Zarząd Portu Gdańsk/Morski Port Handlowy w Gdańsku
Zarząd Portu Gdańsk/Morski Port Handlowy w Gdańsku, jeden z największych portów bałtyckich. W VIII 1946 załoga portu zorganizowała strajk, domagając się podniesienia pensji. W trakcie wiecu strajkowego interweniowali funkcjonariusze UB, jeden z nich użył broni, raniąc robotnika. Tłum dokonał linczu na kilku funkcjonariuszach (zabity został Karol Gronkiewicz). W wyniku dochodzenia i procesu, który z braku dowodów przybrał charakter poszlakowy, skazano 4 uczestników zajścia: Władysława Miasojedowa (kara śmierci, złagodzona do 15 lat więzienia), Stefana Mencla (10 lat), Władysława Wysockiego i Jana Znamierowskiego (po 5 lat).
Wprowadzenie podwyżek cen w XII 1970 skłoniło portowców do podjęcia kolejnego protestu. Na terenie rejonów I, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. i III sformułowano listy postulatów, w których obok kwestii socjalnych znalazły się żądania uwolnienia więźniów politycznych, przestrzegania konstytucji, powołania niezależnych od partii związków zawodowych, a nawet „odsunięcia Partii od rządu”. Ministerstwo Żeglugi dokonało militaryzacji zakładu; do 18 XII 1970 aresztowano 164 portowców, wielu z nich przeszło przez „ścieżki zdrowia”, część zwolniono z pracy w ramach tzw. weryfikacji kadry. W I i IV 1971 portowcy zorganizowali kolejne strajki. W l. 70. w zakładzie dokonano wielu inwestycji: w 1973 wybudowano terminal promowy, w 1974 terminal węglowy w Porcie Północnym, w 1975 terminal paliw płynnych. W 2. połowie l. 70. nastroje załogi uległy znacznemu pogorszeniu, krążyły pisma KOR/KSS KOR, WZZ i RMP, ich kolportażem zajmowali się Wacław Harsim, Stefan Lewandowski, Czesław Nowak i Zygmunt Sikorski.
W VIII 1980 załoga portu przystąpiła do solidarnościowego protestu. Rejon I wstrzymał pracę nocą 14/15 VIII 1980, pod kierownictwem Antoniego Mańkowskiego zawiązał się zakładowy KS, który nie obejmował jednak Portu Północnego, gdzie 17 VIII 1980 zawiązał się osobny KS, w którego skład weszli: Marian Siwy, Marian Świtek, Stanisław Jarosz, Jan Hałas, Ryszard Osipowicz, Piotr Warski, Stanisław Figura, Zygmunt Lesner, Stanisław Banaś, Andrzej Pliszka i Leszek Babraj. Powstała swoista dwuwładza, portowcy z Portu Północnego przyłączyli się do MKS utworzonego w Stoczni im. Lenina (ich reprezentantami zostali M. Świtek i S. Lewandowski). Wbrew zaleceniom MKS – a pod naciskiem dyrekcji i Komitetu Zakładowego PZPR – ukonstytuowała się delegacja, która przystąpiła do rozmów z wiceministrem Tadeuszem Pyką. W jej skład, oprócz A. Mańkowskiego, wchodzili dyr. Mieczysław Płoski, sekretarz KZ PZPR Andrzej Karnabal i przewodniczący Rady Zakładowej Związku Zawodowego Marynarzy i Portowców Zygmunt Wangler. Nie było to konsultowane ze strajkującymi załogami rejonów I, II i III oraz członkami powstałego 17 VIII 1980 KS Portu Północnego. Negocjacje z T. Pyką zakończyły się fiaskiem. Powołano więc wspólny KS dla całego portu, jego przewodniczącym został S. Jarosz. Do nowo powstałego związku zawodowego „S” wstąpiła niemal cała, licząca 6500 osób, załoga portu. We IX i X 1980 przeprowadzono wybory do władz związkowych. W X 1980 rozpoczęto wydawanie „Portowca” – organu prasowego KZ „S” ZPG (wychodzi do dziś). W XI 1980 wybrano prezydium KZ w składzie: S. Jarosz (przewodniczący), M. Świtek, Edmund Zduń i Rudolf Zając. W VII 1981 w Szczecinie podpisano Kartę Portowca, która stanowiła ochronę socjalną pracowników portów. Portowa „S” upomniała się także o krzyż, który komuniści usunęli z mogiły obrońców Westerplatte w 1962, w jego miejsce ustawiając czołg. Krzyż ustawiono ponownie 30 VIII 1981.
13-19 XII 1981 załoga ZPG prowadziła strajk okupacyjny. Rankiem 13 XII 1981 do rejonu I przywiezieni zostali niektórzy członkowie KK z Mirosławem Krupińskim na czele. Tu powstał KKS „S”. Ok. 16.00 działacze KKS „S” opuścili rejon I. Po godz. 24.00 do rejonu I wtargnęło ZOMO. Zatrzymano Antoniego Filipkowskiego, Stanisława Szeligę i Jerzego Kempę. Po spacyfikowaniu Stoczni Gdańskiej port stał się głównym miejscem oporu. W rejonie II szykowano się do czynnej obrony. 19 XII 1981 oddziały ZOMO i wojska wkroczyły do portu. Nikogo nie aresztowano, portowcy wrócili jednak do pracy dopiero 21 XII 1981. Był to najdłuższy strajk w Regionie Gdańskim. Władze nie dotrzymały słowa i na uczestników protestu spadły represje, część z nich zwolniono z pracy. W XII 1981 odbyły się pierwsze rozprawy przed Sądem Marynarki Wojennej w Gdyni. Antoni Grabarczyk został skazany na 7,5 roku więzienia, Rudolf Zając – 6,5 roku, Eugeniusz Szymecki – 5 lat, Andrzej Michałowski – 5 lat, C. Nowak – 4,5 roku, Wiesław Wika-Czarnowski – 3 lat, Marek Opas i Roman Sulewski – po 3 lata, Ginter Albrecht – 1 rok. Część działaczy internowano. S. Jarosza aresztowano w VIII 1982, Romana Polcyna w XII 1982, M. Świtka w II 1983. Ich proces rozpoczął się w X 1983. W okresie funkcjonowania podziemnej „S” internowano i aresztowano 54 portowców, z czego A. Grabarczyka, Mirosława Grabowskiego, A. Michałowskiego, Macieja Naskręckiego i C. Nowaka dwukrotnie. Od wprowadzenia stanu wojennego do ponownej legalizacji „S” działały struktury związkowe, zbierano składki dla rodzin osób ukrywających się i aresztowanych, pisano petycje ws. uwolnienia więźniów politycznych, wydawano „Portowca”. TKZ organizowała rocznicowe msze św., utrzymywała kontakty ze związkami zawodowymi we Francji i Norwegii. Po amnestii z IX 1986 działacze portowej „S” zaczęli funkcjonować jawnie. Oficjalnym przedstawicielem organizacji został M. Świtek, następnie funkcję tę pełnili: J. Hałas, Tadeusz Bork i Władysław Ornowski. W czasie majowych strajków w 1988 port nie przyłączył się do protestu. Aresztowano wówczas C. Nowaka, J. Hałasa, Kazimierza Płocharczyka i Kazimierza Poławskiego. W VI 1988 wybrano prezydium TKZ, którego przewodniczącym został C. Nowak. W VIII 1988 portowcy przystąpili do strajku. 20 VIII 1988 przerwała pracę – jako pierwsza w Trójmieście – załoga Portu Północnego. Pod naciskiem dyr. naczelnego Wojciecha Przywiędy strajk przerwano po kilku godzinach. 22 VIII 1988 strajk ogarnął stocznię. Pracę wstrzymano w rejonach I i IV. Strajkiem kierowali Ireneusz Leszka i J. Hałas. Do protestu przyłączyła się Portowa Straż Pożarna. 23 VIII 1988 do strajku dołączył rejon II. 24 VIII 1988 wybrano prezydium KS, w którego skład weszli: J. Hałas (przewodniczący), Andrzej Ładwikowski (z-ca) Jarosław Bogacki, Tadeusz Brylowski, Marek Kozieł i Leszek Mastalerz. Ważną rolę w organizacji strajku odegrali: Krystyna Choroszkiewicz, A. Grabarczyk, C. Nowak. Duży udział w mobilizowaniu portowców miał też A. Filipkowski, który śpiewał strajkującym swoje ballady. 2 IX 1988 na prośbę Lecha Wałęsy strajk zakończono, bp Tadeusz Gocłowski wymógł na C. Kiszczaku cofnięcie decyzji o zwolnieniu ponad 300 jego uczestników.
W VI 1989 C. Nowak został wybrany na posła RP. W VII 1989 wybrano nowy skład KZ „S”. Przewodniczącym został J. Hałas, z-cami Ireneusz Leszka i Kazimierz Rumiński.