Oficyna Wydawnicza Rytm
Oficyna Wydawnicza Rytm, warszawskie podziemne wydawnictwo powołane jesienią 1982 przez Teodora Klincewicza (ps. Teoś) i Mariana Kotarskiego (ps. Tadeusz) vel Pękalskiego, oficera SB na etacie niejawnym, w ramach działalności Grup Oporu Solidarni, pocz. funkcjonowało jako sekcja wydawnicza GOS (gł. druk ulotek), nast. drukowano także książki, gł. dot. historii najnowszej Polski.
1983–1989 szefem Rytmu, który odpowiadał za dobór autorów, zapewnienie materiałów drukarskich, transportu i magazynów, był M. Kotarski vel Pękalski, duży wpływ na politykę wydawniczą Rytmu miał także T. Klincewicz.
Główna drukarnia Rytmu mieściła się w mieszkaniu Bolesława Jabłońskiego (ps. Omega) w Otrębusach, który z uwagi na brak zaufania do M. Kotarskiego vel Pękalskiego zorganizował z Tomaszem Łabuś-Kubalskim (ps. Wariat) utajniony przed nim alternatywny kanał druku i kolportażu. 1986 uruchomienie kolejnej drukarni przez Piotra Ziembińskiego w Radziejowicach.
Z Rytmem współpracowała m.in. grupa Płytkiego zw. z GOS, która zajmowała się składem, transportem, przechowywaniem i dystrybucją wydawnictw. W jej skład wchodzili: Marek Zatoń (ps. Płytki), Mirosław Banasiak, Jan Mikiewicz, Ewa Zatoń. Z Rytmem współpracowali także: Krystyna Antoszkiewicz (prace graficzne, autorka logo Rytmu), Andrzej Bacia, Barbara Bierzyńska, Maria Borowska (introligatorka), Maria Dziewońska, Jacek Ebert (prace graficzne), Jarosław Filipik, Konrad Głowik (organizator szkoleń dla drukarzy oraz nowych drukarni), Monika Giemza, Andrzej Grabicki (transport), Jerzy Gumowski (projekty graficzne ulotek, znaczków poczty podziemnej, kalendarzy), Elżbieta Guzowska (introligatorka), Maria Hilgert (korektorka), Barbara Hrebenda, Joanna Jabłońska, Olgierd Jabłoński, Przemysław Jabłoński, Andrzej Jakubczyk, Aniela Kasprowicz, Andrzej Kincel, Bogusław Koc, Czesław Kropielnicki, Piotr Krzyżanowski, Jarosław Malicki, Mikołaj Mirek, Teresa Morawska, Bogusława i Wojciech Radziwon, Sławomir Rokosik, Zbigniew Rubinowski, Roman Rybicki, Władysław Siemanowski, Ewa Skiba, Jarosław Skiba, Edward Skłodowski, Iwona Stawska, Waldemar Strojeński, Maria Stokowska, Wiktor Świercz, Józef Teliga, Rudolf Wasilewski, Eugeniusz Wojtysiak, Kazimierz Wojtaniec, Andrzej Zelczak, Andrzej Witold Zieliński (drukarz), Mariusz Zieliński (1986–1989 m.in. szef produkcji i kolportażu), Mieszko Zieliński.
Pierwszą pozycją była wydana na powielaczu białkowym broszura Władysława Wawrzonka (pod ps. Tadeusz Skałuba) IV rozbiór Polski w dokumentach (1983); nast. m.in. wiersze Grzegorza Przemyka Syn a może sen (1983). 1987 zapoczątkowano serię wydawniczą „Ocalić od zapomnienia”, w której publikowano dokumenty i relacje z najnowszej historii Polski. 1986–1988 Rytm drukował kwartalnik podziemny „Dwadzieścia Jeden”/„21”. 1988/1989 jako pierwsza oficyna wydał Drogę nadziei Lecha Wałęsy. Druk Druk „Druk”, tygodnik „S” Regionu Mazowsze wydawany II – X 1982 w Warszawie; od n-ru 7 podtytuł: „Tygodnik związkowy”. także podziemnej prasy zakładowej oraz m.in. „Tygodnika Mazowsze” (od 1982/1983), „Kuriera Mazowsza” (1985–1989), „Serwisu Ochrony Środowiska SOS” (1988–1989). W sumie wydał 43 pozycje książkowe w nakł. 2–6 tys. egzemplarzy. Współpraca z innymi wydawnictwami podziemnymi przy wydawaniu Zeszytów Edukacji Narodowej. Poza książkami druk także ulotek, znaczków i poczty podziemnej, kalendarzy, plakatów. Dochody uzyskiwane przez Rytm finansowały działalność GOS.
17 X 1983 ujawnili się M. Kotarski vel Pękalski oraz Andrzej Niedek (ps. Alek) z kilkoma innymi osobami z jego grupy. Osoby zaangażowane w działalność Rytmu nie były aresztowane przez SB, nie doszło także do poważniejszych wpadek zw. z działalnością wydawniczą. Miało to najprawdopodobniej związek z planami kontrwywiadu SB, by zwiększyć znaczenie w podziemiu M. Kotarskiego vel Pękalskiego i umożliwić mu kontakt z działaczami RKW i TKK. Przedstawicielami Rytmu za granicą byli: Marek Przykorski z Montrealu, nast. Jacek Sygnarski ze Szwajcarii.
4 IV 1989 Rytm wyszedł ze struktur GOS, a kierownictwo nad nim zachował M. Kotarski vel Pękalski. 17–22 V 1989 Rytm wziął udział w Międzynarodowych Targach Książki w Warszawie, w trakcie kampanii do wyborów czerwcowych drukował plakaty wyborcze kandydatów KO. 1990 oficyna zalegalizowała działalność, specjalizując się w wydawaniu książek z zakresu najnowszej historii Polski, gł. II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. wojny światowej.
Inwigilacją Rytmu zajmował się najpewniej Wydz. VI Dep. II MSW (macierzysta jednostka SB M. Kotarskiego vel Pękalskiego); krypt. sprawy nie jest znany.