Ugrupowanie Wolnych Polaków
Ugrupowanie Wolnych Polaków, niezależna uczniowska grupa opozycyjna działająca II–III 1982 w Giżycku. UWP założył i kierował nim Robert Pietrukaniec z Technikum Elektrycznego tamże zainspirowany audycjami zachodnich rozgłośni radiowych; w jego składzie uczniowie z TE oraz LO w Giżycku. Grupa nie miała zwartego charakteru, nie stosowano zaprzysięgania członków ani pseudonimów; członkami stawali się uczniowie, którzy godzili się na podjęcie działalności sugerowanej przez przywódcę; poszczególni członkowie nie znali się, łączyła ich osoba założyciela i przywódcy. Podjęcie konspiracyjnych działań propagandowych w ramach grupy zadeklarowało kilkunastu uczniów, realnie zaangażowało się w nie ok. 10 z nich. O zamiarze powołania grupy konspiracyjnej przez R. Pietrukańca wiedziało dodatkowo kilkoro uczniów z TE.
Grupa powstała ok. 20 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1982, pocz. jako Klub Wolnych Polaków, w zamierzeniu miała mieć charakter ulotkowo-propagandowy. II–III kilkoro członków grupy wykonało pojedyncze napisy antypartyjne na murach bloków i w bramach kamienic w centrum Giżycka. III 1982 R. Pietrukaniec stworzył ulotkę „Odezwa”, podpisaną nazwą organizacji; w treści zawierała analizę bieżącej sytuacji w kraju odnoszącą się do zależności Polski od ZSRR i wskazującą na łamanie, m.in. poprzez stan wojenny, praw człowieka i obywatela, nawoływała do biernego oporu wobec „reżimu wojskowego, Moskwy i hunty Jaruzelskiego”. 12 III 1982 ulotkę przepisał na maszynie w ok. 40 egz. (format A5) Jacek Sadowski. 17 III 1982 R. Pietrukaniec i Jarosław Stańczak rozkolportowali kilkanaście egz. w Zespole Szkół Zawodowych Elektrycznych, LO, Miejskim Domu Kultury (ubikacje i klatki schodowe) i ich okolicy (na drzewach); pozostałe egz. trafiły do 2 innych członków grupy, którzy odstąpili od kolportażu.
17 III 1982 w nocy R. Pietrukaniec, J. Stańczak i J. Sadowski zatrzymani; dokonano przeszukań mieszkań ich rodziców (znaleziono maszyny do pisania i ulotki, u R. Pietrukańca też kilka projektów graficznych kolejnych ulotek przygotowanych do powielenia); 19 III 1982 Wojskowa Prokuratura Garnizonowa w Olsztynie postawiła zatrzymanym zarzuty z dekretu o stanie wojennym w trybie doraźnym (pomimo tego, że mieli po 17 lat, mieli być sądzeni jak dorośli) i zastosowała areszt wobec zatrzymanych, osadzono ich w AŚ w Suwałkach w celach wieloosobowych z dorosłymi więźniami kryminalnymi; 6 IV 1982 sporządzono akt oskarżenia, nadzór nad postępowaniem objęła Prokuratura Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie. W obronę oskarżonych zaangażowali się uczniowie i niektórzy nauczyciele z ich szkół, występując o uniewinnienie lub odstąpienie od trybu doraźnego. 22 IV 1982 Sąd WOW w Warszawie na sesji wyjazdowej w Suwałkach zdecydował o odstąpieniu od trybu doraźnego i skazał ich na kary pozbawienia wolności w zawieszeniu oraz prace społeczne; w wyroku zobowiązał też do kontynuowania nauki w dotychczasowych szkołach. 29 IV 1982 WPG w Olsztynie wniosła rewizję do Sądu Najwyższego, domagając się kar bezwzględnego pozbawienia wolności, nast. wycofała ją przed rozpatrzeniem, co uprawomocniło wyrok. 15 IX 1983 Sąd WOW w Warszawie na mocy amnestii darował kary skazanym.