Region Ziemia Sieradzka NSZZ „S”
Region Ziemia Sieradzka NSZZ „S”, VIII/IX 1980 ograniczona akcja protestacyjna na terenie woj. sieradzkiego objęła tylko niektóre zakłady pracy. Strajki w Sieradzkiem były najczęściej jednodniowe i zwykle nie dotyczyły całej załogi danego zakładu pracy. W nocy 21/22 VIII 1980 zastrajkowały Zakłady Produkcji Elementów Budowlanych Fadom w Zdunskiej Woli. W kolejnych dwóch tygodniach m.in. Zakłady Urządzeń Galwanicznych i Lakierniczych ZUGiL-Techma, Przedsiębiorstwo Materiałów Izolacji Wodoszczelnej Izolacja w Zduńskiej Woli, Łódzka Fabryka Mebli – Zakład nr 5 w Łasku, Zakłady Przemysłu Odzieżowego Wólczanka Oddział tamże, 2 IX 1980 Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego Sira w Sieradzu. 3 IX 1980 rozpoczął się najdłuższy (3 dni) strajk w Łódzkich Zakładach Przemysłu Skórzanego Skogar Oddział w Błaszkach. W większości pozostałych zakładów pracy województwa odbywały się spotkania załóg z dyrekcją dot. uregulowania kwestii ekonomiczno-socjalnych. W niektórych przypadkach, np. w ZPDz Sira, listę postulatów uzupełniano o kwestie polityczne.
27 IX 1980 powstał Międzyzakładowy Komitet Założycielski Ziemia Sieradzka z siedzibą w Zduńskiej Woli, z przew. Zenonem Borowskim z ZPEB Fadom oraz sekretarzem Józefem Janowskim. Przedstawicielami MKZ Ziemia Sieradzka w KKP byli J. Janowski oraz Dariusz Gasiński, struktura, w dużym stopniu na skutek działań podejmowanych przez SB, nie rozwinęła działalności na szerszą skalę i III/IV 1981 faktycznie przestała działać.
11 X 1980 na zebraniu przedstawicieli ponad 20 komitetów założycielskich w Sieradzu powołano drugą ponadzakładową strukturę związku w regionie: MKZ Sieradz z Marianem Pertkiewiczem, Stefanem Rudzkim i Zenonem Bartonem na czele. Reprezentantem MKZ Sieradz w KKP był Z. Barton. Między obydwoma strukturami doszło do konfliktu o przywództwo w regionie.
23 X 1980 w Zduńskiej Woli zorganizowano zebranie, które miało położyć kres dwuwładzy na terenie Sieradzkiego. W jego trakcie powołano nowy MKZ Sieradz, w założeniu skupiający struktury „S” z całego województwa. Do prezydium weszli m.in. Jolanta Barska jako przew., Roman Jarmuszkiewicz, M. Pertkiewicz, S. Rudzki, Z. Barton. Na zebranie nie przybyli przedstawiciele MKZ Ziemia Sieradzka. W tej postaci MKZ Sieradz przetrwał do XII 1980, kiedy z funkcji przew. odeszła J. Barska, którą zastąpił S. Rudzki, a większość komitetów założycielskich ze Zduńskiej Woli z R. Jarmuszkiewiczem na czele postanowiła się przyłączyć do MKZ Ziemia Łódzka.
XII 1980 powołano Komisję Koordynacyjną NSZZ „S” Ziemia Wieluńska grupującą w chwili powstania przedstawicieli 19 Komitetów Założycielskich z terenu miasta. Komisja Koordynacyjna zgłosiła akces do MKZ we Wrocławiu. Na przestrzeni następnych mies. związki z dolnośląskimi strukturami związku słabły na rzecz ośr. sieradzkiego.
17 XII 1980 na bazie kilkunastu Komitetów Założycielskich ze Zduńskiej Woli utworzono Komitet Koordynacyjny, który niebawem przekształcił się w Delegaturę MKZ/ZR Ziemi Łódzkiej. Równolegle podobną strukturę, z Andrzejem Owczarkiem jako przew., utworzono na terenie Łasku. Działacze „S” z tych miast argumentowali, że powstanie dużego makroregionu z siedzibą w Łodzi zwiększa szanse związku na prowadzenie skutecznej działalności.
Pod koniec XII 1980 szeregi członków związku w Sieradzkiem szacowano w sumie na ok. 30 tys członków.
Akcja protestacyjna przy okazji konfliktu o wolne soboty była umiarkowanym sukcesem struktur związku na tych terenach. 10 I 1981 w pracy nie stawiło się jedynie 11 proc. zatrudnionych. Po 2 tygodniach nie stawiło się już 25 proc. ogółu zatrudnionych w jednostkach gospodarki uspołecznionej. 27 I 1981 na terenie Łasku i Zduńskiej Woli, gdzie działały delegatury ZR Ziemia Łódzka, doszło do 3-godzinnego strajku ostrzegawczego.
20 III 1981 ponadzakładowe struktury „S” na terenie Sieradza, Zduńskiej Woli, Łasku, Poddębic, Wielunia przekształciły się w odpowiednie komisje strajkowe i przeniosły swoje siedziby do zakładów pracy, a nast. ogłosiły gotowość strajkową. Oplakatowano główne ulice miast, a poszczególne zakłady pracy zostały oflagowane. 27 III 1981 do 4-godzinnego strajku ostrzegawczego przystąpiło ok. 130 komisji zakładowych w regionie, część w niepełnym wymiarze.
26 V 1981 w Sieradzu odbyło się Walne Zgromadzenie Delegatów Regionu, na którym w miejsce dotychczas istniejących MKZ wybrano jeden ZR Ziemia Sieradzka. W prezydium: Jerzy Teluk (przew.), S. Rudzki, Z. Barton, M. Pertkiewicz, Bogdan Błaszczyk, Władysław Kluczkowski, Jan Wolicki. Ogniwami pośrednimi między ZR a poszczególnymi KZ w regionie zostały Terenowe Komisje Koordynacyjne działające lub mające powstać w Wieluniu, Poddębicach, Zduńskiej Woli, Błaszkach, Lututowie i Sieradzu. Uchwalono powołanie organu prasowego ZR „Solidarność – Tygodnik Regionu Ziemia Sieradzka”. Delegatem na KZD był J. Teluk, pozostali zgłaszani kandydaci nie uzyskali wymaganej większości głosów.
Działalność ZR w okresie legalnej działalności związku koncentrowała się wokół poprawy warunków lokalowych instytucji użyteczności publicznej, zaopatrzenia regionu, spraw płacowych, niegospodarności dyrekcji zakładów pracy, akcji szkoleniowych dla poszczególnych KZ.
1 VIII 1981 zainaugurowano działalność biblioteki ZR. W tym samym dniu w siedzibie ZR otworzono wystawę prasy związkowej z całego kraju.
28 X 1981 w strajku ostrzegawczym wzięła udział większość najważniejszych zakładów regionu. Na 50 zakładów pracy, w których rozpoznanie przeprowadziła sieradzka SB, w 41 większość załogi o wyznaczonej godzinie przerwała pracę.
Do czasu wprowadzenia stanu wojennego ZR Ziemia Sieradzka skupiał w swoich szeregach 30 tys. członków, należących do niewielu ponad 140 Komisji Zakładowych. W tym samym czasie Delegatura ZR Ziemia Łódzka w Zduńskiej Woli liczyła ponad 10 tys. członków z 44 komisji zakładowych, z kolei Delegatura ZR Ziemia Łódzka w Łasku 6 tys. członków z 23 komisji zakładowych.
Z uwagi na zdecydowanie rolniczy profil województwa równolegle z tworzeniem struktur „robotniczych” związku na tym terenie powstawały liczne ogniwa „S” RI. 18 XI 1980 podczas zebrania rolników gm. Sieradz powołano Komitet Założycielski NSZZ Rolników Indywidualnych „S” z przew. Andrzejem Sygułą na czele. III 1981, z chwilą legalizacji NSZZ „S” RI w Sieradzu, utworzono Wojewódzki Komitet Założycielski tej organizacji, skupiający przedstawicieli 37 Gminnych Komitetów Założycielskich z terenu województwa. Przewodniczącym prezydium WKZ NSZZ RI został A. Syguła, skład prezydium zaś uzupełniali m.in. Czesław Pytlewski-Pająk, Stanisława Sobieraj, Zbigniew Zimoch, Jerzy Kończak, Wiesław Wielkopolan, Stanisław Strózik, Jarosław Dybka, Władysław Bartczak i Wiesław Wrąbel. 29 VIII 1981 zmieniono dotychczasowy skład prezydium, a na stanowisko przew. powołano Zbigniewa Zimocha. Na terenie Sieradzkiego NSZZ „S” RI posiadała stałą wkładkę w piśmie „Solidarność – Tygodnik Regionu Ziemia Sieradzka”. Do 13 XII 1981 NSZZ RI z woj. sieradzkiego grupowała w swoich szeregach ponad 7 tys. członków, co stanowiło 5 proc. wszystkich rolników zamieszkałych na tym terenie.
W początkowej fazie stanu wojennego z terenu woj. sieradzkiego internowano w sumie 54 osoby, w tym niemal całe kierownictwo dotychczasowego ZR, co sprawiło, że działalność związku na tym obszarze niemal całkowicie ustała. 13 XII 1981 jednodniowy strajk okupacyjny podjęto w budynkach PKS w Zduńskiej Woli. W dniu następnym strajk podjęła część pracowników ŁFM Zakład nr 5 w Łasku. Po 4-godzinnych negocjacjach protest zakończono. W 3 innych zakładach pojawiły się pojedyncze ulotki z protestem przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego.
1982 internowano 4 osoby, w tym 2 ponownie. Na ogólną liczbę 56 internowanych z Sieradzkiego, 44 było członkami „S”, 12 zaś „S” RI.
1982–1984 kilkunastu czołowych działaczy „S” w regionie zdecydowało się na emigrację na Zachód, w tym np. Z. Barton, R. Jarmuszkiewicz, Mirosław Łeń, S. Rudzki, Z. Zimoch, co zdecydowanie obniżyło potencjał związku na tych terenach.
W poł. 1982 powstał Tajny Zarząd Regionalny NSZZ „S” w Sieradzu. W skład grupy wchodzili: Andrzej Olejnik, Aleksander Chachuła, Jan Margiel i Wojciech Muszyński. Członkom TZR udało się wydać jeden numer pisma „Solidarność Ziemi Sieradzkiej. Wydanie wojenne”. VIII/IX 1982 działalność grupy została rozbita przez sieradzką SB. A. Chachuła został internowany, a pozostali członkowie TZR zaprzestali działalności podziemnej.
Równolegle do TZR powstała Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „S” i NSZZ RI „S” Ziemi Sieradzkiej z M. Pertkiewiczem na czele. Skład TKK uzupełniali D. Gasiński, Michał Gorczyca i Henryk Krzanowski. TKK wydała „Instrukcję strajkową” oraz „Uchwałę ws. ogólnokrajowej akcji strajkowej w dniu 10 XI 1982 r.”
Kres aktywnej działalności podziemnych struktur związku na terenie Sieradzkiego położyły aresztowania oraz proces działaczy TKK. 3 I 1983 Sąd Wojewódzki w Sieradzu skazał H. Krzanowskiego, M. Gorczycę i D. Gasińskiego na kary roku pozbawienia wolności w zawieszeniu, sprawa M. Pertkiewicza została wyłączona do osobnego postępowania, a po roku umorzona.
7 IX 1983 z inicjatywy ośr. kaliskiego (Antoni Pietkiewicz), z udziałem działaczy z terenu Konina i Sieradza (Andrzej Tomaszewicz) powołano Międzyregionalną Komisję Koordynacyjną Kalisz-Konin-Sieradz, której organem prasowym było wydawane do 1985 pismo „Nasza Solidarność”. W działalność tej grupy w Sieradzkiem, polegającą przede wszystkim na kolportażu podziemnej prasy, zaangażowani byli m.in. Krzysztof Sokołowski, Zbigniew Toboła, Tadeusz Zakrzewski, Krystyna Tomaszewicz, A. Tomaszewicz, Andrzej Ruszkowski, S. Sobieraj.
12 III 1984 Sąd Rejonowy w Sieradzu skazał K. Sokołowskiego, Andrzeja Sokołowskiego, A. Tomaszewicza i Z. Zimocha na kary roku pozbawienia wolności w zawieszeniu za „nielegalną działalność związkową”.
W II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. poł. l. 80. zorganizowana działalność „S” w Sieradzkiem w praktyce ustała. Niemniej na terenie województwa istniały niesformalizowane grupy kolporterskie, zajmujące się dystrybucją literatury bezdebitowej docierającej przede wszystkim z terenu Łodzi, m.in. A. Ruszkowski, A. Tomaszewicz, K. Sokołowski. Ważnym forum spotkań działaczy „S” stały się inicjatywy organizowane pod egidą Kościoła – np. od 1984 Tydzień Kultury Chrześcijańskiej w Sieradzu. Najbardziej „prosolidarnościowymi” parafiami w regionie były: Wniebowstąpienia Najświętszej Marii Panny w Zduńskiej Woli, Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Łasku oraz sieradzkie: Wszystkich Świętych i Najświętszego Serca Jezusowego. Związani z tymi parafiami ks. m.in. organizowali pomoc dla internowanych i ich rodzin, a w kolejnych latach odprawiali okolicznościowe msze za Ojczyznę.
16 X 1988 w parafii Najświętszego Serca Jezusowego w Sieradzu zainaugurowano działalność Duszpasterstwa Ludzi Pracy. Podczas uroczystego nabożeństwa poświęcono tablicę pamiątkową ku czci ks. Jerzego Popiełuszki oraz ufundowany 2 lata wcześniej sztandar związku.
25 XI 1988 podczas zebrania ok. 150 działaczy zarówno robotniczej, jaki i rolniczej „S’ powołano Międzyzakładową Komisję Organizacyjną Ziemi Sieradzkiej, z K. Sokołowskim, A. Tomaszewiczem i Janem Kurowskim na czele, której gł. zadaniem było odbudowanie struktur dawnego ZR na tym terenie.
12 IV 1989 powstał Wojewódzki Komitet Obywatelski „S” w Sieradzu, do którego prezydium weszli Piotr Andrych, A. Tomaszewicz, Józef Rosiak, A. Owczarek, Henryk Żebrowski i Marek Cieślak, A. Ruszkowski (przew.). W wyborach 4 VI 1989 wszyscy zgłoszeni przez KO w Sieradzu kandydaci dostali się do parlamentu (Tadeusz Zieliński, A. Tomaszewicz – Senat; S. Strózik, Henryk Michalak, Stanisław Cieśla – Sejm).
I 1990 z chwilą formalnego powołania kierownictwa ZR Ziemia Łódzka z Andrzejem Słowikiem na czele, funkcjonujące na terenie woj. sieradzkiego struktury związku weszły na prawach podregionów (Poddębice, Sieradz, Wieluń, Zduńska Wola) w skład ZR w Łodzi. Tym samym próba odtworzenia dawnego ZR Ziemia Sieradzka nie doszła do skutku.
Struktury związku były rozpracowywane w latach: 1980–1981 przez Wydz. IIIA KW MO w Sieradzu w ramach SO krypt. Samozwańcy; 1980–1984 przez Wydz. IIIA/V KW MO/WUSW w Sieradzu w ramach SO krypt. Pozytywni; 1983–1986 przez Wydz. V WUSW w Sieradzu w ramach SOR krypt. Układ-1. Działania WKO były z kolei rozpracowywane w 1989 przez Wydz. III WUSW w Sieradzu w ramach SO krypt. Senator.