Region Gorzów Wielkopolski NSZZ S
Region Gorzów Wielkopolski NSZZ „S”, największy wpływ na sytuację woj. gorzowskiego w VIII 1980 miał strajk w Szczecinie. W województwie rozpowszechniano gł. szczecińskie postulaty strajkowe (np. w formie plakatów), przyjeżdżali również przedstawiciele protestujących w Szczecinie zakładów pracy. Gorzowianie zbierali podpisy poparcia postulatów szczecińskich, które dostarczano do komitetu strajkowego. 25 VIII 1980 na podjęcie strajku zdecydowały się Zakłady Przemysłu Okrętowego Bomet w Barlinku. Na czele komitetu strajkowego stanął działacz PZPR Jan Chojnacki. Następnego dnia do strajku przyłączyło się Barlineckie Przedsiębiorstwo Przemysłu Drzewnego (strajk trwał 2 dni) oraz pracownicy Fabryki Sprzętu Okrętowego Remor w Reczu (1 dzień). Wysłano delegacje poparcia do Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego. Strajk w Bomecie zakończono 30 VIII 1980, po podpisaniu porozumienia w Stoczni Szczecińskiej.
10–17 IX 1980 z powodu braku podwyżki strajkowali pakowacze Przedsiębiorstwa Spedycji Krajowej.
Od pocz. IX 1980 u ks. Witolda Andrzejewskiego odbywały się spotkania organizacyjne komitetów założycielskich nowych związków (został kapelanem nowego związku).
13 IX 1980 w portierni Elektrociepłowni Gorzów spotkało się ok. 10 działaczy gorzowskich Zakładowych Komitetów Założycielskich; podpisali protokół porozumienia, na mocy którego powstał MKZ. Na przew. wybrano Tadeusza Kołodziejskiego (Zakłady Mechaniczne Gorzów, nie był obecny na zebraniu), za-cy: Edward Borowski (EC) i Zbigniew Zięba (Zakłady Przemysłu Jedwabniczego) Silwana, członkowie: Grzegorz Fronckiewicz (Rejon Dróg Publicznych), Ryszard Ornoch (ZM Gorzów), Jerzy Kretkowski (ZPJ Silwana), Ryszard Chromicz (EC) i Ireneusz Meres (ZM Gorzów). 15 IX 1980 przedstawiciele MKZ spotkali się z wojewodą Stanisławem Nowakiem oraz I sekretarzem KW PZPR Ryszardem Łabusiem. Za kontakty z władzami odpowiadał G. Fronckiewicz.
Do końca IX 1980 dział‑ała również niezależna od MKZ grupa w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Energetyki Cieplnej z Ryszardem Kotarskim i Waldemarem Uszkiewiczem na czele, która utworzyła Międzyrejonowy Komitet Robotniczy, skupiający 14 rejonów zgrupowanych w WPEC. Akcja powołania niezależnej od MKZ struktury związkowej zakończyła się niepowodzeniem, a WPEC włączył się w działania MKZ.
Utworzono 13 filii MKZ/ZR: w Choszcznie, Dębnie, Drezdenku, Kostrzynie, Międzychodzie, Międzyrzeczu, Myśliborzu, Skwierzynie, Słubicach, Strzelcach Krajeńskich, Sulęcinie, Witnicy i Trzcielu. Kształt granic regionu związku nie pokrywał się z kształtem województwa. Niektóre komitety rejestrowały się w Szczecinie, Zielonej Górze i Poznaniu. Poza regionem pozostały m.in. najważniejsze zakłady Barlinka (Bomet) i Recza (Remor).
Do końca IX 1980 gorzowska „S” skupiała 22 zakłady pracy, tj. ok. 30 tys. członków, w pierwszym tygodniu X 1980 liczba ta wzrosła do 55 zakładów pracy, tj. ok. 45 tys. działaczy.
Jesienią 1980 przy gorzowskim MKZ utworzono punkt konsultacyjny dla tworzącej się „Solidarności Wiejskiej”, której udostępniono poligrafię i lokal. Sprawami „Solidarności Wiejskiej” zajmował się Andrzej Szaja oraz Jan Nowik. 3 I 1981 w Gorzowie Wielkopolskim odbył się I zjazd jej działaczy z terenu woj. gorzowskiego. Powołano na nim Wojewódzką Komisję Założycielską NSZZ „Solidarność Wiejska”, której przew. został A. Szaja. Pierwsze koła wiejskie NSZZ „Solidarność Wiejska” powstały w Ciecierzycach i Brzozowcu. Pod koniec II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1981 do związku rolniczego należało 350 rolników z 28 wsi.
Pierwszym organem prasowym gorzowskiego MKZ był „Komunikat Informacyjny”, w którym od końca IX 1980 umieszczano informacje o formującym się związku. Pismo uległo przekształceniu i od 30 X 1980 wychodziło pn. „Solidarność Gorzowska” (dwutygodnik), która kontynuowała numerację „Komunikatu”. W redakcji (w różnym czasie): Jerzy Bozacki, Kazimierz Godlewski, I. Meres, Jerzy Sikora, Grażyna Pytlak, G. Fronckiewicz, Jerzy Szłapiński. Pismo wychodziło w nakł. 15 tys. egz. i było przeznaczone do użytku wewnątrzzwiązkowego, zatem nie podlegało ingerencji cenzury. Za poligrafię w MKZ odpowiadał Jerzy Gospodarek.
3 X 1980 w regionie gorzowskim pierwszy strajk solidarnościowy, zastrajkowało 8583 pracowników z 18 zakładów pracy w Gorzowie Wielkopolskim oraz 1882 pracowników z 13 zakładów spoza miasta.
17 X 1980 strajk ostrzegawczy bez przerwania pracy w ZWCh Chemitex-Stilon. Pracownicy domagali się podwyżki płac oraz odwołania kierownictwa zakładu. Strajk poparło 66 innych gorzowskich zakładów oraz 23 w województwie. Sytuację uspokoiło podpisane 23 X 1980 porozumienie pomiędzy „S” a dyrekcją.
Na pocz. 1981 region gorzowski „S” liczył ok. 100 tys. członków (związek był obecny w 487 zakładach).
10 I 1981, w zw. z walką o wolne soboty, w województwie gorzowskim na pierwszej zmianie, na 162 tys. zatrudnionych, pracy nie podjęło zaledwie 17 142 pracowników. W samym Gorzowie Wielkopolskim pracę wstrzymało tylko 6 zakładów pracy (na 182). Bilans strajkowy władze uznały za swój sukces.
19 I 1981 rozpoczęto strajk okupacyjny w Przedsiębiorstwie Budownictwa Rolniczego w Strzelcach Krajeńskich. Pracownicy domagali się m.in. natychmiastowego przywrócenia do pracy Juliana Kopcia oraz uznania 10 I za dzień wolny od pracy z prawem do wynagrodzenia jak za urlop. 21 I 1981 do strajku dołączyła Spółdzielnia Inwalidów Ziemia Strzelecka, która przeprowadziła dwugodzinny strajk ostrzegawczy. Ostatecznie dyrekcja przystała na warunki strajkujących i podpisano porozumienie.
24 I 1981 doszło do kolejnego starcia pomiędzy władzą a „S”, według danych KW PZPR na 162 tys. zatrudnionych pracy odmówiło 47 740 pracowników (nieco ponad 28 proc.), a wg danych SB – 95 tys.
Kolejny strajk, 4-godzinny ostrzegawczy, gorzowska „S” przeprowadziła 28 I 1981, kiedy pracę wstrzymały wszystkie większe zakłady pracy.
19 II 1981 gorzowski MKZ podjął uchwałę powołującą Okręgowy Komitet Obrony Więzionych za Przekonania. Jego przew. został R. Ornoch.
20 III 1981 zgodnie z decyzją KKP w zw. z tzw. kryzysem bydgoskim ogłoszono pogotowie strajkowe. 25 III 1981 MKZ przekształcił się w Regionalny Komitet Strajkowy i przeniósł swoją siedzibę do Zakładów Mechanicznych Gorzów. Do największego w historii regonu gorzowskiego strajku doszło 27 III 1981. Uczestniczyło w nim 238 zakładów, w tym 112 w samym Gorzowie Wielkopolskim. Pracę wstrzymała również komunikacja.
25–26 IV 1981 pierwsza tura I WZD. Uczestniczyło w niej 267 delegatów z regionu gorzowskiego. W skład ZR wybrano 47 osób, oprócz tego z urzędu skład ZR uzupełniło 13 przew. komisji zakładowych zrzeszających ponad 1000 członków oraz 11 przew. filii terenowych ZR, co łącznie dało 71 osób. W Prezydium: przew. E. Borowski, zastępcy: G. Fronckiewicz i T. Kołodziejski, oraz członkowie: Z. Zięba, J. Gospodarek, Andrzej Zieliński i Franciszek Konaszewicz.
23 V 1981 druga tura I WZD, na której wybrano 12 delegatów na I KZD.
Był to okres silnego rozwoju i konsolidacji gorzowskiej „S”. V 1981 rozpoczęto wydawanie „Wiadomości Dnia”, które ukazywały się kilka razy w tygodniu. Po wakacjach kontynuowano druk pisma „Echo”. Prasę związkową wydawały także niektóre zakłady pracy i filie ZR.
Latem 1981 do „S” należało ok. 115 tys. osób, na 162 tys. zatrudnionych w woj. gorzowskim.
19 VI 1981 ZR powołał komisje: ds. zaopatrzenia rynku i gospodarki żywnościowej, ds. bhp i świadczeń socjalno-bytowych, ds. reformy gospodarczej i samorządu pracowniczego, ds. organizacyjnych i wewnątrzzwiązkowych, ds. praworządności, ds. szkolenia i informacji, działały również komisje branżowe. Przy ZR również Ośrodek Badań Społeczno-Zawodowych, zajmujący się sondowaniem opinii społecznej.
28 VIII 1981 gorzowski ZR wysunął żądanie dostępu „S” do mediów. W mieście pojawiły się tysiące plakatów domagających się dostępu do radia i telewizji.
Po wiosennych wyborach przew. WKZ NSZZ RI „S” został dotychczasowy wiceprzew. Ryszard Andrzejewski. Wydawano biuletyn „Solidarność Wsi Gorzowskiej”.
29 VIII 1981 odbyło się II WZD Regionu Gorzowskiego; na nim m.in. powołano robocze zespoły, które otrzymały zadanie opracowania programu działania „S”. Na zjeździe również krytyka pracy Prezydium ZR oraz złej polityki informacyjnej (tzw. list 15).
Na I KZD w Gdańsku-Oliwie Region Gorzowski reprezentowali: E. Borowski, Anatol Konsik, Z. Bełz, T. Kołodziejski, Adam Opiel, G. Pytlak, Bogusław Guszczyński, Jerzy Hrybacz, Jan Wielgosz, Ryszard Sawicki, Jerzy Wandelt, R. Kotarski. Do władz krajowych związku weszło aż czterech przedstawicieli z Gorzowa Wielkopolskiego: do Komisji Krajowej z urzędu wszedł E. Borowski oraz z wyboru A. Konsik, do Komisji Rewizyjnej zaś wybrano R. Kotarskiego i Z. Bełza.
13 IX 1981 w pierwszą rocznicę utworzenia MKZ NSZZ „S” przy bramie głównej Elektrociepłowni odsłonięto pomnik upamiętniający powstanie MKZ w Gorzowie Wielkopolskim.
28 X 1981 region wziął udział w godzinnym strajku ostrzegawczym zarządzonym przez KK. Gorzowska „S” przeprowadziła wówczas najsłabszy spośród 4 dużych strajków w regionie. Na 162 tys. pracowników pracę wstrzymało ok. 30 tys.
XII 1981 w gorzowskiej „S” było zarejestrowanych ok. 500 komisji zakładowych, tj. ok. 120 tys. członków.
13 XII 1981 ok. północy blisko 20 funkcjonariuszy MO i SB wdarło się do siedziby ZR, zdewastowano urządzenia poligraficzne i zajęto dokumentację związkową. Zastanych w budynku działaczy internowano. W sumie 13 XII 1981 internowano 57 działaczy regionu gorzowskiego, w całym okresie stanu wojennego zaś 96 osób. W niedzielę w katedrze poświęcono sztandar NSZZ „S” Elektrociepłowni.
14 XII 1981 ogłoszono strajki w gorzowskim Stilonie, Elektrociepłowni, Silwanie, Stolbudzie oraz w witnickim Metalplaście i Zakładach Mechanicznych w Sulęcinie. Na spotkaniu w mieszkaniu Romana Sochackiego, wywołanym z inicjatywy Z. Bełza, podjęto decyzję o przekształceniu się w Międzyzakładowy Komitet Strajkowy. 15 XII 1981 rozpoczął się strajk w Zakładach Mechanicznych Gorzów. Kierowali nim m.in. T. Kołodziejski, R. Sawicki i Adam Opiel. Do strajku przystąpił również Zremb i GPBP. 16 XII 1981 strajk w ZM Gorzów brutalnie stłumiony przez wojsko, MO i SB. Pacyfikacja, z wykorzystaniem czołgu i gazów, trwała od 4 do 7 rano, a uczestników przegoniono przez tzw. ścieżkę zdrowia. Wieść o brutalnej pacyfikacji wpłynęła na zakończenie strajków także w innych zakładach. 17 XII 1981 zastrajkowała jeszcze FSO Remor w Reczu. 5 I 1982 organizatorów strajku skazano w tzw. procesie dziewięciu: T. Kołodziejskiego na 5 lat pozbawienia wolności, R. Sawickiego i A. Opiela na 4 lata, Norberta Lisa, Zygmunta Strzelczyka, Radosława Łotoczkę i Stanisława Gajdę na 3 lata, Tadeusza Horbacza i J. Hrybacza na rok. Ponadto T. Kołodziejski 14 I 1982 został skazany na dodatkowe 3 lata za wystosowanie „Apelu MKS do żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego”.
W mieście powstawały konspiracyjne grupy, drukujące i kolportujące ulotki i plakaty (m.in. grupa JAH, ELJOT).
13 VI 1982 Z. Bełz, Stefania Hejmanowska i Jan Machnicki utworzyli konspiracyjną strukturę kierującą gorzowskim podziemiem – RKW. Na jej czele stanął ukrywający się Z. Bełz. Oprócz nich w skład RKW weszli: Jerzy Klincewicz, Stanisław Żytkowski i E. Borowski.
30 VI 1982 ukazał się pierwszy numer podziemnego pisma RKW – „Feniks”.
31 VIII 1982, w drugą rocznicę VIII 1980, oddziały MO, ORMO i wojska rozbiły pokojową manifestację gorzowian w centrum miasta, pod katedrą. Walki uliczne trwały do późnego wieczora. 31 VIII i w dniach następnych zatrzymano 213 osób. W trybie doraźnym skazano 25 osób na okres od 3 do 4 lat pozbawienia wolności. Niektórzy ze skazanych nie brali udziału w manifestacji.
13 IX 1982 ukazało się pierwsze podziemne wydanie „Solidarności Stilonowskiej”. Wychodziły również inne pisma podziemne, np. „Pokolenie – Pismo Oświaty Niezależnej” czy czasopisma Ruchu Młodzieży Niezależnej „Szaniec” i „Sokół”.
15/16 IV 1983 aresztowano ukrywającego się od pocz. stanu wojennego Z. Bełza, przywódcę gorzowskiego podziemia. 26 IX 1983 w prasie ukazało się jego oświadczenie, w którym krytycznie ocenił swoją dotychczasową działalność i odciął się od podziemia. Odtąd pracą podziemnej struktury kierował S. Żytkowski, który używał ps. Zbigniew Wiśniewski.
IV 1983 w Gorzowie Wielkopolskim zaczęło nadawać na częstotliwości telewizyjnej Radio „Solidarność”.
30 I 1984 aresztowany S. Żytkowski, 27 II 1984 zaś E. Borowski.
VIII 1986 SB zlokalizowała drukarnię „Feniksa”, co było silnym ciosem dla gorzowskiego podziemia. Aresztowano m.in. S. Hejmanowską i Kazimierza Modzelana.
Po ogłoszeniu 30 IX 1986 przez Lecha Wałęsę powstania jawnej Tymczasowej Rady NSZZ „S” 19 X 1986 w Gorzowie Wielkopolskim działalność wznowiło Prezydium ZR sprzed 13 XII 1981, które podjęło nieudaną próbę zarejestrowania działalności.
4 VIII 1987 zmarł E. Borowski. W pogrzebie wzięło udział kilka tys. osób, przyjechały delegacje związkowe z całego kraju.
12 I 1988 powstała jawna 27-osobowa Rada Regionu NSZZ „S”. Jej przew. S. Żytkowski, który nadal kierował RKW (pozostała niejawnym organem wykonawczym RR).
IV 1988 S. Hejmanowska weszła w skład Komisji Krajowej. RR wezwała do bojkotu wyborów do rad narodowych oraz pochodu pierwszomajowego.
Pomimo utrzymywania podziemnych struktur „S” działała coraz bardziej jawnie. W II poł. 1988 do Sądu Wojewódzkiego wpływało coraz więcej wniosków z zakładów pracy o rejestrację NSZZ „S”. Rejestracji związku domagano się również 30 X 1988 – po mszy św. odprawionej w gorzowskiej katedrze przez ks. W. Andrzejewskiego odbyła się manifestacja działaczy związkowych, którzy z transparentami o treści: Żądamy legalizacji „Solidarności”, przemaszerowali ul. Sikorskiego w Gorzowie Wielkopolskim.
I 1989 działalność wznowiły komisje zakładowe w Stilonie i ZM Gorzów, swoją działalność związkową reaktywowali również rolnicy. III 1989 w mieście działały 22 komisje zakładowe i 2 międzyzakładowe. 1 II pierwsze publiczne spotkanie RR z członkami i sympatykami „S”.
2 II 1989 rolnicy powołali Radę Rolników „S”.
10 III 1989 działacze gorzowskiej opozycji po raz pierwszy od 1981 spotkali się z przedstawicielem władz, przewodniczącym WRN, Stanisławem Nowakiem.
2 IV 1989 demonstracja przeciwko planom utworzenia elektrowni atomowej w Klempiczu.
10 IV 1989 r. S. Hejmanowska i S. Żytkowski utworzyli Regionalny Komitet Obywatelski, z przewodniczącym Rafałem Zapadką.
4 VI 1989 do Sejmu z listy KO „S” z regionu gorzowskiego wybrani: M. Rusakiewicz, Stanisław Bożek i Włodzimierz Mokry. Do Senatu weszli S. Hejmanowska i S. Żytkowski. Po wyborach podjęto decyzję o zakończeniu działalności KO „S” w Gorzowie Wielkopolskim, jednak nie wszystkie komitety podporządkowały się temu, te spoza Gorzowa Wielkopolskiego (ok. 50 osób) postanowiły działać nadal. Rada Regionu odmówiła im poparcia. I 1990 proces tworzenia nowych struktur związkowych w regionie gorzowskim zakończył się, „S” działała wówczas w 260 zakładach pracy w regionie, mając 19 960 działaczy.
20 i 27 I 1990 II WZD. Przewodniczący Rady Regionu złożył sprawozdanie z dotychczasowej działalności „S”, po czym RR się rozwiązała. Wybrano nowy 29-osobowy Zarząd Regionu. Przewodniczącym został Andrzej Radliński. 27 I 1989 rozwiązał się także zespół redakcyjny „Feniksa”.
Gorzowski MKZ, a nast. ZR były rozpracowywane przez SB w ramach SO krypt. Statut oraz SOS krypt. Zrzeszeni i kilku innych spraw, którymi objęto nczęść działaczy tworzącego się związku.