Ośrodek Odosobnienia w Darłówku
Ośrodek Odosobnienia w Darłówku, utworzony na mocy Zarządzenia nr 3/82/CZZK ministra sprawiedliwości z dnia 9 I 1982. Faktycznie pierwszych internowanych w Ośr. umieszczono już 6 I 1982. Ulokowano go w położonym ok. 50 m od morza Ośr. Sanatoryjno-Wypoczynkowym Gniewko przy ul. Słowiańskiej 26 w Darłówku, należącym do Wrocławskiego Przedsiębiorstwa Konstrukcji Stalowych Urządzeń Chłodniczych i Przemysłowych Mostostal. Był jednym z tzw. ośr. pokazowych, którego nadmorskie położenie miało pozytywnie nastawiać do władz PRL polską i zagraniczną opinię społeczną.
Komendantem Ośr. był mjr Jerzy Kowalski, na jego terenie stale przebywał funkcjonariusz SB z Wydz. Śledczego KW MO w Koszalinie kpt. Zbigniew Janur, który decydował o większości spraw dot. internowanych. Pracą operacyjną kierował również kpt. Marian Groll. Pierwotnie przeznaczony dla osób chorych, co do których lekarze orzekli, że ich stan nie pozwalał na przebywanie w warunkach więziennych, osób po 55. roku życia, kobiet i mężczyzn z całej Polski, szeregowych członków „S”. W konsekwencji znalazło się w nim wielu wymagających leczenia operacyjnego lub natychmiastowej hospitalizacji.
W następstwie likwidacji kolejnych miejsc odosobnienia trafiali tam także młodsi przeciwnicy systemu, jak również bardziej znani działacze opozycyjni i związkowi.
2 III 1982 przywieziono grupę 26 kobiet z Ośr. Odosobnienia w Gołdapi (m.in. poetkę Ankę Kowalską, aktorkę Halinę Mikołajską, Halinę Suwałę, Joannę Dudę-Gwiazdę, Grażynę Kuroń). Dla kobiet nowe miejsce odosobnienia miało być karą za stanięcie w obronie internowanej Haliny Gaińskiej, której zgodę na udział w pogrzebie syna uzależniono od podpisania przez nią deklaracji lojalności.
22 V 1982 do Ośr. trafiła największa, 42-osobowa grupa ze zlikwidowanego Ośr. Odosobnienia w Jaworzu (m.in. znani intelektualiści, jak Władysław Bartoszewski, Tadeusz Mazowiecki, Bronisław Geremek, Janusz Szpotański).
W ośr. zatrudniono zmilitaryzowany personel cywilny. Ponadto do jego obsługi naczelnik AŚ w Koszalinie wyznaczył 10 skazanych, którzy odbywali karę pozbawienia wolności z winy nieumyślnej. Teren otoczony był dwumetrową siatką. Ochronę wewnętrzną zapewniali funkcjonariusze Służby Więziennej. Na zewnątrz ochraniany był przez 45–48 uzbrojonych żołnierzy Bałtyckiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza.
Warunki panujące w Ośr. były dobre. Kompleks składał się z pięciu trzykondygnacyjnych budynków. Każdy p. miał taras, w pokojach były wersalki, szafy, umywalki z ciepłą wodą, nocne stoliki, lustra i obrazy. W oknach nie było krat, tylko firanki i zasłony, niemniej pocz. internowani mieli zakaz ich otwierania. Internowani codziennie otrzymywali prasę, na korytarzach stały telewizory. Początkowo mogli przemieszczać się wyłącznie pomiędzy pokojami w obrębie swoich pięter, od zasady tej odstąpiono VI/VII 1982. Ośrodek był wizytowany przez delegacje Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża (5 razy) oraz Prymasowskiego Komitetu Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i Ich Rodzinom (11 razy). Internowani organizowali wykłady samokształceniowe, kursy jęz. obcych, grali w piłkę.
Internowanym nie dawano zapomnieć o ich statusie: w pokojach odbywały się rewizje, rygorystycznie przestrzegano regulaminu, zabierano leki otrzymywane z Zachodu, otwierano puszki przywożone przez rodziny, co w sytuacji braku lodówki powodowało niemal natychmiastowe psucie produktu.
Podobnie jak w innych ośr. odosobnienia, także w Darłówku internowani byli podsłuchiwani oraz wzywani na rozmowy z funkcjonariuszami SB. Ośrodek funkcjonował do 23 XII 1982. Łącznie przebywało w nim ponad 360 internowanych kobiet i mężczyzn.
II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo.
1982 odnotowano najwięcej internowanych w Ośr. jednocześnie (ponad 140 osób).
Marta Marcinkiewicz