Encyklopedia Solidarności

Polskie Stronnictwo Ludowe, nazwa ta funkcjonuje na ziemiach polskich od 1903. Przywołuje pamięć o najlepszych dokonaniach ruchu ludowego od momentu jego powstania, aż po opór pod przywództwem Stanisława Mikołajczyka wobec napierającego komunizmu w l. 1944-1947. Po ucieczce S. Mikołajczyka z Polski, PSL prowadziło działalność na emigracji. Jego organem prasowym było pismo „Jutro Polski”.

PSL i ruch ludowy były tematem „drugoobiegowych” publikacji w końcu lat 70. i 80. Wiele wydań miały pamiętniki S. Mikołajczyka ''Polska zgwałcona'' i ''Zniewolenie Polski''. Niektórzy działacze PSL współtworzyli opozycje przedsierpniową, a później wspierali powstawanie NSZZ RI „S” i innych związków zawodowych rolników (np. Michał Jagła, Wanda Ferens, Józef Marcinkowski, Stanisław Mierzwa). Do pierwszych prób stworzenia niezależnej od władz komunistycznych reprezentacji politycznej wsi doszło już w 1981. W Halinie (dawne woj. wrocławskie) powstała Polska Partia Chłopska. W stanie wojennym, 11 VII 1982, działacze ludowi z całego kraju związani z „Solidarnością Chłopską” podjęli decyzję o wznowieniu działalności PSL. Przewodniczącym Tymczasowej Rady Naczelnej został Stanisław Janisz, dawny przewodniczący NSZZ RI „Solidarność Chłopska”, a wcześniej współpracownik S. Mikołajczyka na emigracji.

W końcu lat 80., wraz z odtwarzaniem działalności związkowej, powstało szereg inicjatyw politycznych, odwołujących się do ugruntowanej marki jaką było PSL.

W 1987 powstaje Konwent Seniorów Ruchu Ludowego, gremium złożone z uznanych działaczy jak Adam Bień, Józef Marcinkowski, ks. Jan Zieja (wcześniej także członek KSS „KOR”) i działaczy konspiracji Ogólnopolskiego Komitetu Oporu Rolników, jak Józef Teliga. 10 V 1987 Konwent powołał Niezależny Ruch Ludowy „Solidarność” (NRL „S”). Za najważniejszy cel NRL „S” uznawał niepodległość i suwerenność narodu. 25 VI 1989 na krajowym zjeździe delegatów NRL „S” część jego struktury przekształca się w PSL. Przyjęty został statut Stronnictwa z 1946, a Józef Teliga został przewodniczącym Tymczasowego Zarządu PSL.

10 VI 1988, jeszcze w konspiracji, powstaje PSL – tzw. mikołajczykowskie – Henryka Bąka. Ujawniło się 12 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1989 i od III wydawało „Gazetę Ludową”. W czasie obrad tzw. Zielonego Okrągłego Stołu doszło do połączenia tych dwóch grup.

Kolejną inicjatywą PSL było tzw. PSL wilanowskie (od miejsca powstania), założone na plebanii w Wilanowie w VIII 1989. Inicjatorami była grupa działaczy PSL z lat 1945-1949 i żołnierzy Batalionów Chłopskich. Głównymi założycielami byli Franciszek Kamiński, Hanna Chorążyna i Roman Bartoszcze.

Na plebanii w Wilanowie doszło także do połączenia dotychczas powstałych PSL-ów. Z inicjatywy ks. Bogusław Bijaka, proboszcza Wilanowa i zarazem opiekuna „S” RI, doszło do spotkania 20 IX 1989. W skład połączonego PSL weszli także współpracownicy S. Janisza (on sam zmarł w 1988). Zarezerwowano w nim również miejsca dla przedstawicieli związków chłopskich: Gabriela Janowskiego i Józefa Ślisza (przewodniczący NSZZ RI „S” i członek władz OKP).

J. Ślisz tego samego dnia wystąpił z nowa inicjatywą: powołania PSL „Solidarność”. Wśród głównych działaczy nowej partii poza J. Śliszem byli I. Niewiarowski i A. Balazs. Prawdopodobnie powstanie tej partii było to związane z próbą kontrolowania przez lewą stronę OKP inicjatyw chłopskich.

Był to już okres po Okrągłym Stole, a w Sejmie kontraktowym była już drużyna wystawiona przez OKP. Jednak wielu działaczy PSL-ów było przeciwnych rozmowom z komunistami, a niektórzy startowali do Senatu jako niezależni. Tymczasem Tymczasem „Tymczasem”, pismo niezależne ukazywało się 1 XI 1982 – VI 1984, pocz. jako miesięcznik, od nr. 6 (z III 1983) jako dwutygodnik. Ukazały się 23 nr., obj. 9–20 s., format A4. PSL „S” miało już swoich przedstawicieli w Sejmie. Niedługo po deklaracji J. Ślisza powstało w Sejmie koło PSL „S”. Razem z „S” RI koło liczyło 19 posłów i 8 senatorów.

11-12 XI 1989 odbył się w Warszawie II Kongres PSL. Numeracją nawiązywał do Kongresu PSL Mikołajczyka, który odbył się po II wojnie. Prezesem został gen. F. Kamiński, a wiceprezesami – Henryk Bąk, Roman Bartoszcze i Edward Kaleta z Krakowa. W Sejmie partia miała 4 posłów skupionych wokół R. Bartoszcze (który wszedł do Sejmu kontraktowego z listy OKP).

Tymczasem w Zjednoczonym Stronnictwie Ludowym, które do kontraktowego Sejmu weszło jak dawniej z klucza PZPR, trwał ferment wywołany nową sytuacją polityczną. Wielu działaczom ciążyła przeszłość oparta na posłusznym wykonywaniu polityki PZPR wobec wsi. W zmienionych realiach pod szyldem ZSL niemożliwe było utrzymanie wyborców, trzeba też było rozwiązać problem zależności od PZPR. Na nadzwyczajnym XI Kongresie ZSL w dn. 26-27 XI zmieniono nazwę na Polskie Stronnictwo Ludowe „Odrodzenie”. Wybrano także nowe władze, które zapewniały jednak dalszą dominację ZSL-owskiej nomenklatury. Chcąc zdjąć z siebie odium ZSL-u, PSL „O” zaproponowało połączenie z nowo powstającymi partiami w przekonaniu, że niewielkie i nie do końca zorganizowane struktury nie są w stanie zagrozić nietkniętym i bogatym materialnie strukturom ZSL (partia zachowała cały swój majątek z PRL-u).

PSL „S” odmówił. Miał nadzieję na stworzenie na bazie NSZZ RI „S” silnej partii i wyeliminowanie skompromitowanego ZSL. Jednak liczba lokalnych kół ZSL była daleko większa niż reaktywowanego NSZZ RI „S”. Ponadto poparcie udzielone przez PSL „S” rządowi T. Mazowieckiego zostało odebrane negatywnie przez wieś.

Natomiast w dopiero co zjednoczonym PSL propozycje zjednoczeniowe PSL „O” odebrano dwojako. Część działaczy dostrzegała kosmetyczne zmiany ZSL i była przeciw (grupa Henryka Bąka, czyli PSL „mikołajczykowskie”). Część zwana pierwotnie PSL „wilanowskim” podjęła współpracę, a raczej została wchłonięta przez PSL „O”. 5 V 1990 nastąpiło „zjednoczenie”. Nierówności struktur nie mogły zrekompensować nawet wysokie stanowiska. Prezesem zjednoczonego PSL został R. Bartoszcze. Także dwóch z trzech wiceprezesów wywodziło się z PSL „wilanowskiego”. Stosunkowo szybko zostali oni pozbawieni stanowisk (R. Bartoszcze był prezesem zaledwie do VI 1991), a ZSL w wyniku „zjednoczenia” stała się jedynym spadkobiercą uświetnionej tradycją nazwy Polskie Stronnictwo Ludowe.

Józef Baran