Ośrodek Odosobnienia w Strzelcach Opolskich
Ośrodek Odosobnienia w Strzelcach Opolskich, zorganizowany w strzeleckim ZK (obecnie ul. Klonowa 3), funkcjonował 13 XII 1981–31 VII 1982. Kierował nim naczelnik ZK mjr Władysław Gębala.
W pierwszych dniach stanu wojennego do Ośr. trafili gł. górnicy z KWK Staszic w Katowicach, w nast. tygodniach większość pochodziła z zakładów pracy woj. katowickiego, a nieliczni z woj. wrocławskiego i opolskiego. 13 XII 1981 w Ośr. umieszczono 124 internowanych, 24 XII 1981 ich liczba wzrosła do 371. Był to wówczas największy ośr. w kraju. I 1982 przebywało w nim 280–370 internowanych, łącznie ponad 400 osób.
Ośrodek uchodził za wyjątkowo represyjny (golono głowy, internowanych obowiązywał strój więzienny, bezwzględnie karano za łamanie regulaminu). Internowani przebywali tam cały czas w zamkniętych celach. Często przywożono tutaj karnie internowanych z innych ośrodków. 15 II 1982 przewieziono uczestników buntu w ośr. w Nysie (m.in. Jana Senia, Mieczysława Radojewskiego, Cezarego Łagiewskiego, Wiktora Kowalskiego, Tomasza Wacko, Przemysława Jaworskiego, Ludwika Turko, Leona Foltyna, Lothara Herbsta i Zbigniewa Gąsiorowskiego, którzy podczas spacerów wznosili antysystemowe okrzyki i odmawiali wykonywania poleceń Służby Więziennej, w ramach represji zamknięto ich w celach i pozbawiono spacerów oraz wszelkich in. zajęć). L. Herbst i L. Turko wydawali podziemne pismo pt. „Papużka TASSmańska” (kontynuacja inicjatywy wydawniczej z Ośr. Odosobnienia w Nysie), które kolportowano wśród internowanych.
13
II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo.
1982 kilku internowanych podjęło protest głodowy. Przez cały okres funkcjonowania placówki formalnie wymierzono 14 kar dyscyplinarnych, z czego 7 dotyczyło umieszczenia w celi izolacyjnej.
Funkcjonariusze Służby Więziennej ograniczali prawa internowanych, m.in. przez skracanie czasu spacerów; zdarzały się przypadki wyzywania lub stosowania siły fizycznej.
Internowanych umieszczono w wyodrębnionym budynku. XII 1981–I 1982 ok. 40 osób umieszczono w celach pawilonu ogólnego, bez kontaktu ze skazanymi. W celach więziennych o wymiarach 2,5 × 1,8 m przebywało nawet 4 internowanych. Cele były zimne (nieszczelne okna, niekiedy powybijane szyby). Toaletę zastępowała dziura w podłodze celi.
Z końcem XII 1981 rozpoczęto udzielanie pojedynczych widzeń internowanym. 26–30 I 1982 trzy msze święte odprawił w Strzelcach Opolskich bp Jan Wieczorek. 14 II 1982 odbyły się kolejne 3, które odprawił bp Stefan Bareła oraz asystujący mu księża. 2 II 1982 internowanych odwiedzili przedstawiciele Prymasowskiego Komitetu Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i Ich Rodzinom: Maja Komorowska i Przemysław Burchard, którzy przekazali im paczki z żywnością i art. higienicznymi.
6 i 7 II 1982 Ośr. kontrolowali funkcjonariusze Centralnego Zarządu Zakładów Karnych w Warszawie: ppłk W. Krzywania (st. inspektor Wydz. Ochrony) i mjr T. Kolarczyk. 25 II 1982 lustrację ośr. przeprowadził Antoni Wojciechowski, naczelnik Wydz. II Dep. Spraw Karnych w Ministerstwie Sprawiedliwości (z Zygmuntem Jarominem, sędzią Sądu Wojewódzkiego w Opolu). Po wizytacji kontrolujący spotkali się z komendantem i przedstawicielami CZZK ppłk. W. Krzywanią i kpt. Z. Bąkowskim, skutecznie wnioskując o likwidację ośrodka. Pod koniec II 1982 liczba internowanych w Strzelcach Opolskich zmalała do 200. 19 III 1982 ostatnich 113 internowanych przewieziono do ośr. w Uhercach Mineralnych. 1 VIII 1982 na podstawie zarządzenia ministra sprawiedliwości ośr. formalnie zlikwidowany.
Bartłomiej Perlak