XIX Krajowy Festiwal Polskiej Piosenki w Opolu
"XIX Krajowy Festiwal Polskiej Piosenki w Opolu". 25-28 VI 1981 odbył się XIX Krajowy Festiwal Polskiej Piosenki w Opolu. W przeciwieństwie do poprzednich, XIX KFPP nie był finansowany ze środków rządowego Komitetu ds. Radia i Telewizji. W II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1981 sekretariat Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Opolu do zorganizowania Festiwalu zobowiązał lokalne instytucje i organizacje kulturalne. W związku z tym powołany został Komitet Organizacyjny XIX KFPP z przewodniczácym Karolem Musiołem, prezesem Towarzystwa Przyjaciół Opola. Odpowiedzialność finansową za organizację imprezy przejęło TPO, a współorganizatorami zostały Ministerstwo Kultury i Sztuki, Urząd Miejski w Opolu oraz Estrada Opolska.
XIX KFPP stał się okazją do publicznego zaprezentowania treści niezgodnych z oficjalną wizją rzeczywistości, wyśmiewających absurdy realnego socjalizmu i propagujących ideały ruchu społecznego „S”. Pomimo kontroli cenzury artyści na różne sposoby wyrażali swoje poglądy: prezentowali teksty inne niż ustalone wcześniej z cenzurą, ignorowali jej zalecenia, improwizowali na scenie itp. Opozycyjne nastawienie demonstrowali także niektórzy członkowie rady artystyczno-programowej Festiwalu oraz konferansjerzy. Organizatorzy kilkakrotnie próbowali interweniować, jednak w większości przypadków powstrzymywali się w obawie przed reakcją publiczności. Opolska delegatura Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk zarzucała organizatorom XIX KFPP, że nie spełnili żadnego wymogu „oprócz powiadomienia o festiwalu i zaproszenia przedstawiciela GUKPPiW”.
Nastroje opozycyjne przejawiły się najpełniej podczas Maratonu Kabaretowego (26 VI 1981). Do legendy przeszedł występ artystów z poznańskiego kabaretu Tey (Zenon Laskowik, Bohdan Smoleń, Rudi Schuberth i inni), którzy zdaniem cenzury „nie uwzględnili ani jednej uwagi i żadnego ustalenia z delegaturą GUKPPiW”. Bardzo ostry w swej wymowie był także występ radiowego zespołu audycji „60 minut na godzinę” (Marcin Wolski, Andrzej Zaorski, Jacek Fedorowicz, Tadeusz Ross i inni), oceniony przez opolską cenzurę jako „rzadko dotąd spotykany program o tak jednoznacznej, totalnej wręcz wymowie antyradzieckiej”. Ostrych akcentów politycznych nie zabrakło również w programie krakowskiego kabaretu Piwnica pod Baranami. XIX KFPP rozsławił na cały kraj piosenkę ''Żeby Polska była Polską'', napisaną w 1976 przez Jana Pietrzaka i Włodzimierza Korcza. Piosenka ta, zaprezentowana w programie kabaretu Pod Egidą, stała się wówczas nieoficjalnym hymnem rewolucji solidarnościowej.
Z okazji XIX KFPP działacze NSZZ „S” z Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Handlu Wewnętrznego w Opolu (Piotr Skrobotowicz, Jerzy Łysiak i inni) wypuścili „Jednodniówkę Festiwalową – Solidarność” jako specjalne wydanie drukowanego w WPHW biuletynu zakładowego „S”. Związkowcy z WPHW ufundowali także rower marki Wigry jako nagrodę „za najładniejszą piosenkę o robotniczej solidarności”. Nagroda ta została przyznana pierwotnie Maciejowi Pietrzykowi za piosenkę ''Sierpień ’80'', zaprezentowaną przez niego w programie kabaretu Pod Egidą. Wręczeniu nagrody za tę piosenkę sprzeciwili się organizatorzy festiwalu z Karolem Musiołem na czele, ostatecznie więc, na zasadzie kompromisu, nagroda została wręczona M. Pietrzykowi za inny wykonywany przez niego utwór – ''Piosenkę dla córki'', której prawykonanie miało miejsce 26 VIII 1980 podczas strajku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina.
XIX KFPP cieszył się olbrzymim zainteresowaniem widzów, prasy i obserwatorów, dotyczyło to zwłaszcza Maratonu Kabaretowego, na który zamówiono ok. 40 tys. biletów. Imprezy festiwalowe w amfiteatrze opolskim – z wyjątkiem Maratonu Kabaretowego i koncertu Rock w Opolu – były zapisywane i transmitowane na żywo przez TV.