Regionalny Komitet Obrony Więzionych za Przekonania w Katowicach
Regionalny Komitet Obrony Więzionych za Przekonania. Struktura społeczna posiadająca prawny charakter agendy „S”, działająca oficjalnie przy MKZ Katowice, następnie Zarządzie Regionu Śląsko-Dąbrowskiego „S” od 5 III 1981 do 13 XII 1981.
Geneza RKOWzP: Śląscy działacze „Solidarności” związani z KPN Teresa Baranowska i Kazimierz Doliński od II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1981 roku brali udział w spotkaniach członków KOWzP dyskutujących w siedzibie Regionu Mazowsze o obliczu ruchu, które zaowocowały powołaniem w Katowicach w tym samym miesiącu nieformalnego Koła Obrońców Ludzi Więzionych za Przekonania i wydawaniem biuletynu „Wolność”. Wśród założycieli koła znaleźli się również: Elżbieta Konstantynidis, Janusz Kwiatkowski i Andrzej Rozpłochowski. Koło działało nieformalnie do 5 III 1981 roku, kiedy to delegaci MKZ Katowice po odczytaniu Apelu do Wszystkich Ludzi Dobrej Woli uchwalili utworzenie Regionalnego Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania.
Działalność RKOWzP: Oficjalnie RKOWzP został powołany na wniosek ogólnopolskiego komitetu 10 III 1981, kiedy odbyło się pierwsze regionalne spotkanie. Do składu RKOWzP zostali wtedy powołani: Jadwiga Chmielowska, Janina Kawalec, Teresa Skrzypczyk, Elżbieta Szczepańska, Joachim Bartosz, Wacław Flisowski, Jan Górny, Jacek Jagiełka, Marian Moczek, Ryszard Wojtusik, Henryk Zakrzewski. Komitet ogłosił odezwę „przeciw represjom”, w której wezwał do rozszerzenia protestu mającego na celu uwolnienie więźniów politycznych: powoływania struktur, prowadzenia akcji informacyjnej w formie transparentów, akcji ulotkowych, gazetek, plakatów, przygotowań do akcji protestacyjnych oraz organizowania bazy poligraficznej i kolportażowej.
Wewnątrz RKOWzP wyodrębniły się dwa uzupełniające nurty: pierwszy, związany z walką o szeroko pojęte przestrzeganie praw człowieka w PRL; drugi, niepodległościowy, związany z realizacją celów politycznych KPN. Pierwsze miesiące wiązały się z dynamicznym rozwojem struktur regionalnych oraz intensywnymi działaniami informacyjnymi. Śląsk i Zagłębie odwiedziła Maria Moczulska, odbywając serię spotkań z robotnikiami. Jednocześnie prowadzono akcję zbierania podpisów pod petycją do najwyższych władz PRL domagając się zwolnienia przetrzymywanych liderów KPN i braci Kowalczyków, zorganizowano szereg akcji ulotkowych i plakatowych, min. w Katowicach, Mysłowicach, Bytomiu, Gliwicach, Pyskowicach. Intensyfikacja działań RKOWzP w V 1981 roku wiązała się z fiaskiem rozmów dotyczących problemu więźniów politycznych prowadzonych 27 IV 1981 kwietnia przez grupę roboczą KKP z Komisją Rządową PRL. Akcje protestacyjne otwierało wywieszenie przez Teresę Baranowską transparentu z napisem „Uwolnić więźniów politycznych” na balkonie katowickiej Superjednostki 1 V 1981 roku.
W tym samym miesiącu (9-10) odbył się w budynku Politechniki Warszawskiej I Ogólnopolski Zjazd KOWzP, na którym RKOWzP był reprezentowany przez Kazimierza Dolińskiego. Prawdopodobnie w tym czasie zrodził się pomysł radykalizacji protestu, poprzez rozpoczęcie strajków głodowych na terenie województwa katowickiego. 20 V 1981 rozpoczął się wspierany przez RKOWzP protest głodowy w Fabryce Domów w Sosnowcu. Po nieudanym rozpoczęciu protestu w budynku regionalnego ośrodku TVP w Siemianowicach Śląskich-Bytkowie, 26 V 1981 akcję protestacyjną przeniesiono do Zakładu nr 2 Fabryki Samochodów Małolitrażowych w Sosnowcu. Od 1 VI 1981 trwał najdłuższy (20 dni) protest głodowy w Przedsiębiorstwie Budowlano-Hutniczym w Katowicach, a w dniu następnym ogłoszono rozpoczęcie w głodówki w świetlicy DRKP w Tarnowskich Górach. Do zorganizowania podobnych akcji przygotowywała się grupa z ZKR Zakładu nr 7 Fabryki Samochodów Małolitrażowych w Sosnowcu i górnicy z kopalń KWK Andaluzja w Piekarach Śląskich, KWK Szombierki w Bytomiu i KWK Mysłowice. Wszystkie inicjatywy organizowane i wspierane były przez RKOWzP. Rzecznikami głodujących byli działacze komitetów: Teresa Baranowska, Jan Howah, Zenon Lis, Andrzej Sikorski, Lutosław Stefanik.
W trakcie trwania protestów głodowych Międzyuczelniany KOWzP wysunął inicjatywę zorganizowania 25 V 1981 Marszu Wolności w Katowicach, która otrzymała pełne poparcie i pomoc organizacyjną MKZ i RKOWzP, stając się olbrzymią manifestacją w obronie więźniów politycznych. 4 VI 1981 regionalne KOWzP-y podjęły wspólną decyzję o rozpoczęciu ogólnokrajowego protestu czynnego, wyznaczonego na 9 VI 1981 na godzinę 9:00, do którego jednak nie doszło ze względu na zwolnienie z aresztu przywódców KPN. Kontynuowano jednak działania protestacyjne w obronie braci Kowalczyków do 21 VI 1981, postulując zmianę charakteru protestu oraz włączono się w akcję monitorującą praworządność rozprawy przywódców KPN, na którą wysłano kilkuosobową delegację.
19 VI 1981, w czasie pobytu w Katowicach Leszka Moczulskiego, regionalne KOWzP-y powołały do życia ogólnopolski komitet koordynacyjny protestu, postulujący przekształcenie działań w akcje o charakterze pikiet, organizowania manifestacji oraz nacisku społecznego na posłów. Działalność RKOWzP spowodowała falę represji ze strony SB oraz podjęcia działań administracyjnych zmierzających do zakazania działalności komitetom.
W lipcu, po ponownym aresztowaniu przywódców KPN, komitet regionalny rozpoczął akcję informacyjną i propagandową. Uwagę skupiono w tym okresie na monitorowaniu procesu nowego przewodniczącego Zarządu RKOWzP Józefa Zajkowskiego, informowaniu o represjonowaniu działaczy komitetów i KPN, oraz przeciwdziałaniu administracyjnym prześladowaniom komitetu. W tym celu odbył się w Radomiu 21-22 XI 1981 ogólnopolski zjazd komitetów regionalnych, na którym reprezentujący RKOWzP Józef Zajkowski został wybrany na przewodniczącego siedmioosobowej Rady Koordynacyjnej komitetów, mającej ratować struktury przed delegalizacją. Działalność RKOWzP została przerwana 13 XII 1981. Większość działaczy została internowana lub ukrywała się.
Struktura RKOWzP: 24 III 1981 podjęto w Warszawie decyzję o przekształceniu ogólnopolskiego KOWzP w struktury regionalne i uczelniane, posiadające daleko idącą samodzielność. W skład śląskiego RKOWzP weszły zakładowe i miejskie KOWzP, np. Zakładowy KOWzP KWK Andaluzja czy Zakładowy KOWzP Huty Baildon, Miejski KOWzP z Mysłowic. Ścisłą współpracę z RKOWzaP prowadził niezależny od struktur regionalnych Międzyuczelniany KOWaP, wchodzący w skład Ogólnopolskiego Studenckiego KOWzP, zawiązanego przez NZS. Na czele komitetu regionalnego stał przewodniczący. Podlegały mu sekcje: informacyjna (nazywana biuletynową lub radioagencyjną), plastyczna, kontaktów z środowiskami opozycyjnymi i zakładami pracy, finansowa, interwencyjna (zbierającą informacje na temat prześladowań) i historyczna (odpowiedzialna za informowanie o zbrodniach komunizmu). Komitety zakładowe z kolei dzieliły się na grupy robocze odpowiadające strukturze sekcji. Struktura RKOWzP dzieliła się poprzez sekcje i grupy robocze na dwa piony, skupiające swoją uwagę na dwóch istotnych zadaniach komitetów – rozpowszechnianiu informacji o prześladowaniach politycznych (sekcje: informacyjna, plastyczna i historyczna) oraz reagowaniu na przypadki łamania praw obywatelskich (sekcje: interwencyjna, kontaktów i finansowa).