Encyklopedia Solidarności

Uniwersytet Śląski powstał 1968 z połączenia Filii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Katowicach z Wyższą Szkołą Pedagogiczną w Katowicach.

Pod koniec l. 70. zatrudnionych było blisko 3 tys. pracowników, w tym ok. 1,4 tys. naukowo-dydaktycznych. W roku akademickim 1980/1981 studiowało 13,5 tys. osób, w tym 8 tys. na studiach dziennych.

1976–1980 kilkanaście osób (pracownicy, studenci) podjęło próby prowadzenia niezależnej działalności, m.in. poprzez kontakty z KOR, KSS KOR, ROPCiO, SKS, WZZ, KPN, RMP.

IX–X 1980 powstanie kół, komisji wydziałowych i instytutowych „S”. 2 X 1980 został powołany Tymczasowy Uczelniany Komitet Koordynacyjny „S” w Uniwersytecie Śląskim (przew. Jan Jelonek), 19 X 1980 Tymczasowy Komitet Założycielski NZS UŚ, 28 X 1980 Międzywydziałowy Komitet Koordynacyjny NZS UŚ. 6 XI 1980 ukazał się pierwszy numer pisma „Solidarność Uniwersytecka. Biuletyn Informacyjny NSZZ »Solidarność« Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”. 27 XI 1980 powołano KZ „S” (przew. J. Jelonek). XII 1980–XII 1981 działalność Wszechnicy Górnośląskiej (spotkania m.in. na terenie UŚ, wśród organizatorów i wykładowców m.in. pracownicy i studenci UŚ). Pod koniec XI 1980 „S” zrzeszała 1,5 tys. osób (40 proc. wszystkich pracowników, w tym ok. 50 proc. kadry naukowo-dydaktycznej), skupionych w 24 kołach (we wszystkich jednostkach z wyjątkiem Studium Wojskowego).

16–17 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1981 NZS zorganizowało na uczelni tzw. nocne czuwanie popierające strajk studentów łódzkich. 24 III 1981 wybrano Tymczasową Komisję Uczelnianą NZS (przew. Wojciech Szarama), 14 IV 1981 Komisję Uczelnianą NZS (przew. W. Szarama), zrzeszającą ok. 1,5 tys. studentów. IV 1981 ukonstytuowała się w UŚ sekcja KOWzP.

23 IV 1981 na rektora został wybrany kandydat „S” August Chełkowski.

19 XI–11 XII 1981 strajk okupacyjny NZS UŚ w solidarności ze strajkującą WSI w Radomiu (przew. Uczelnianego Komitetu Strajkowego Jan Jurkiewicz).

13 XII 1981 internowani: A. Chełkowski (jako jedyny urzędujący rektor w kraju), prorektor Irena Bajerowa, 1981–1982 internowanych łącznie co najmniej 35 pracowników UŚ (największe represje wobec naukowców z Instytutu Fizyki, Wydz. Prawa i Administracji, Wydz. Nauk Społecznych, Wydz. Filologicznego) i 56 studentów, w większości z NZS (m.in. 16 z WPiA, 15 z WNS, 8 z Wydz. Filolog., 7 z Wydz. Matematyki, Fizyki i Chemii), za działalność związkową co najmniej 4 osoby aresztowane, co najmniej 21 zwolnionych dyscyplinarnie.

13 V 1982 przed rektoratem UŚ kilkunastominutowa demonstracja przeciw wprowadzeniu stanu wojennego z udziałem ok. 200–400 osób, w ramach represji internowano kilkunastu pracowników i studentów UŚ (w wyniku tego nastąpiło praktycznie zawieszenie działalności Zakładu Fizyki Teoretycznej w Instytucie Fizyki).

1982–1989 pracownicy i studenci UŚ angażowali się w działalność miejskich, regionalnych i ogólnokrajowych struktur konspiracyjnych, m.in. MKK „S” Regionu Śląsko-Dąbrowskiego Danuty Skorenko, SW (np. Sławomir Bugajski z Instytutu Fizyki – X 1982 założyciel SW Oddział Katowice, do 1985 przew.), KPN. 1982–V 1984 w Katowicach pracownicy Wydz. Matematyki, Fizyki i Chemii wydawali „Biuletyn KKO Uniwersytetu Śląskiego”, pismo Konspiracyjnego Komitetu Oporu. Pracownicy i studenci UŚ uczestniczyli m.in. w Duszpasterstwie Ludzi Pracy, mszach za Ojczyznę, Tygodniach Kultury Chrześcijańskiej, składaniu kwiatów pod KWK Wujek oraz współorganizowali te działania. X/XI 1985–poł. 1986 działał Studencki Komitet Oporu, jesień 1986–X 1988 Tajny Uczelniany Zarząd NZS; V 1986 – IV 1989 w Katowicach wydawane pismo „Kontra” (od 1987 jako „Bez Retuszu”), pocz. jako biuletyn SKO, nast. organ prasowy Międzyuczelnianej Rady Porozumiewawczej NZS Uczelni Śląskich. 1986–1989 studenci UŚ tworzyli w regionie WiP” i Śląski Ruch Ekologiczny. X 1988–IV 1989 działał Komitet Organizacyjny, nast. od IV 1989 Komitet Uczelniany NZS UŚ. 29 V–31 V 1989 strajk studencki na UŚ.

Od II/III 1989 działania na rzecz reaktywowania „S” na UŚ (spotkania członków „S” piastujących mandaty z l. 1980–1981), 3 V 1989 WZD „S” UŚ (działało 14 kół skupiających 430 członków), X 1990 – ponad 700 członków, 1989–1990 przew. KZ J. Jelonek.

V–VI 1989 udział członków „S” UŚ w kampanii wyborczej, mandaty zdobyli członkowie uczelnianej „S”: senatorski – A. Chełkowski, poselskie – Jan Rzymełka, Walerian Pańko.

Na początku 2016 na UŚ na etatach naukowo-dydaktycznych zatrudnionych było blisko 2,1 tys. nauczycieli akademickich (łączna liczba pracowników ok. 3,4 tys.), studiowało ok. 27,4 tys. studentów, łącznie ze słuchaczami studiów podyplomowych i doktorantami – 35 tys.

1971–1990 Wydz. III/Wydz. III-1/Wydz. Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa KW MO/WUSW w Katowicach prowadził m.in. SO krypt. Uniwersytet, 1980–1983 Wydział III/ Wydz. III-1 KW MO/WUSW w Katowicach SO krypt. Związek (dot. Komisji Uczelnianej NZS).

Tomasz Kurpierz|Jarosław Neja