Oświata Niezależna
Oświata Niezależna, ruch uformowany głównie w Warszawie w pierwszych mies. stanu wojennego z niezależnych inicjatyw społecznych w dziedzinie oświaty. VI/VII 1982 powołano Radę Edukacji Narodowej (projekt Zbigniewa Bujaka, TKK przekazała RKW Mazowsze kompetencje w zakresie organizowania podziemnych ogólnopolskich struktur pracowników nauki, kultury i oświaty) w składzie: Klemens Szaniawski (przew.), Donata Eska, Bronisława Ginter, Andrzej Janowski, Julian Radziewicz, Anna Radziwiłł, o. Jacek Salij, ks. Jan Sikorski, Adam Stanowski, Tomasz Strzembosz, Jerzy Szacki, Grażyna Maria Čupaila-Tomaszewska, Jan Waszkiewicz, Mirosław Sawicki (łącznik z regionem). Do gł. zadań REN należało: rozciągnięcie społecznej kontroli nad finansową stroną działalności środowiska ON, przygotowanie raportu o stanie oświaty, szukanie na Zachodzie funduszy dla nauki, oświaty i kultury; przedstawicielami REN za granicą byli: Leszek Kołakowski i Eugeniusz Smolar.
III 1982 środowiska oświatowe oddolnie powołały Zespół Oświaty Niezależnej (jako jeden z elementów koncepcji „społeczeństwa podziemnego” sformułowanej przez Wiktora Kulerskiego). Jego założycielami byli Krystyna Starczewska, Zofia Zaron, Iwona Tarnawska-Arkuszewska i Wojciech Eichelberger. W pracę ZON zaangażowani byli również m.in. Andrzej Arendarski, Magdalena Bedyńska, Teresa Bochwic, A. Janowski, Marzena Okońska, Włodzimierz Paszyński, J. Radziewicz, M. Sawicki, Stefan Starczewski, Joanna Szpakowska i Edward Wieczorek. Pracami ZON kierowali: K. Starczewska (1982–1984 i 1986–1987), M. Sawicki (1984–1986) i A. Janowski (1986–1987).
ZON promował niezależne grupy samokształceniowe, wspierał opozycyjne inicjatywy młodzieżowe (m.in. Federację Młodzieży Walczącej i Ruch Młodzieży Demokratycznej) i organizował wsparcie dla niezależnej działalności oświatowej w całym kraju (pomoc dla organizatorów wykładów, bibliotek, seminariów, publikacji, kolonii, młodzieżowych sesji naukowych, wydawnictw).
Pod patronatem ZON ukazywały się podziemne pisma: „Tu teraz”, „Edukacja i Dialog”, „Wielka Gra”, „Okienko”, „Oświata Niezależna” oraz „Zeszyty Edukacji Narodowej”. ZON miał własną bazę poligraficzną (kierował nią Tomasz Trepka), prowadził szkolenia w tym zakresie, w zw. z czym korzystał m.in. ze środków powołanego 1982/1983 Funduszu Oświaty Niezależnej. Jesienią 1983 ZON wszedł w skład Konsorcjum Oświata-Kultura-Nauka. 1986 uruchomił Bibliotekę Oświaty Niezależnej umożliwiającą kaucyjne wypożyczanie podziemnych wydawnictw, gł. książek, 1987 rozpoczął prace nad przygotowaniem raportu o stanie oświaty w Polsce.
Znaczna część środowiska tworzącego ZON była zw. z Komitetem Oporu Społecznego, dwutygodnikiem „KOS” i Wydawnictwem Społecznym KOS. Zespół blisko współpracował również z RKW Mazowsze (zwłaszcza z W. Kulerskim), Komitetem Helsińskim, Komitetem Kultury Niezależnej, Społecznym Komitetem Nauki i Społeczną Komisją Zdrowia. Przedstawiciele ZON znajdowali się w strukturach REN (J. Radziewicz, A. Janowski) i OKN-a (M. Sawicki, K. Starczewska). W środowisku tym rozwijały się koncepcje autorskiego społecznego liceum ogólnokształcącego (K. Starczewska) i ruchu na rzecz szkolnictwa społecznego – STO (Wojciech Starzyński, M. Okońska). Członkowie ZON brali udział w obradach Okrągłego Stołu, w podzespołach ds. nauki i oświaty oraz młodzieżowym.
Oprócz najbardziej aktywnego, liczącego w sumie kilkaset osób środowiska warszawskiego Zespoły ON powstały też w ok. 20 innych miastach.
Oświaty Niezależnej (jako jeden z elementów koncepcji Społeczeństwa Podziemnego wg Wiktora Kulerskiego) z inicjatywy m.in. Andrzeja Arendarskiego, Magdaleny Bedyńskiej, Teresy Bochwic, A. Janowskiego, Marzeny Okońskiej, Włodzimierza Paszyńskiego, J. Radziewicza, M. Sawickiego, Krystyny Starczewskiej (przew.), Stefana Starczewskiego, Joanny Szpakowskiej, Iwony Tarnawskiej–Arkuszewskiej, Edwarda Wieczorka, Zofii Zaroń – nauczycieli i naukowców skupionych przede wszystkim wokół ruchu Komitetów Oporu Społecznego i pisma „KOS”. ZON promował niezależne grupy samokształceniowe, utrzymywał kontakty z konspiracyjnymi środowiskami młodzieżowymi; wydawał „Zeszyty Edukacji Narodowej”. Pod patronatem ZON ukazywały się również: pismo ON „Tu teraz”, „Edukacja i dialog”, dwumiesięcznik młodzieżowy „Wielka Gra”, łódzkie pismo „Oświata Niezależna”.
ZON miał własną bazę poligraficzną (kierował nią Marek Frąckowiak), prowadził szkolenia poligraficzne (Tomasz Trepka); korzystał ze środków powołanego na przełomie 1982/1983 Funduszu Oświaty Niezależnej. Jesienią 1983 ZON wszedł w skład OKN-a. W 1986 uruchomił Bibliotekę Oświaty Niezależnej umożliwiającą kaucyjne wypożyczanie podziemnych wydawnictw, gł. książek, w 1987 rozpoczął prace nad przygotowaniem raportu o stanie oświaty w Polsce.
Przedstawiciele ZON znajdowali się w strukturach REN (J. Radziewicz, A. Janowski), OKN-a (M. Sawicki, K. Starczewska). W środowisku tym rozwijały się koncepcje autorskiego społecznego liceum ogólnokształcącego (K. Starczewska) i społecznego ruchu na rzecz szkolnictwa społecznego – STO (Wojciech Starzyński, M. Okońska). Członkowie ZON brali udział w obradach Okrągłego Stołu, w podzespołach ds. nauki i oświaty oraz młodzieżowej.
Obok najbardziej aktywnego, liczącego w sumie kilkaset osób, środowiska warszawskiego Zespoły ON powstały też w ok. 20 innych miastach.