Ośrodek Odosobnienia w Grodkowie
Ośrodek Odosobnienia w Grodkowie, funkcjonował 24 XII 1981 – 14 XII 1982 w znajdującym się w Grodkowie Oddziale Zewnętrznym Zakładzie Karnym w Brzegu. 90% osadzonych pochodziło z Wrocławia, poza tym przetrzymywano internowanych m.in. z Opola, Jeleniej Góry, Nysy, Legnicy, Gorzowa Wielkopolskiego, Bogatyni, Oleśnicy, Kluczborka, Kędzierzyna-Koźla, Brzegu, Głuchołazów, Prudnika i Kalisza. Jednocześnie w ośrodku przebywało od 20 do 120 internowanych; łącznie w ośrodku przetrzymywano 431 osób.
Funkcję komendanta pełnili kolejno: mjr Henryk Czaplicki (24 XII 1981 – 25 I 1982), por. Zenon Michalak (25 I – 14 XII 1982). Ośrodek obsługiwany był przez ok. 30 funkcjonariuszy Służby Więziennej, pielęgniarkę oraz, w niepełnym wymiarze godz. felczera medycyny, lekarza internistę i stomatologa. W ośrodku przebywało kilkunastu więźniów kryminalnych, wykonujących prace gospodarczo-porządkowe.
Internowani korzystali z własnej odzieży i obuwia. Mieli prawo do jednej, a nast. dwóch kąpieli tygodniowo. Umieszczeni zostali na 2 kondygnacjach pawilonu mieszkalnego. Na każdej z nich znajdowała się niewielka świetlica z telewizorem i reglamentowaną prasą. Cele od 2. do 8-osobowych, zazwyczaj przepełnione; okna zakratowane. W poł. IV 1982 doprowadzono do cel ciepłą wodę. 2–3 razy w mies. przeszukaniwano wszystkie cele. Internowanym przysługiwało jedno widzenie w mies.
Pocz. cele były na stałe zamknięte, a spacerów nie było. W II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1982 cele otwierano na 4 godz. dziennie i wprowadzono godzinny spacer dla osobnych grup internowanych; od III 1982 spacery 90 minutowe, cele otwarte do południa lub od południa (na zmianę); od V 1982 spacery 3- godzinne; od VII 1982 cele zamykano tylko na noc; od VIII cele otwarte całą dobę, spacery w godz. 8–16. W wyjątkowych sytuacjach cele czasowo zamykane na całą dobę.
W ośrodku rozwinęła się nielegalna poligrafia, z wykorzystaniem przemycanych materiałów; wydawano przepisywaną ręcznie gazetkę „Klawisz Grodkowski”; produkowano okolicznościowe koperty, znaczki, krzyżyki, pieczątki i in.
Do najczęstszych form oporu należało: niszczenie zamków w celach zainicjowane przez Jerzego Popioła z Jeleniej Góry, wywieszanie flag w oknach, śpiewy, odmawianie uczestnictwa w porannych apelach i składania ubrań w kostkę.
Do większych demonstracji oporu dochodziło gł. przy okazji ważniejszych rocznic i wydarzeń (np. 3 V czy 31 VIII). 31 XII 1981 komendant ośrodka w reakcji na głośne śpiewy w oknach podjął decyzję o całkowitym zamknięciu cel i nie dopuścił do spacerów oraz do widzeń z czekającymi pod bramą ośrodka rodzinami. W odpowiedzi ok. 100 internowanych wyrażając swoje niezadowolenie, uderzało blaszanymi miskami w drzwi cel. Komendant zdecydował się wezwać oddział ZOMO, który miał zastraszyć internowanych; Piotra Bielawskiego, Wiktora Grotowicza, Krzysztofa Grzelczyka, Sławomira Najnigiera, Antoniego Roszaka i Marka Tumidajewicza uznano za prowodyrów buntu i przewieziono na kilka dni do ZK w Brzegu. 3 VIII 1982 komendant ośrodka wezwał ZOMO, kiedy internowani przywiezieni transportem z Ośrodka Odosobnienia w Zabrzu-Zaborzu odmówili wejścia do budynku ośrodka w Grodkowie z powodu jego przepełnienia. 31 VIII 1982 internowani wywiesili przez okna cel biało-czerwone flagi dla uczczenia 2. rocznicy podpisania porozumień sierpniowych, a nast. uniemożliwili funkcjonariuszom ich usunięcie; doszło do przepychanek pomiędzy internowanymi a uzbrojonymi w kaski, tarcze i pałki funkcjonariuszami Służby Więziennej. Internowani kilkukrotnie podejmowali zbiorowe głodówki; 29 I – 3 II 1982 w głodówce przeciw zamykaniu cel wzięło udział 89 internowanych; 1 III 1982 do protestu przeciwko stanowi wojennemu przystąpiło 49 internowanych (ostatni z nich przerwał głodówkę 8 III 1982); kolejne zbiorowe głodówki prowadzono w IV 1982 i w VI 1982. Prowadzono także głodówki indywidualne, podejmowane również z powodów osobistych.
Bieżącą opiekę duszpasterską nad internowanymi sprawowali księża Księża dla władzy groźni. Duchowni współpracujący z opozycją (1976–1989) Publikacja składa się z 23 artykułów opisujących różne aspekty współpracy duchowieństwa z opozycją. z grodkowskiej parafii: Stanisław Matuszewski, Augustyn Konarek, Jacek Grosiński i Bronisław Lewandowski, a także ks. Józef Sztynok z Nysy. W każdy piątek odprawiana była msza, a w czwartki internowani mogli korzystać z sakramentu pokuty. W ośrodku odbyły się 2 śluby. Związki małżeńskie zawarli K. Grzelczyk i Piotr Załuski.
Ośrodek wizytowali m.in.: abp Henryk Gulbinowicz, bp Wincenty Urban, bp Adam Dyczkowski, o. Ludwik Wiśniewski, Maja Komorowska, ks. Andrzej Dziełak, o. Klemens Śliwiński, Zofia Pruszyńska, Ryszard Antonowicz, Przemysław Burchard, Romuald Obłąk, Barbara Koczyńska, Elżbieta Popławska-Dobijewska, Zygmunt Lewandowski, Bernard Mozek i Maria Sąsiadek, a także przedstawiciele Zarządu Głównego i Zarządu Wojewódzkiego PCK oraz przedstawiciele organizacji międzynarodowych, m.in. MCK z Genewy oraz Association-Eutraide Internatopuale de Paris (reprezentowany przez Gerarda Serge-Clemensa i Dominique’a Royera). Osoby i instytucje odwiedzające ośrodek interweniowały, często skutecznie, w sprawach dot. przede wszystkim warunków bytowych oraz osób z problemami zdrowotnymi.