Encyklopedia Solidarności Region Pomorze Zachodnie NSZZ Solidarność. - Hasła rzeczowe -

Region Pomorze Zachodnie NSZZ „Solidarność”. 15 VIII 1980 rozpoczął się pierwszy strajk w Szczecinie w II Oddziale Przedsiębiorstwa Transportowo-Sprzętowego Transbud; strajkowało również Przedsiębiorstwo Połowów Dalekomorskich i Usług Rybackich Odra w Świnoujściu. 18 VIII strajk zainicjowała Stocznia Remontowa Parnica (na jego czele stał Aleksander Krystosiak). Po sformułowaniu postulatów, strajk rozprzestrzenił się na kolejne zakłady: Stocznię Remontową Gryfia i Stocznię Szczecińską im. Adolfa Warskiego; powołano KS z przew. Marianem Jurczykiem (do prezydium KS weszli m.in. Kazimierz Fischbein i Marian Juszczuk – jako z-cy przew.).

Do strajku stoczniowców przyłączyły się in. zakłady w mieście (m.in. Huta Szczecin). 19 VIII protesty rozpoczęto poza Szczecinem (m.in. Morska Stocznia Remontowa w Świnoujściu i Zakłady Chemiczne Police). Ogółem pracę przerwało 150 zakładów i 160 tys. osób.

19 VIII w Stoczni Szczecińskiej im. A. Warskiego powołany został MKS (reprezentujący 53 zakłady) z M. Jurczykiem na czele. 21 VIII MKS podjął rozmowy z komisją rządową przedstawiając 36 postulatów. Od 24 VIII strajkujący wydawali pismo „Jedność”. 30 VIII podpisano porozumienie szczecińskie, w wyniku którego MKS przekształcił się w MKR; porozumienie nadzorowała Komisja Mieszana. Organem prasowym MKR od 23 IX 1980 był „Komunikat” (redaktor nacz. Stanisław Wiszniewski), który w I 1981 przekształcił się w pismo Stoczniowej Komisji Robotniczej NSZZ „S” (od 22 V 1981 pn. „Jedność Stoczniowa. Tygodnik NSZZ «S» Stoczni Szczecińskiej im. A. Warskiego”; MKR wydawał od III 1981 „Biuletyn Informacyjny”).

23 IX delegacja MKR podpisała dokumenty założycielskie „S”. W ciągu 2 miesięcy działalności związku KZ powstały w 320 przedsiębiorstwach regionu.

3 X odbył się 1-godzinny solidarnościowy strajk ostrzegawczy, w którym uczestniczyły stocznie im. A. Warskiego, Parnica, Gryfia i MSR w Świnoujściu oraz zakłady: Selfa, Polmo, MPK i Zespół Portowy Szczecin-Świnoujście.

21 XI zlikwidowano Komisję Mieszaną, powołując na jej miejsce Komisję Interwencyjną, w skład której weszli A. Krystosiak i Tadeusz Wróblewski. Po usunięciu M. Jaszczuka z MKR zastąpił go Stanisław Wądołowski.

18–19 XI w Szczecinie odbyły się obrady KKP. 19 IX w Świnoujściu powstała Międzyzakładowa Komisja Robotnicza kierowana przez Waldemara Kaśkiewicza. 9 X organizacja związkowa zawiązała się w Barlinku (objęła swoim zasięgiem również pow. Dębno i Myślibórz), a 19 XI w Gryficach. W IX zaczęły powstawać koła Komitetu Założycielskiego Solidarności Wiejskiej Regionu Pomorze Zachodnie.

10 i 24 I 1981 w ramach walki o wolne soboty większość pracowników w regionie nie przystąpiła do pracy. 29 I realizacji porozumienia szczecińskiego domagali się delegaci ponad 900 zakładów pracy reprezentujących ok. 400 tys. robotników.

31 I – 1 II 1981 w Szczecinie obradował KZD Pracowników Poligrafii „S” reprezentujący ok. 50 tys. drukarzy; przew. KKK Pracowników Poligrafii został Henryk Stodolny (od 9 IV 1981 pismem branży poligraficznej był dwutygodnik „Kwadrat”). W Szczecinie miała siedzibę KKK dla Regionów Bankowych „S”. 9 II 1981 odbyły się wybory do władz Ogólnokrajowej Międzybibliotecznej Komisji Porozumiewawczej „S”, której przew. został Przemysław Fenrych.

25 II w siedzibie MKR odbyły się wybory prezydium Wojewódzkiego Komitetu Założycielskiego NSZZ Solidarność Wiejska (przew. został Piotr Baugmart, mianowany także przew. delegacji na zjazd ogólnopolski) i zaakceptowano ogólnopolski statut związku. 28 II rozpoczął obrady NSZZ Solidarności Wiejskiej Regionu Pomorze Zachodnie, reprezentujący woj. gorzowskie, koszalińskie, pilskie i szczecińskie; dokonano wówczas wyboru Komitetu Założycielskiego, którego przew. został Henryk Olszyński.

9 III 1981 powołano Regionalny KOWzP, na czele którego stanął S. Wądołowski (w jego skład weszli m.in. Andrzej Milczanowski i Jerzy Zimowski).

27 III rozpoczął się kilkugodzinny protest robotników, będący reakcją na kryzys bydgoski. Przygotowywano się do strajku generalnego na 31 III. W V 1981 „S” w regionie posiadała 430 tys. członków.

W VI 1981 ukształtowały się regionalne struktury „S”. 2 VI odbyło się ostatnie spotkanie prezydium MKR, 5 VI rozpoczął się I WZD, 6 VI został wybrany ZR Pomorza Zachodniego: M. Jurczyk – przew., A. Krystosiak i S. Wądołowski – wiceprzew., Stanisław Kocjan – sekretarz. W skład ZR weszli także: P. Fenrych, Kazimierz Kostrzewski, Jan Nowak, Grzegorz Olejnik, Jan Tarnowski, Mieczysław Ustasiak i Ewaryst Waligórski. Po tym jak S. Wądołowski został członkiem władz krajowych, a jego miejsce w prezydium zajął M. Ustasiak, do ZR doszedł Franciszek Skwierczyński (TW ps. Kamil). Region składał się z podregionów: Barlinek, Chojna, Goleniów, Gryfice, Kamień Pomorski, Łobez, Nowogard, Połczyn-Zdrój, Pyrzyce, Stargard Szczeciński, Świnoujście, Trzebiatów, Wałcz. Od 25 VII 1981 ukazywało się pismo „Komunikat Prezydium Zarządu Regionu Pomorza Zachodniego NSZZ «S».

W VII 1981 doszło do wystąpień robotników; m.in. 24 VII w Stoczni Szczecinskiej im. A. Warskiego odbył się wiec protestacyjny, 31 VII ulicami Szczecina przeszedł marsz głodowy, w którym uczestniczyły kobiety i dzieci. 19 i 20 VIII „S” brała udział w akcji „Dni bez prasy”.

21 VIII na I KZD region Pomorze Zachodnie zarekomendował do władz krajowych: M. Jurczyka, S. Kocjana, A. Krystosiaka i S. Wądołowskiego. 2 X w wyborach na przew. związku M. Jurczyk zajął 2 miejsce uzyskując 201 głosów (24,04%). 3 X do Krajowej Komisji Rewizyjnej wszedł Andrzej Maciaszek; 4 X do KK wybrano Ryszarda Bogacza, S. Kocjana i S. Wądołowskiego (pełniącego także funkcję wiceprzew. KK); do KK wszedł też M. Jurczyk.

1 XII ZR odrzucił propozycję gen. Wojciech Jaruzelskiego, aby „S” weszła w skład Frontu Porozumienia Narodowego. Domagano się, by do 31 V 1982 przeprowadzić wolne i demokratyczne wybory do Sejmu PRL i rad narodowych oraz postawić przed sądem winnych rozkładowi państwa i użycia siły przeciwko społeczeństwu w 1956 i 1970 r. 4 XII na posiedzeniu Wojewódzkiego Zarządu „S” RI, przewidując możliwość niepowodzenia rozmów z rządem, powołano Wojewódzki Komitet Strajkowy. 7 XII ZR powołał grupę zajmującą się przygotowywaniem do wyborów do Sejmu PRL i rad narodowych, których przeprowadzenia oczekiwano od władz w 1982.

12/13 XII 1981 aresztowano i internowano niemal całe prezydium ZR. Zatrzymania uniknęli M. Ustasiak i E. Waligórski, którzy udali się do Stoczni Szczecińskiej im. A. Warskiego, gdzie 13 XII zorganizowano MKS Regionu Pomorze Zachodnie, na czele którego stanął M. Ustasiak, a jego z-cą został Stanisław Zabłocki. Powołano również Grupę Roboczą MKS w składzie: Antonii Alejski, Maria Chmielowska, Jerzy Corde, Jan Denisewicz, Ryszard Drewniak, Grzegorz Durski, Wiesław Górny, Krzysztof Jagielski, Zdzisław Kacprzak, Witold Karolewski, Wiesław Krajewski, Józef i Ryszard Landasowie, Tomasz Lichota, A. Milczanowski (rzeczywisty przywódca protestu), Stefan Niewiadomski, Józef Uhle, Stanisław Wiszniewski, Adam Wiśniowiecki oraz Jan Wójtowicz. MKS domagał się uwolnienia aresztowanych działaczy i odwołania dekretu o stanie wojennym. Rozpoczęcie generalnego strajku okupacyjnego zaplanowano na 14 XII. 14/15 XII stocznia została spacyfikowana przez oddziały ZOMO i 12 Dywizji Zmechanizowanej; aresztowano 30 osób, w tym 9 członków MKS.

Pacyfikacji dokonano również w in. dużych zakładach (m.in. Gryfii, Przedsiębiorstwie Państwowym Polmozbyt i ZCh Police). Internowano działaczy opozycji przedsierpniowej, „S” RI (Artur Balazs, P. Baumgart, Paweł Kołpaczyński), dziennikarzy „Jedności” (L. Dlouchy, Tadeusz Dziechciowski, Michał Paziewski) oraz prawników ZR (Mirosław Kwiatkowski, J. Zimowski). Kilka osób przebywało w ukryciu (S. Zabłocki, M. Chmielewska, G. Durski i dziennikarz „Jedności” Tomasz Zieliński).

4 III 1982 Sąd Pomorskiego Okręgu Wojskowego w Bydgoszczy skazał w tzw. procesie jedenastu: A. Milczanowskiego na 5 lat pozbawienia wolności i 3 lata pozbawienia praw publicznych, M. Ustasiaka na 4 lata pozbawienia wolności i 3 lata pozbawienia praw publicznych, T. Lichotę na 3 lata pozbawienia wolności i 3 lata pozbawienia praw publicznych, zaś R. Drewniaka, W. Karolewskiego i S. Niewiadomskiego na 1,5 roku pozbawienia wolności. 2 I 1982 w oddzielnym procesie przed Sądem Wojskowym w Szczecinie skazano Z. Kacprzaka i J. Wójtowicza (aresztowanych 18 i 19 XII) na 3 lata pozbawienia wolności i 3 lata pozbawienia praw publicznych.

15 IV 1982 ogłoszono powstanie RKS Regionu Pomorze Zachodnie. Utworzyli go m.in. działacze pozostający w ukryciu po pacyfikacji Stoczni Szczecińskiej im. A. Warskiego. Na jego czele stanął S. Zabłocki, nast. G. Durski. RKS uznał się za najwyższą władzę „S” w regionie. 20 IV 1982 utworzono Międzyzakładowy Komitet Koordynacyjny „S” Pomorza Zachodniego, w którym działali m.in. Władysław Lisewski, Jan Otto, Jerzy Słonecki, Janusz Szaban, Longin Komołowski i J. Tarnowski. Wymienione grupy nie doszły do porozumienia, mimo działań W. Lisewskiego i Zbigniewa Bełza, którzy powołali Międzyregionalną Federację Gorzów–Szczecin–Koszalin. Pod koniec 1983 działalność MF całkowicie ustała (po aresztowaniu Z. Bełza), a MKK została ograniczona (po aresztowaniu W. Lisewskiego). Rozpoczęto druk pism podziemnych, m.in.: „Obraz”, „Z Podziemia”, „Grot”, „Termit”, „BIS”, „Od dołu”, „CDN”.

XII 1981 – IV 1985 wyemigrowało 37 osób (m.in. Jadwiga Boral, L. Dlouchy, R. Drewniak, T. Dziechciowski, K. Jagielski, Zygmunt Lampasiak, J. Nowak, F. Skwierczyński, Jerzy Sychut, S. Zabłocki, Ryszard Wyżga), z czego 21 do Szwecji. Po VIII 1988 do USA wyjechał A. Krystosiak.

Po zniesieniu stanu wojennego działania zmierzające do konsolidacji związkowych sił w regionie zostały podjęte przez A. Milczanowskiego po jego uwolnieniu 15 IV 1984. Pod koniec VII 1984 powołano Radę Koordynacyjną NSZZ „S” Regionu Pomorze Zachodnie, której zadaniem było m.in. doprowadzenie do porozumienia się między grupami działaczy. W jej skład weszli: Władysław Dziczek, L. Komołowski, Jacek Sauk, Tadeusz Olszak i A. Milczanowski. 8 IX 1984 RKS poinformował o zaprzestaniu działalności i wezwał do poparcia RK; A. Milczanowskiemu nie udało się przekonać M. Jurczyka i S. Wądołowskiego do zaangażowania się w prace RK.

Po amnestii z VII 1986 M. Jurczyk powołał 22 X 1986 Tymczasową Radę Regionalną „S” Pomorza Zachodniego, której został przew. W jej skład weszli: A. Krystosiak (wiceprzew.), S. Kocjan (sekretarz) i Maria Zarzycka (członek zarządu). Członkowie TRR uważali się za jedynych legalnych sukcesorów regionalnych władz związkowych sprzed 13 XII 1981 i w przeciwieństwie do RK działali w sposób jawny (uznali, że „S” została zdelegalizowana bezprawnie). Działacze skupieni wokół TRR doprowadzili do reaktywacji pisma „Jedność”, którego pierwszą redaktorką została Alina Głowacka. Kolejną inicjatywą było podjęcie 6 XI 1986 przez Stanisława Możejkę w Świnoujściu pierwszej w skali kraju próby rejestracji komitetów założycielskich „S”.

W X 1987 członkiem KKW reprezentującym region został A. Milczanowski, co spotkało się z dezaprobatą M. Jurczyka. 13 III 1988 Lech Wałęsa stanął po stronie A. Milczanowskiego, popierając jego członkostwo w KKW.

2 V 1988 na Pomorzu Zachodnim ogłoszone zostało pogotowie strajkowe. Domagano się podwyżki płac i świadczeń dla najuboższych oraz legalizacji „S”. 5 V w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Komunikacji Miejskiej w Szczecinie rozpoczął się strajk, którym kierowali Romuald Ziółkowski (przew. KS) i Józef Ignor (z-ca). Protest został szybko przerwany, a 18 V jego przywódcy zwolnieni. 22 VI odbyły się strajki w zajezdniach autobusowych (zażądano m.in. przywrócenia do pracy R. Ziółkowskiego i J. Ignora). Protest zakończył się sukcesem.

W VIII 1988 w szczecińskim porcie odbył się kolejny strajk, którego gł. inicjatorami byli: A. Milczanowski, Janusz Dubicki, Józef Kowalczyk i Edward Radziewicz; domagano się legalizacji „S”. Protest rozpoczął się 17 VIII i miał podłoże ekonomiczne. Bezpośrednią przyczyną było ustanowienie zbyt niskich stawek za rozładunek cementu. Na czele KS stanęli: J. Kowalczyk, E. Radziewicz i Zbigniew Zakrzewski. 18 VIII strajk wsparli pracownicy WPKM, a po przyłączeniu się in. zakładów utworzono MKS, na czele którego stanął E. Radziewicz, wiceprzew. został J. Ignor (reprezentujący WPKM). Ponadto w skład MKS weszli J. Krakowski, A. Milczanowski i J. Wójtowicz. Od 24 VIII protestujących silnie wspierał mecenas Władysław Siła-Nowicki. Protestu nie wsparli m.in. robotnicy ze Stoczni Szczecińskiej im. A. Warskiego i ZCh Police. Decyzja o zakończeniu strajku zapadła 3 IX pod naciskiem L. Wałęsy.

10 IX w pracach KKW wziął udział E. Radziewicz, stając się drugim przedstawicielem regionu we władzach związku (formalnie został nim 25 IX). 12 IX MKS przekształcił się w MKO „S” Regionu Pomorze Zachodnie; w składzie m.in.: E. Radziewicz (przew.), J. Ignor (wiceprzew.), A. Milczanowski (sekretarz), J. Zimowski (rzecznik prasowy), W. Siła-Nowicki (doradca). Do uczestnictwa w rozmowach przy okrągłym stole upoważniono E. Radziewicza, którego doradcą został W. Siła-Nowicki.

7 X 1988 M. Jurczyk i S. Wądołowski powołali TZR, którego członkowie uważali się za jedyne legalne władze związku na Pomorzu Zachodnim. Przew. TZR został M. Jurczyk, sekret. S. Kocjan (w prezydium znalazł się m.in. S. Wądołowski); powstanie TZR utrwaliło dotychczasowe podziały.

12 X (formalnie 31 X) doszło do połączenia RK i MKO, przy czym ustalono, że dalsze działania prowadzone będą pod szyldem MKO. 28 II 1989 L. Wałęsa udzielił w Szczecinie poparcia MKO i A. Milczanowskiemu, upoważniając go do odbudowy struktur związkowych. 15 III z inicjatywy A. Milczanowskiego powołany został zespół w celu przygotowania i przeprowadzenia kampanii do parlamentu, który 23 III przekształcił się w Obywatelski Komitet Porozumiewawczy „S” Regionu Pomorze Zachodnie, a jego przew. został M. Ustasiak. Do Sejmu kandydowali: J. Kowalczyk, A. Balazs, Bohdan Kopczyński i J. Zimowski, zaś do senatu: M. Ustasiak i Edmund Balicki. Osobną listę wyborczą wystawił TZR, powołując Regionalny KO, z ramienia którego do Sejmu kandydował Tomasz Żuk, a do Senatu S. Kocjan. Do parlamentu zostali wybrani wszyscy kandydaci OKP, kandydaci RKO ponieśli porażkę.

23–25 XI 1989 w Szczecinie odbył się II WZD, na którym wybrano nowe władze. O funkcję przew. ubiegali się: L. Komołowski, S. Możejko i E. Radziewicz. Ostatecznie przew. został E. Radziewicz, a jego z-cą L. Komołowski (J. Sauk został sekretarzem, a do prezydium weszli: Andrzej Kropopek, Bogdan Leśniewski, S. Możejko, Zdzisław Rygiel, Marek Słomski i J. Tarnowski). W IX 1989 „S” liczyła 50 tys. członków.

25 III 1990 z inicjatywy TZR utworzony został w Szczecinie alternatywny zw. zaw. „Solidarność ’80”; jego członkowie uznali się za prawowitych kontynuatorów tradycji „S”. Powołano KKP, do której weszli: Seweryn Jaworski, M. Jurczyk, S. Kocjan, Daniel Podrzycki, Zbigniew Stępień, S. Wądołowski i Józef Wiśniewski. Przew. został M. Jurczyk, jego z-cami S. Kocjan i S. Jaworski.

W IV 1990 na II KZD do KK weszło 3 przedstawicieli regionu: L. Komołowski, E. Radziewicz i J. Sauk. 14–15 XII odbyło się kolejne posiedzenie WZD, w wyniku którego przew. regionu został L. Komołowski, a jego z-cą Mieczysław Jurek.

Wydz. IIIA KW MO w Szczecinie prowadził działania operacyjne wobec legalnych struktur „S”. Po 13 XII 1981 struktury podziemne „S” były rozpracowywane m.in. w ramach SOR krypt. Opór, Prolet, Rakor, Szejk. Po zniesieniu stanu wojennego Wydz. V KW MO prowadził m.in. SOR krypt. Biuletyn, Technolog, Koteria; w okresie strajków w VIII 1988 prowadzono działania operacyjne w ramach SOR krypt. Port i Blokada; z wyborami w VI 1989 związana była SOR krypt. Barwa V prowadzona przez Wydz. III WUSW.

Przemysław Benken