Encyklopedia Solidarności

https://encysol.pl/es/encyklopedia/hasla-rzeczowe/13993,Niezalezny-Teatr-Scena-Czterdziesci-i-Cztery.html
29.03.2024, 10:32

Niezależny Teatr Scena Czterdzieści i Cztery

Niezależny Teatr Scena Czterdzieści i Cztery, powstał wiosną 1983 w Jeleniej Górze, założony przez Renatę Jasińską-Nowak z Teatru im. Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze (aktorka, reżyserka i scenarzystka), Andrzeja Nowaka (reżyser i scenarzysta, mąż R. Jasińskiej-Nowak) i Iwonę Stankiewicz (aktorka, wówczas studentka Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej we Wrocławiu); opiekę artystyczną pełnili Andrzej Falkiewicz i Krystyna Miłobędzka. Od 1980 R. Jasińska-Nowak działała w „S” we Wrocławskim Teatrze Lalek i współpracowała ze środowiskiem Wrocławskiego Teatru Współczesnego im. Edmunda Wiercińskiego. Po 13 XII 1981, z powodu przynależności do „S” oraz uczestniczenia w spotkaniach w Oddziale Jeleniogórskim KIK, została odsunięta od grania głównych ról w teatrze jeleniogórskim, co, przy inspiracji ks. Tadeusza Rusnaka z parafii św. Wojciecha w Jeleniej Górze-Zabobrzu, skłoniło ją do utworzenia teatru niezależnego.

Pierwszą wystawianą sztuką była adaptacja ''Ksiąg narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego'' Adama Mickiewicza (ruch sceniczny opracował Jerzy Kozłowski), której premiera, za zgodą ks. proboszcza Tadeusza Dańko, odbyła się w V 1983 w kościele św. Wojciecha w Jeleniej Górze-Zabobrzu. Następny spektakl pokazano we Wrocławiu. Do 1984 z zespołem współpracował (opiekun duchowy, doradca) ks. T. Rusnak (często po jego kazaniach grano przedstawienie), a próby odbywały się w salach parafialnych przy kościele św. Wojciecha.

Wkrótce po pierwszej premierze, za pośrednictwem ks. T. Rusnaka do R. Jasińskiej-Nowak zgłosili się czołowi działacze jeleniogórskiej podziemnej „S” i Duszpasterstwa Ludzi Pracy Duszpasterstwa Ludzi Pracy Duszpasterstwa Ludzi Pracy, struktury kościelne, faktycznie posiadające charakter stowarzyszeń, których celem było wzmocnienie moralne i rozwój duchowy pracujących, a także pobudzenie ich do aktywności w życiu zawodowym i społecznym. Ich działalność nie zawsze była całkowicie jawna. Pierwsze DLP powstały w 1973, szczególny rozkwit tych struktur, często przy współudziale laikatu, nastąpił w okresie stanu wojennego i delegalizacji „S”, co wynikało z bieżących potrzeb – głównie pomocy internowanym działaczom związku, ale także np. potrzeby wspólnotowości czy dalszego samokształcenia po zawieszeniu działalności kursów organizowanych w ramach tzw. Uniwersytetu Latającego. Zazwyczaj opiekunami duszpasterstw byli księża diecezjalni: proboszczowie albo delegowani do tej pracy wikariusze, np. Jerzy Popiełuszko, który od I 1979 pełnił posługę jako duszpasterz średniego personelu medycznego w archidiecezji warszawskiej. Jednym z prężniej działających DLP kierował w parafii św. Maksymiliana w nowohuckich Mistrzejowicach ks. Kazimierz Jancarz, który organizował tam m.in. czwartkowe Msze za Ojczyznę. Z duszpasterstwem tym był związany ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski. Często opiekę nad DLP sprawowali także księża zakonnicy. DLP przede wszystkim pogłębiały świadomość chrześcijańską; ich członkowie poznawali katolicką naukę społeczną, papieskie encykliki, aktualności z życia gospodarczego i społecznego. W ramach DLP organizowano od 1982 Ogólnopolską Pielgrzymkę Ludzi Pracy, która w 3. sobotę i niedzielę IX każdego roku wyruszała (i wyrusza) na Jasną Górę. DLP organizowały pielgrzymki także do innych miejsc kultu religijnego. Choć wszystkie one miały charakter religijny, pozwalały zarazem pracownikom, szczególnie tym zrzeszonym w „S”, na zamanifestowanie jedności i starań w walce o wolność, godność człowieka pracy i prawa pracownicze. Przeciwko DLP protestowały niejednokrotnie władze państwowe, traktując ich działalność jako zagrożenie w sferze wpływu na środowiska robotnicze. DLP prowadziły ponadto działalność samokształceniową, budowały poczucie wspólnoty w kręgu wartości chrześcijańskich, wywierały pozytywny wpływ na życie religijne, społeczne, rodzinne, zawodowe i polityczne. w Jeleniej Górze: Roman i Władysław Niegoszowie, Andrzej Piesiak i Edward Wryszcz, którzy zaoferowali współpracę. Mieli oni kontakty z działaczami opozycji w regionie i kraju, co ułatwiło dotarcie z przedstawieniami do wielu środowisk niezależnych.

Z teatrem współpracowali m.in. także Danuta Rybicka-Jakubiec, Ryszard Ireneusz Kulesza, Ryszard Matusiak, Anna Upirów, Celina Wryszcz. Pomysłodawcą nazwy teatru był R.I. Kulesza. W XII 1983 odbyła się premiera programu zatytułowanego ''Jeźdźcy Apokalipsy''. W spektaklu zagrali także zawodowi aktorzy – Bogdan Michalewski i Ryszard Węgrzyn. Kolejnym przedstawieniem (merytorycznym konsultantem był ks. T. Rusnak) było ''Wyznanie wiary'', którego premiera odbyła się 11 XI 1984. Pod koniec 1984 współpracę z zespołem podjął ks. Jerzy Gniatczyk, wówczas wikariusz w kościele Podwyższenia Krzyża Świętego w Jeleniej Górze. Z jego inspiracji powstały spektakle ''Testament'' (premiera 30 III 1985) przygotowany na podstawie kazań ks. Jerzego Popiełuszki i z wykorzystaniem poezji Bogusława Kierca oraz ''Przemiany'' (w XI 1986). W ''Przemianach'', oprócz R. Jasińskiej-Nowak, zagrała Irena Borsuk-Szatanik, która zastąpiła I. Stankiewicz. Spektakl pokazano w wielu parafiach woj. jeleniogórskiego (oprócz Jeleniej Góry także w Kowarach, Lwówku Śląskim, Szklarskiej Porębie, Bolesławcu w kościele Chrystusa Króla) oraz miastach dolnośląskich i całej Polski, m.in. na Jasnej Górze, w Gorzowie Wlkp., Krzeszowie (w Sanktuarium Wniebowzięcia NMP), Lubinie, Nowej Rudzie, Nowej Soli (w kościele św. Antoniego), Polkowicach, Poznaniu, Wałbrzychu, Warszawie (w kościele św. Stanisława Kostki, Nawiedzenia NMP na Nowym Mieście i Narodzenia NMP – tzw. kościele przesuwanym), we Wrocławiu (w kościołach św. Augustyna, św. Karola Boromeusza, św. Klemensa Dworzaka, św. Ignacego Loyoli, św. Rodziny, św. Macieja) i w Zielonej Górze.

W 1985 R. Jasińska-Nowak w ramach NTSCiC stworzyła grupę teatralną złożoną z amatorów – uczestników DLP i działaczy „S”. Wystawiono sztukę ''Betlejem polskie'' według Lucjana Rydla (występowali Violetta i Janusz Bogdziowie, D. Rybicka-Jakubiec oraz C. i E. Wryszczowie). Grupa współpracowała z Młodzieżowym Teatrem Poezji A. Upirów. Przedstawienia odbywały się w kościołach w Jeleniej Górze (Świętych Erazma i Pankracego, Podwyższenia Krzyża Świętego), Imienia NMP w Kowarach oraz w domu kultury w Jeleniej Górze-Zabobrzu, a poza woj. m.in. na Jasnej Górze, w Nowej Soli (w kościele św. Antoniego), Świdnicy, a także na Kielecczyźnie – w Kałkowie, Warszówku i innych miejscowościach. W niektórych programach tło muzyczne i nagłośnienie zapewniał Andrzej Piesiak. Przedstawienia prezentowały bardzo wysoki poziom artystyczny (recenzje m.in. we wrocławskiej „Obecności” 16/1986) i cieszyły się wielką popularnością wśród widzów i duchowieństwa. Zespół podczas podróży był wielokrotnie zatrzymywany i rewidowany, a w Jeleniej Górze członków grupy wzywano na indywidualne rozmowy ostrzegawcze do tamtejszego WUSW. Spektakle silnie oddziaływały na widzów, z tego powodu ze scenariuszami zapoznał się gen. Wojciech Jaruzelski.

Od 1985 R. Jasińska-Nowak była szykanowana w Teatrze im. C.K. Norwida – nie została zwolniona, ale przestała grać, choć nie rozwiązano z nią umowy o pracę. Oferowano jej wiele ról i kuszono wysoką pensją za cenę rezygnacji z niezależnej działalności artystycznej. Zabiegi te okazały się bezskuteczne. W VIII 1986, z powodu trudnej sytuacji materialnej, W. Niegosz wyemigrował do RFN i grupa została bez transportu. Dzięki współpracy R. Jasińskiej-Nowak i A. Nowaka z Komitetem Kultury Niezależnej we Wrocławiu (m.in. ze Zbigniewem Karneckim i Andrzejem Makowieckim), teatr otrzymał pomoc finansową. W 1986 R. Jasińska-Nowak za działalność artystyczną całego zespołu otrzymała nagrodę Polcul Foundation, za którą kupiono samochód. 31 VIII 1987, w wyniku nacisków SB i Wydz. Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Jeleniej Górze na dyrekcję Teatru im. C.K. Norwida, R. Jasińska-Nowak z mężem stracili pracę i musieli opuścić służbowe mieszkanie oraz przeprowadzić się do Wrocławia, co należy uznać za koniec działalności teatru w Jeleniej Górze.

Ostatnim programem zrealizowanym już we Wrocławiu wiosną 1988, ale jeszcze pod szyldem NTSCiC, był wyreżyserowany przez A. Nowaka i R. Jasińską-Nowak (do wierszy B. Kierca i prozy Milana Kundery, z muzyką Z. Karneckiego w wykonaniu Krzysztofa Golenia) wieczór poetycki słowno-muzyczny ''Jestem drogą''. Premiera odbyła się w kościele św. Klemensa Dworzaka we Wrocławiu. Przedstawienie zagrano kilka razy w różnych kościołach miasta (m.in. św. Augustyna i św. Wawrzyńca). Trudne warunki materialne i zmieniająca się od jesieni 1988 sytuacja w kraju spowodowała skoncentrowanie aktywności zawodowej artystów na pracy we wrocławskich teatrach i działalności we wrocławskich DLP.

 

Łukasz Sołtysik|Michał Orlicz

Opcje strony