się z 26 osób, do Prezydium weszli m.in. Zbigniew Łabędzki (przewodniczący), Tadeusz Chmielewski i D. Brzozowski (wiceprzewodniczący). We IX 1980 w EKB powstał Zakładowy Komitet Założycielski „S”, w ZPP oraz pozostałych jednostkach organizacyjnych utworzono Oddziałowe Komitety Założycielskie. 8 X 1980 MKZ „S” w Elblągu powołał Komitet Budowy Pomnika Ofiar Grudnia ’70 (zaprojektował go Henryk Bukowski), jego honorowym przewodniczącym został przewodniczący MKZ Ryszard Kalinowski, pracami kierował T. Chmielewski z ZPP przy wydatnym zaangażowaniu EKB – sprzętowo-materiałowym oraz załogi; 20 XII 1980 pomnik został odsłonięty i poświęcony przez bp. warmińskiego Józefa Glempa w obecności Lecha Wałęsy i mieszkańców Elbląga. W X 1980 „S” przy EKB liczyła 2068 członków (w zakładzie pracowało ok. 2,5 tys. osób). W X 1980 Z. Łabędzki został wiceprzewodniczącym MKZ. 3 X 1980 załoga EKB uczestniczyła w 1-godz. strajku ostrzegawczym. W X 1980 z inicjatywy przedstawicieli EKB powstała przy MKZ Regionalna Komisja Koordynacyjna Budownictwa z przewodniczącym T. Chmielewskim. IX-X 1980 delegaci RKKB Czesław Bizewski i Adam Golik wzięli udział w rozmowach Krajowej Komisji Koordynacyjnej Budownictwa przy KKP z ministrem budownictwa i przemysłu materiałów budowlanych zakończonych podpisaniem porozumienia, którego sygnatariuszami byli m.in. Kazimierz Szeszel i T. Chmielewski. W XII 1980 odbyło się walne zebranie delegatów „S” w EKB, wybrano KZ: Krzysztof Grabowski, montażysta urządzeń dźwignicowych z BSiT (przewodniczący), A. Golik – sekretarz, Ryszard Pełech (ZPP) – skarbnik, Elżbieta Grzelakowska – księgowa, D. Brzozowski (ZPP), Jerzy Kaźmierczak (BSiT), Jerzy Ciechacki (ZII), Kazimierowski (ZBM nr 2), Stanisław Glaznat (KB-1), Stanisław Konieczny (KB-2), Jerzy Kotowski (KB-5 Malbork); delegatami EKB na I WZD zostali: Cz. Bizewski, D. Brzozowski, T. Chmielewski, J. Ciechacki, Bogdan Fydryszewski, A. Golik, K. Grabowski i Z. Łabędzki. 27 III 1981 załoga EKB brała udział w 4-godz. strajku ostrzegawczym w związku z kryzysem bydgoskim. 31 VII – 1 VIII 1981 podczas ostatniej tury I WZD T. Chmielewskiego wybrano na przewodniczącego ZR, z EKB w skład ZR weszli ponadto C. Bizewski (członek Prezydium, skarbnik) i D. Brzozowski; C. Bizewski został też delegatem na I KZD; od I KZD T. Chmielewski był członkiem KK „S”.
13 XII 1981 internowano: T. Chmielewskiego, A. Golika, D. Brzozowskiego, Z. Łabędzkiego i Stefana Kulika. 14 XII 1981 załoga ZPP ogłosiła strajk okupacyjny, na czele KS stanął Ryszard Zemke, przewodniczący Komisji Oddziałowej „S” w ZPP; na teren ZPP przybyli pracownicy z sąsiednich budów, strajkowała także BSiT. 15 XII 1981 w siedzibie EKB powołano TKZ „S” w składzie: Krzysztof Grabowski (przewodniczący), Ryszard Zemke, B. Fydryszewski, Waldemar Wiśniewski, E. Grzelakowska, J. Kaźmierczak, Romuald Staroń, Stanisław Skonieczny. 16 XII 1981 rano pod bramę fabryki podjechało ZOMO: nysy i ok. 10 pojazdów opancerzonych, R. Zemkego doprowadzono do biurowca na rozmowę z kpt. SB, po zapewnieniu ciągłości dostaw materiałów niezbędnych do produkcji ZOMO opuściło teren zakładu, a załoga zakończyła strajk. W V 1982 aresztowano za udział w demonstracjach w Elblągu 1-5 V 1982 elektryka z EKB Ryszarda Zaborowskiego, w VII 1982 został skazany wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Elblągu na 1 rok więzienia i osadzony w ZK w Sztumie. W połowie l. 80. zaczęła pogarszać się sytuacja finansowa EKB; zatrudnienie zmalało z ok. 2 tys. do 1,2 tys. pracowników. KW PZPR wyznaczył zarządcę komisarycznego – inż. Władysława Stradowskiego, który zgodził się objąć tę funkcję pod warunkiem umorzenia dotychczasowego długu; na krótko uzdrowiło to sytuację.
W II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1989 działacze związkowi z l. 1980-1981 zorganizowali Komitet Założycielski „S” w EKB. Wybrano po raz pierwszy Radę Pracowniczą, jej przewodniczącym został Jerzy Dobosz (BSiT); czołowi działacze zaangażowali się w prace Rady i do KZ wybrano nowych członków z przewodniczącym Jerzym Jadczakiem (BSiT) na czele. Coraz częściej dochodziło też do różnicy zdań między Radą a KZ w kwestiach zasadniczych, np. co do kierunku działalności i rozwoju kombinatu. W VI 1990 w wyborach samorządowych radnymi Miasta Elbląg zostali K. Grabowski (z listy KO) i T. Chmielewski (z listy Elbląskiego Towarzystwa Gospodarczego). Od 1993 kombinat znajdował się w likwidacji, w wyniku której powstały nowe podmioty gospodarcze: Elbsbud, Baztra, Budmet, Elspo oraz EKB w likwidacji. 16 VII 1993 KZ „S” przy EKB przekształciła się w Międzyzakładową Komisję Pracowników Budownictwa „S”. 1 I 1994 na bazie majątku zakupionego od syndyka powstał elbląski Oddział Polnord SA. 8 VIII 1994 Sąd Rejonowy w Elblągu ogłosił upadłość EKB.