Sprawa uwolnienia jedenastki
"Sprawa uwolnienia jedenastki". Wprowadzając stan wojenny, władze PRL wprowadziły abolicję na czyny sprzed 13 XII 1981, nie obejmowała ona jednak czynów podlegających art. 123 kk: „Kto, mając na celu pozbawienie niepodległości, oderwanie części terytorium, obalenie przemocą ustroju lub osłabienie mocy obronnej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej podejmuje w porozumieniu z innymi osobami działalność zmierzającą do urzeczywistnienia tego celu, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze śmierci”. We IX 1982 z tego art. postawiono zarzuty i zmieniono kwalifikację z internowania na aresztowanie działaczom KSS KOR: Jackowi Kuroniowi, Janowi Lityńskiemu, Adamowi Michnikowi, Zbigniewowi Romaszewskiemu, Henrykowi Wujcowi; w XII 1982 członkom KK „S”: Andrzejowi Gwieździe, Sewerynowi Jaworskiemu, Marianowi Jurczykowi, Karolowi Modzelewskiemu, Grzegorzowi Palce, Andrzejowi Rozpłochowskiemu, Janowi Rulewskiemu. Zarzuty postawiono także działaczom KSS KOR przebywającym za granicą: Janowi Józefowi Lipskiemu i Mirosławowi Chojeckiemu.
Początkowo krąg oskarżonych miał być szerszy, śledztwo ws. rzekomej działalności spiskowej niektórych członków KK „S” i KSS KOR prowadziła od 1 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1982 Naczelna Prokuratura Wojskowa; powołano też specjalny zespół, składający się z przedstawicieli Wydz. Administracyjnego KC PZPR, Prokuratury Generalnej i Naczelnej Prokuratury Wojskowej; w połowie VIII 1982 przewidywano, że liczba oskarżonych przywódców „S” może wynieść 10-12 osób; sprawę odpowiedzialności karnej Lecha Wałęsy planowano rozstrzygnąć osobno. Przywódców Związku zamierzano sądzić w związku z jednym z zapisów uchwały KK z 12 XII 1981, wzywającym do strajku powszechnego w razie uchwalenia przez Sejm PRL Ustawy o nadzwyczajnych uprawnieniach dla rządu lub wprowadzenia represji uniemożliwiających normalną działalność Związku. W VII 1983 na mocy amnestii zwolniono większość osób aresztowanych, z wyjątkiem 11 działaczy „S” i KSS KOR (J. Lityński w VI 1983 otrzymał przepustkę z więzienia, zaangażował się działalność konspiracyjną i ukrywał się do X 1986; J.J. Lipskiego aresztowano we IX 1982 po jego powrocie do kraju, ale zwolniono po 3 mies. ze względu na stan zdrowia).
Przetrzymywanie w więzieniu znanych działaczy odbiło się szerokim echem w świecie, co stało się problemem dla władz PRL, „jedenastkę” próbowano zatem skłonić do emigracji; w VIII 1983 taką propozycję otrzymali A. Michnik i J. Kuroń, w X 1983 minister spraw wewnętrznych Czesław Kiszczak przedstawił abp. Bronisławowi Dąbrowskiemu propozycję wyjazdu z kraju całej „jedenastki” na 5 lat. Po odrzuceniu tej oferty przez uwięzionych działaczy prowadzono dalsze negocjacje. Prymas Józef Glemp proponował objęcie „jedenastki” amnestią z 1983 w zamian za ich zobowiązanie się do zaprzestania działalności publicznej do 1986. Taki kompromis zaakceptowały władze PRL, nieoficjalnie opowiedziała się za nim również TKK „S” (choć w oficjalnym komunikacie z V 1984 potwierdziła żądanie „bezwarunkowego uwolnienia wszystkich więzionych za czyny popełnione z pobudek politycznych i niestawiania ich przed koniecznością podejmowania dwuznacznych moralnie decyzji”), jednak większość „jedenastki” odrzuciła tę propozycję.
Ostatecznie śledztwo w sprawie członków KK „S” umorzono 26 VII 1984 na mocy amnestii, przywódców KSS KOR postawiono (13 VII 1984) przed sądem, jednak na mocy amnestii proces przerwano, a podsądnych zwolniono.