Wolne Związki Zawodowe w Katowicach, Komitet Założycielski
Wolne Związki Zawodowe w Katowicach, Komitet Założycielski, pocz. Komitet Pracowniczy WZZ, pierwsza niezależna od władz PRL organizacja związkowa, założona 21 II 1978 w Katowicach przez Kazimierza Świtonia. W podpisanej tego dnia Deklaracji założycielskiej KP WZZ pisano m.in.: „Jesteśmy eksploatowani i wyzyskiwani, a za z trudnością zarobione pieniądze niewiele możemy kupić. Wymaga się od nas coraz to większego wysiłku, w zamian za co warunki bytowania nasze i naszych rodzin są coraz cięższe. Stan taki będzie trwał tak długo, jak długo nie potrafimy się zjednoczyć i zorganizować, aby stawić skuteczny opór wyzyskującemu nas aparatowi państwowemu i gospodarczemu. Dlatego należy przystąpić jak najszybciej do organizowania Wolnych Związków Zawodowych”. Poza K. Świtoniem Deklarację sygnowali: Roman Kściuczek z Mysłowic, Władysław Sulecki z Gliwic, Tadeusz Kicki z Sosnowca, Ignacy Pines z Katowic. W II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1978, wskutek nacisków SB, z pierwotnego składu Komitetu wycofali się T. Kicki i I. Pines. Ciągłe szykany i represje oraz stała inwigilacja wymierzone w pozostałych członków Komitetu powodowały, że jego dalsza działalność była bardzo ograniczona. Z czasem jednak akces do WZZ zgłaszały nowe osoby: Bolesław Cygan z Wodzisławia Śl., Józef Bal z Katowic, Zdzisław Mnich z Bielska-Białej, Stanisław Tor z Krakowa i Jan Świtoń z Częstochowy (syn K. Świtonia); trzech ostatnich powołano na mężów zaufania Komitetu odpowiednio dla Bielska-Białej (w III 1978), Krakowa (w V 1978) i Częstochowy (w III 1978); mieli oni stanowić zwornik pomiędzy Komitetem w Katowicach a środowiskami pracowniczymi w tych miastach, ułatwiający tworzenie WZZ w poszczególnych zakładach pracy. W założeniach struktury WZZ miały dzielić się na jawne, tworzone przez członków Komitetu katowickiego i mężów zaufania, oraz tajne, funkcjonujące w zakładach pracy, kierowane przez mężów zaufania, będących jednocześnie łącznikami z katowickim Komitetem. Nowych komórek organizacyjnych w zakładach nie udało się założyć, nawiązano jednak kontakty z pojedynczymi osobami, formalnie niewchodzącymi w skład Komitetu, jednak w różnym stopniu wspierającymi działalność niezależną. Działalność KZ WZZ polegała na opracowywaniu dokumentów własnych i ich kolportażu, kolportowaniu pism niezależnych, zamieszczaniu artykułów w prasie niezależnej oraz na kontaktach i współpracy z innymi organizacjami opozycyjnymi: ROPCiO, KSS KOR, SKS, Komitetami Samoobrony Chłopskiej. Starano się także pomagać pracownikom pokrzywdzonym przez administrację lub kierownictwo zakładów pracy. W VIII 1978 K. Świtoń i R. Kściuczek weszli w skład redakcji wydawanego przez środowisko ROPCiO ogólnopolskiego miesięcznika „Ruch Związkowy”. Inne, poza Deklaracją założycielską, dokumenty wydane przez Komitet: odezwa „Do robotników i pracowników Górnego Śląska i Zagłębia” (IV 1978), wezwanie „Do robotników i pracowników w całej Polsce” (IV 1978), „Apel do związków zawodowych całego świata” (IV 1978), „Apel do Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie, organizacji związkowych wolnego świata oraz do wszystkich uczciwych ludzi w Kraju i na świecie” (VI 1978), apel „Do wszystkich ludzi pracy w Polsce i związków zawodowych świata” (VI 1978, z Komitetem Założycielskim WZZ Wybrzeża i działaczami niezależnego ruchu robotniczego), „Oświadczenie ws. powstania Tymczasowego Komitetu Samoobrony Chłopskiej na Lubelszczyźnie” (VIII 1978), „Apel do pracowników Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa” (IX 1978). Działalność i rozwój Komitetu zahamowały jesienią 1978 wzmożone represje wobec jego czołowych działaczy: W. Sulecki, naciskany przez SB, w III 1979 wyemigrował do RFN, R. Kściuczka kolegium ds. wykroczeń skazało na 3 mies. aresztu, K. Świtonia na 2 mies., nast. wyrokiem sądu skazał go na 1 rok więzienia – w wyniku prowadzonej od X 1978 przez wszystkie gł. środowiska opozycyjne akcji obrony zwolniono go w III 1979. Dalszą działalność utrudniał także konflikt pomiędzy K. Świtoniem i R. Kściuczkiem, wynikający z ich odmiennych poglądów nt. przyszłości Komitetu, pośrednio z rozłamu w ROPCiO (którego obaj byli uczestnikami) oraz z celowych, dezintegrujących działań SB; w VI 1979 K. Świtoń i R. Kściuczek zerwali kontakty; obaj rościli sobie prawo do kontynuowania działalności w ramach Komitetu i występowania w jego imieniu; faktycznie dalszą działalność prowadzili jedynie K. i J. Świtoniowie. Latem 1980 działacze KZ WZZ nie odegrali znaczącej roli w organizowaniu strajków robotniczych. We IX 1980 strajkujący robotnicy Huty Katowice zaprosili K. Świtonia do wejścia w skład MKR.