Nie Samym Teatrem
Nie Samym Teatrem, teatr niezależny powstały w VI 1983 we Wrocławiu, określany również jako Niezależne Stowarzyszenie Teatralne. Nazwa wywodzi się z fragmentu Ewangelii wg św. Mateusza, w którym Jezus przypomniał diabłu słowa z Księgi Powtórzonego Prawa, że „Nie samym chlebem żyje człowiek, lecz każdym słowem, które pochodzi z ust Bożych”. Pocz. teatru należy wiązać z l. 1981–1983, kiedy aktorzy z Teatru Współczesnego i Teatru Polskiego we Wrocławiu występowali podczas mszy za Ojczyznę, przygotowywali recytacje i zajęcia historyczne z młodzieżą we wrocławskich parafiach. Po 13 XII 1981 gł. artyści z Teatru Współczesnego animowali i prowadzili niezależną działalność artystyczną, czemu sprzyjał fakt, iż Kazimierz Braun, dyr. teatru, realizował repertuar wbrew naciskom cenzury i władz kulturalnych. Zrealizowano wówczas m.in. programy artystyczne Było, Pielgrzymka do ziemi naszej (teksty i oprac. scen. Jacek Weksler i Bogusław Kierc) oraz Psalmy Dawida w tłum. Czesława Miłosza. Niektóre elementy (pieśni) tych przedstawień wykorzystano w spektaklu słowno-muzycznym Pokój Tobie, Polsko, Ojczyzno moja, wystawionym 21 VI 1983 przed mszą odprawioną przez Jana Pawła II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. we Wrocławiu-Partynicach. W programie wykorzystano teksty Jana Pawła II, B. Kierca, ks. Mirosława Drzewieckiego, Adama Mickiewicza, Stanisława Dębickiego, Cypriana Kamila Norwida, Juliusza Słowackiego (reż. Andrzej Makowiecki, muz. Zbigniew Karnecki, wyk.: Zygmunt Bielawski, Jan Blecki, Elżbieta Golińska, Zbigniew Górski, Ewa Kamas, B. Kierc, Tomasz Lulek, Andrzej Makowiecki, Stanisław Melski, Iga Mayr, Henryk Niebudek, Edwin Petrykat, Halina Skoczyńska, Halina Śmiela, Andrzej Wilk, Gena Wydrych, Kazimierz Wysota. 1983–1985 spektakl powtórzono 27 razy w kościołach Wrocławia. Premierę tę można uznać za pocz. istnienia NST. Kolejnym ważnym wydarzeniem konstytuującym grupę było 5 VII 1984 zwolnienie z pracy dyr. K. Brauna. Na znak protestu z teatru zwolnili się Andrzej Falkiewicz, Justyna Hoffman, Z. Karnecki, B. Kierc, A. Makowiecki, E. Petrykat, A. Wilk i K. Wysota, którzy należeli do członków-założycieli NST. Ponadto członkami grupy byli Danuta Kierc, Joanna Ładyńska, S. Melski. W pojedynczych spektaklach (np. w Pokój Tobie Polsko, Ojczyzno moja) grali lub przy ich tworzeniu brali udział Z. Bielawski, J. Blecki, E. Golińska, Z. Górski, E. Kamas, T. Lulek, I. Mayr, H. Niebudek, H. Skoczyńska, H. Śmiela i G. Wydrych. Z teatrem współpracowali: A. Falkiewicz, Renata Jasińska-Nowak, Krystyna Miłobędzka, Jarosław Szymkiewicz i Mirosław Spychalski (współorganizator przedstawień). Przy wsparciu proboszcza o. Adama Wiktora spotkania i próby zespołu odbywały się gł. (także w mieszkaniach prywatnych) w pomieszczeniach kościoła św. Klemensa Dworzaka we Wrocławiu, tam też na ogół dawano przedstawienia premierowe. Przez 4 lata działalności powstały spektakle: Epitafium św. Kazimierzowi – scen. J. Szymkiewicz wg tekstów Jana Pawła II, Teodora Bujnickiego, Kazimiery Iłłakowiczówny, Cz. Miłosza, B. Kierca, Tadeusza Konwickiego, A. Mickiewicza, Jarosława M. Rymkiewicza, Józefa Piłsudskiego, J. Szymkiewicza, reż. A. Makowiecki, oprac. muz. Z. Karnecki, wyk.: D. Kierc, J. Ładyńska, B. Kierc, A. Makowiecki, E. Petrykat, A. Wilk i K. Wysota, premiera 21 X 1984 (33 spektakle), który został wyróżniony przez Komitet Kultury Niezależnej Nagrodą Kulturalną „S” za rok 1985; Wyrok na sierpień – scen. A. Falkiewicz i K. Miłobędzka na podst. protokołów z procesu Władysława Frasyniuka i Piotra Bednarza, reż. A. Makowiecki, wyk.: K. Wysota, B. Kierc, A. Makowiecki, S. Melski, E. Petrykat (11 spektakli we Wrocławiu, a także w in. miastach), premiera 15 XI 1984; Anhelli (J. Słowackiego) – dedykowany zamordowanemu ks. Jerzemu Popiełuszce, adaptacja i reż. B. Kierc, muz. Z. Karnecki, real. plast. D. Kierc, wyk.: D. Kierc, J. Ładyńska, B. Kierc, S. Melski, A. Makowiecki, E. Petrykat, K. Wysota, A. Wilk, (15 spektakli do 1986), premiera 19 II 1985; Bądź wierny, idź – na podst. tekstów Zbigniewa Herberta, reż. A. Makowiecki, muz. Z. Karnecki, wyk.: G. Wydrych, Z. Górski, A. Makowiecki (22 spektakle), premiera 17 XI 1985; Do przyjaciół…, premiera w XI; Prośba o ogień i pieśń grany również jako Mała siostrzyczka – na podst. wierszy siostry Nulli (Lucyny Westwalewiczówny) przygotowany i grany przez D. i B. Kierców, (24 spektakle do 1987), premiera 24 XI 1985; Prawdę nosimy w zaciśniętych ustach – montaż poetycki w rocznicę Poznańskiego Czerwca 1956, na podst. tekstów Mieczysławy Buczkówny, Franciszka Fenikowskiego, Z. Herberta, Pawła Hertza, Mieczysława Jastruna, Anny Kamieńskiej, Adama Ważyka, Wiktora Woroszylskiego, Kazimierza Wierzyńskiego, Jerzego Żuławskiego, Jarosława Brody, muz. Z. Karnecki, wyk.: D. Kierc, R. Jasińska-Nowak, E. Kamas, G. Wydrych, Janusz Andrzejewski, Z. Górski, B. Kierc, A. Makowiecki, S. Melski, H. Niebudek, E. Petrykat, A. Wilk, premiera 28 VI 1986; Powrót Taty – spektakl dla młodzieży, na podst. tekstów A. Mickiewicza i Cz. Miłosza przygotowany i grany przez D. i B. Kierców (16 spektakli do 1987), premiera 17 IX 1986; Marsz weselny – spektakl autorski D. i B. Kierców (kilka spektakli), premiera 19 III 1987. Łącznie grupa dała 150 przedstawień w kościołach, mieszkaniach prywatnych i domach studenckich w blisko 20 miejscowościach, oprócz Wrocławia (m.in. kościołach św. Augustyna i św. Wawrzyńca), także w Bydgoszczy, Koninie, Legnicy, Poznaniu, Nowej Rudzie, Trzciance, Trzcielu, Warszawie (m.in. w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej i mieszkaniach). Przedstawienia prezentowały bardzo wysoki poziom artystyczny i cieszyły się dużą popularnością wśród widzów i duchowieństwa.
Członkowie zespołu byli wielokrotnie poddawani rewizjom, zatrzymywani, przesłuchiwani, pociągani do odpowiedzialności administracyjnej z karami grzywny włącznie oraz zastraszani. Niektórzy aktorzy, będący wykładowcami we wrocławskiej filii Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Krakowie, zostali zwolnieni z pracy, a represje dotknęły także ich przełożonych m.in. Janusza Deglera. W 1987 teatr zakończył działalność.
6 II 1985 – I 1989 aktorzy NST byli rozpracowywani przez Wydz. III WUSW we Wrocławiu w ramach SOR krypt. Habit.