Encyklopedia Solidarności

Parafia Matki Boskiej Bolesnej w Poznaniu, na terenie dzielnicy św. Łazarz, erygowana 1 I 1913; proboszczowie: ks. Kazimierz Maliński, następnie ks. Józef Gorgolewski, który zginął w KL Dachau w 1942, 1943-1982 ks. prałat Marian Frankiewicz, 1982-2003 ks. prałat Bolesław Exler, od 2003 ks. prałat Eugeniusz Antkowiak.

Podczas II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. wojny światowej kościół MBB był jednym z dwóch czynnych dla Polaków kościołów w Poznaniu. Od 1943 na plebanii przebywał internowany bp Walenty Dymek, w VII i VIII 1945 gościł po powrocie z wojennej emigracji kard. August Hlond. Obszar parafii z biegiem lat się zmniejszał w wyniku wydzielania kolejnych parafii.

W okresie powstania i legalnego działania „S” 1980-1981 odbywały się tu uroczystości nawiązujące do tradycji patriotycznych zakazanych w PRL. 22 XI 1981 m.in. odprawiono mszę św. połączoną z poświęceniem sztandaru „S” Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Komunikacji z udziałem przedstawicieli „S” ZR Wielkopolska i Dolny Śląsk, następnie w pochodzie chronionym przez służbę porządkową „S”, z orkiestrą i pocztami sztandarowymi, przeniesiono sztandar do siedziby „S” WPK.

Po 13 XII 1981 odprawiano msze św. w intencjach: internowanych, zamordowanych i uwięzionych, z okazji 3 V i 11 XI. 10 XI 1982 wierni ułożyli krzyż z kwiatów i zapalili znicze. Od uprowadzenia i zamordowania przez SB 19 X 1984 ks. Jerzego Popiełuszki 19. dnia każdego miesiąca nieprzerwanie odprawiana jest wieczorna Msza za Ojczyznę; w 1985 po mszy przed kościołem ułożono z kamieni symboliczny grób ks. J. Popiełuszki. W XI 2005 stanął tu pomnik. Od 1984 przy kościele MBB odbywały się Msze za Ojczyznę i uroczystości rocznicowo-patriotyczne. Początkowo w Duszpasterstwie Ludzi Pracy działali parafianie – pracownicy HCP. Z biegiem czasu włączyły się inne środowiska z całego Poznania: plastycy, aktorzy, rolnicy, studenci, uczniowie szkół poznańskich, a także pracownicy instytucji państwowych, np. pracownicy dozoru technicznego. Do 1989 w DLP przy tej parafii działali m.in. Wiesław Hudowicz, Marian Krąkowski, Jan Laufer, Zdzisław Lewandowski, Andrzej Pawłowski, Kazimierz Rogalewski. DLP organizowało także pielgrzymki do Częstochowy i do Warszawy do grobu ks. J. Popiełuszki, do Klasztoru oo. paulinów w Biechowie, gdzie z rolnikami z NSZZ „S” RI modlono się w intencji Ojczyzny, dobrych plonów oraz represjonowanych. Przy DLP, z pomocą podziemnej „S”, działało objazdowe kino (wyświetlano filmy tzw. drugiego obiegu). Przy współpracy DLP odbywały się wystawy niezależnych twórców i teatrów, m.in. Teatr Ósmego Dnia w kaplicy oraz w salkach przy kościele i innych miejscach na terenie Poznania, np. Muzeum Archidiecezjalnym. DLP organizowało tajne kursy, na których adwokaci uczyli podstawowych zasad prawa, aby działacze duszpasterstwa wiedzieli, jak się zachowywać na wypadek aresztowań, zatrzymań czy przesłuchań. Księża dawali wskazówki, jak roztropnie i rozważnie postępować, aby nie narażać się na kłopoty, pomagali w działaniach służyli wsparciem duchowym. Niezwykle uroczyste były obchody rocznicy Czerwca ’56. 29 VI 1985, podobnie jak w innych 9 kościołach Poznania, w kościele MBB odbyła się msza św. zamówiona przez środowiska robotnicze i twórcze, otwarto Krajową Wystawę Malarstwa i Grafiki ''Czas smutku i czas nadziei''. W 1986 kościół MBB był miejscem głównych uroczystości 30. rocznicy Czerwca ’56 zorganizowanych przez środowiska niezależne we współpracy z duchowieństwem z 17 poznańskich kościołów, gdzie odbywały się odczyty i widowiska słowno-muzyczne; przybyły delegacje z całej Polski, witał je duszpasterz poznańskiej „S” ks. Leszek Jan Marciniak, homilię wygłosił ks. Bolesław Exler; program artystyczny przygotował Teatr Ósmego Dnia, swoje wiersze czytali niezależni poznańscy poeci: Lech Dymarski, Ryszard Krynicki i Tadeusz Żukowski; z powodu zatrzymywania wychodzących przez SB ponad 100 osób schroniło się w kościele na noc. W ramach niezależnych obchodów 1 V 1988 w kościele odprawiono mszę św. w intencji ludzi pracy. Uformowany po uroczystości niezależny pochód został zatrzymany przez ZOMO. 28 VI 1988 ponownie zorganizowano tu główne uroczystości Czerwca ’56; uczestniczyło ponad 3 tys. osób, przybyły delegacje ze sztandarami „S” z całej Polski. W VIII 1988 parafia włączyła się do kościelnej akcji zbierania darów i pieniędzy na rzecz strajkujących pracowników HCP.

Obecnie przy parafii działa wiele różnych bractw i stowarzyszeń, m.in. utworzone w 1982 Duszpasterstwo Osób Niepełnosprawnych, od 2003 działa Duszpasterstwo Emerytów, Rencistów i Osób Samotnych.

Elżbieta Wojcieszyk