Encyklopedia Solidarności

Region Koniński NSZZ „S”, pierwszy protest pracowniczy w woj. konińskim 15 VIII 1980 – zagrożenie strajkiem załogi wrocławskiej Piecobudowy pracującej na terenie Huty Aluminium Konin (HAK). 30 VIII 1980 strajkowało ok. 150 pracowników Kopalni Węgla Brunatnego Adamów. W niektórych zakładach pracy przejawy niezadowolenia, zgłaszano postulaty o charakterze ekonomicznym, socjalnym (np. w HAK, Zespole Elektrowni Pątnów-Adamów-Konin, PKS, KWB Adamów) oraz politycznym (w Mostostalu w Słupcy). IX–X 1980 ponad 45 strajków, m.in. 13 IX 1980 w KWB Konin zorganizowany przez Związek Zawodowy Górników; 18–21 IX 1980 w Wojewódzkim Urzędzie Pocztowym (porozumienie podpisano w obecności Henryki Krzywonos z Gdańska i Olgierda Stankiewicza z Poznania) i 22 IX 1980 w Kopalni Soli w Kłodawie.

3 X 1980, w dniu ogólnopolskiego strajku ostrzegawczego, nie działał jeszcze MKZ, strajki w nielicznych zakładach pracy, np. warsztatach KWB Adamów, Wagonowni PKP i ZE PAK, w niektórych przeprowadzono akcje solidarnościowe (wywieszono flagi).

Od 2 IX 1980 powstawały struktury niezależnych związków, pierwsza w ZOZ w Turku. 17 IX udział grupy 6 pracowników Energobloku i Cechu Rzemiosł Różnych w ogólnopolskim spotkaniu w Gdańsku, podczas którego powołano NSZZ „S”. 10 X powstanie MKZ w Koninie, w Prezydium: Grzegorz Matyjaszczyk (Elektrobudowa, przew.), Ryszard Białkowski, Jacek Wańczura (Fabryka Urządzeń Górnictwa Odkrywkowego) i Józef Wojtalik (ZE PAK, wiceprzew). 24 XI zmiana w składzie Prezydium MKZ: R. Białkowski (przew.), G. Matyjaszczyk (wiceprzew.). 27 XI kolejna: Kazimierz Brzeziński (przew.), Ryszard Stachowiak (HAK) i J. Wojtalik wiceprzew. Od 2 I 1981 MKZ w nowym składzie: R. Stachowiak (przew.), J. Wojtalik (wiceprzew.), G. Matyjaszczyk (sekretarz); w Prezydium: Krzysztof Buszko, Ryszard Skoczylas, Zbigniew Okoński (wszyscy z KWB Konin), Zbigniew Ładosz (HAK), Ireneusz Sempolski (Montomet), Wiesław Wysocki (Wojewódzka Spółdzielnia Transportu Wiejskiego), Franciszek Dryjański (Energoblok), Zbigniew Jachimski (ZE PAK), Jarosław Zwierzyński (rzemiosło), Jarosław Krzywiak (ZE PAK), Miron Rogacki (FUGO) i Czesław Woźniak (PKS w Koninie).

W ramach MKZ sekcje: informacyjna (J. Wojtalik), propagandy i informacji (R. Skoczylas, Z. Okoński, M. Rogacki), struktury organizacyjnej (T. Bozacki), administracyjna (Teresa Buszkiewicz, G. Matyjaszczyk) i interwencyjna. Działały także struktury terenowe w Kole, Słupcy i Turku oraz 3 komisje koordynacyjne: Oświaty i Wychowania, Służby Zdrowia oraz Pracowników Spółdzielczości Rolnej Samopomoc Chłopska. III 1981 przy MKZ zorganizowano działalność Międzyzakładowego Komitetu Obrony Praw Człowieka i Praworządności (m.in.: K. Buszko, J. Krzywiak, R. Skoczylas i Wojciech Zaleski).

IV 1981 w MKZ zarejestrowano ok. 260 KZ zrzeszających 60 tys. członków. 6–8 VI 1981 I WZD Regionu Konińskiego, wybór 44-osobowego ZR, 15-osobowej KR i 7 delegatów na I KZD (KKP „S” unieważniła późn. 2 mandaty). W Prezydium: R. Stachowiak (przew.), Zbigniew Jachimski (wiceprzew. XI 1981 podczas II WZD zrezygnował z tej funkcji), Zbigniew Ładosz (wiceprzew.), Miron Rogacki (sekretarz), T. Buszkiewicz, Bronisław Janeczek, Zbigniew Malida, Z. Okoński, M. Zajbel, Marian Ludwiczak, Jerzy Żurawiecki, Bogumił Naparty, Władysław Jamrozik (członkowie). Podczas I WZD ważnym problemem było utworzenie makro­regionu (np. z Regionem Wielkopolska). W pierwszym głosowaniu delegaci poparli, a w drugim odrzucili taką możliwość; ostateczną decyzję odłożono jednak w czasie. 7, 8 i 13 XI II WZD, rezygnację z członkostwa w ZR złożyło 10 osób, większość delegatów opowiedziała się przeciwko utworzeniu makroregionu.

1980–1981 struktury „S” organizatorem/współorganizatorem przedsięwzięć o charakterze kulturalnym, społecznym, politycznym lub religijnym, np. mszy 30 XI 1980 w Licheniu (m.in. z udziałem L. Wałęsy i A. Walentynowicz), obchodów 190. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 V (1981), poświęcenie sztandaru ZR „S” w Licheniu (30 VIII 1981). MKZ i komitety/komisje zakładowe wydawały co najmniej 10 niezależnych czasopism, m.in.: „»Solidarność« Ziemi Konińskiej”, „Azyl”, „Oświata”, „»Solidarność« Kopalni Konin”, „Informator” (wyd.: „Solidarność” Ziemi Tureckiej).

I–XII 1981 udział konińskiej „S” w ogólnopolskich akcjach strajkowych, organizacja lokalnych protestów, np. 10, 22, 24 I 1981 ws. realizacji postulatu dot. wolnych sobót (zmniejszona frekwencja w zakładach pracy, strajki); 27 III podczas kryzysu bydgoskiego (strajk w 214 zakładach pracy); 28 X w ramach ogólnopolskiego strajku ostrzegawczego (strajk w 61 zakładach pracy i instytucjach). 9–10 IX w czasie zajść antycygańskich w Koninie członkowie ZR prowadzili mediacje między skonfliktowanymi stronami. X–XI 1981 największy w regionie lokalny konflikt – walka o przekazanie budynku KW MO na rzecz Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego, 21 X–2 XI 1981 gotowość strajkowa, 26 X strajk ostrzegawczy, XI–XII 1981 akcje propagandowe, 10–12/13 XII 1981 strajk okupacyjny w świetlicy WSzZ zakończony pacyfikacją przez ZOMO podczas operacji wprowadzania stanu wojennego.

13 XII 1981 msza w kościele bł. Maksymiliana Kolbego w Koninie, podczas której poświęcono sztandar KZ „S” HAK. Po mszy spotkanie działaczy „S”, sztandar przewieziono do Huty, gdzie 13–14 XII trwał strajk okupacyjny przeciwko stanowi wojennemu; na terenie zakładu przebywał Z. Ładosz (wiceprzew. ZR), utworzono KS. Po zakończeniu strajku aresztowanie Z. Ładosza i Jerzego Jarzyńskiego (przew. KZ „S” HAK). 28 XII skazani przez Sąd Wojewódzki w Koninie na rok i 6 mies. pozbawienia wolności.

13 XII 1981–1982 w woj. konińskim internowano 43 osoby, gł. w Ośr. Odosobnienia w Mielęcinie i Bydgoszczy-Fordonie. XII 1981–IV 1983 przed Sądem Wojsk Lotniczych w Poznaniu toczyło się 6 spraw przeciwko 11 osobom, IV 1983 największy proces polityczny działaczy konińskiej „S”; oskarżono 5 osób – członków Konspiracyjnego Zarządu Regionu, redaktorów i kolporterów „Azylu Wojennego” i „Opornika”. 28 IV 1983 skazani na kary od 6 mies. do roku i 6 mies. pozbawienia wolności w zawieszeniu.

1982–1983 w regionie struktury podziemne o różnym stopniu sformalizowania i okresie działania, np. II 1982 został rozbity przez SB Ruch Młodzieżowy Korona (Ryszard Śliwiński, Tomasz Dryjański, Jarosław Marczak, Jacek Serafiński); 1982 KZR „S” Ziemia Konińska (m.in. R. Stachowiak, Tomasz Piasecki, Marek Berliński, Piotr Paździor), X–XI 1982 zatrzymania i aresztowania objęły kilkanaście osób – członków KZR, redaktorów i kolporterów „Azylu Wojennego” i „Opornika”. Organizacje podziemne działały również po zniesieniu stanu wojennego, m.in. 1983–1984 SW Oddział Konin (W. i E. Zalescy, Irena i Wiesław Wysoccy), 1984–1989 Regionalna Komisja Koordynacyjna „S” w Koninie (m.in. R. Stachowiak, J. Jarzyński, Wiesław Olejnik, Waldemar Piotrowski, K. Dobrecki, Lech Stefaniak, W. Zaleski). XII 1981–IV 1989 w Koninie co najmniej 10 tytułów prasy podziemnej, m.in. „Azyl Wojenny”, „Opornik”, „Solidarność Walcząca”, „Solidarni – Konin”, „Koniński Biuletyn Informacyjny”, „Robotnik” (pismo kontrolowane przez SB).

1982–1989 niezależną działalność prowadzono przy dwóch konińskich kościołach: przy kościele św. Maksymiliana Kolbego, z pomocą ks. Antoniego Łassy, funkcjonowało Duszpasterstwo Pracownicze, Duszpasterstwo Rolników, Bractwo Trzeźwości i Ośrodek Kultury Chrześcijańskiej (wykłady z kultury chrześcijańskiej, występy niezależnych teatrów i aktorów z Poznania, Warszawy i Wrocławia, spotkania z literatami, naukowcami i dziennikarzami, pokazy filmów wideo). W kościele odprawiano msze zamawiane przez opozycję, np. 31 VIII 1982 po mszy największa w Koninie (podczas stanu wojennego) demonstracja uliczna. Drugi ośr. funkcjonował dzięki pomocy ks. Stanisława Waszczyńskiego przy kościele św. Wojciecha, działały tam: Biuro Pomocy Charytatywnej, Konfraternia im. Ks. Jerzego Popiełuszki, Klub Dziennikarzy Katolickich, Polska Organizacja Harcerska. W ramach tych struktur prowadzono działalność jawną (msze za Ojczyznę, uroczystości patriotyczno-religijne, pielgrzymki do Lichenia, Częstochowy, do kościoła św. Stanisława Kostki w Warszawie, wystawy i prelekcje) oraz konspiracyjną (gł. kolportaż wydawnictw podziemnych, spotkania działaczy podziemnej „S”). Duszpasterstwa także poza Koninem, np. DP przy kościele św. Wawrzyńca w Słupcy, DLP przy kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Turku. Ważnym ośr., celem pielgrzymek „solidarnościowych”, było sanktuarium w Licheniu.

1986–1989 próby prowadzenia jawnej działalności związkowej i politycznej. 30 IX 1986–1989 działała Tymczasowa Regionalna Rada (TRR) NSZZ „S” (K. Buszko, Józef Demski, K. Dobrecki, Zbigniew Dolewa, Grzegorz Pietryk, W. Piotrowski, R. Stachowiak i W. Zaleski). 1987 grupa działaczy „S”, m.in. L. Stefaniak, próbowała zarejestrować Koniński Klub Ekologiczny; Urząd Miejski w Koninie odmówił zgody na prowadzenie działalności. IX 1988 powstała grupa założycielska Konińskiego Klubu Politycznego Ład i Wolność (Tomasz Szyszko, A. Krzyżański, J. Żurawiecki i Marek Waszkowiak). 11 XI klub zarejestrowany przez Urząd Wojewódzki w Koninie, 19 XI wybrano jego władze: T. Szyszko (prezes), A. Krzyżański (wiceprezes), Krzysztof Jaskólski (wiceprezes), Ryszard Skoczylas (sekretarz), Tadeusz Kubiak (skarbnik). I 1989 powołany Oddział KKP Ład i Wolność w Turku.

1988 wzrosła aktywność „S”, 23 VIII 1988 dwugodzinny strajk w KSK, powstał Komitet Negocjacyjny, który prowadził rozmowy z dyrekcją kopalni, 31 VIII masówka, ale kontynuowanie protestu odroczono w odpowiedzi na apel L. Wałęsy. 29 VIII 1981 rozpoczął się proces ujawniania struktur „S” w zakładach pracy, jawne KZ „S” składały do Sądu Wojewódzkiego w Koninie wnioski o zarejestrowanie (m.in. z KWB Konin, ZE PAK, HAK, KWB Adamów, ZOZ w Turku i KSK), do II 1989 powstało 13 jawnych KZ; za każdym razem sąd odmawiał ich rejestracji. 25 X 1988 przedstawiciele jawnych KZ utworzyli Regionalny Komitet Organizacyjny NSZZ „S” w Koninie. Jego podstawowym celem były działania zmierzające do legalizacji „S” na szczeblu regionalnym i krajowym.

4 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1989 rozwiązała się podziemna RKK NSZZ „S” i RKO, a powołany został jawny Tymczasowy Zarząd Regionu NSZZ „S” w Koninie. Przewodniczącym TZR R. Stachowiak, w składzie Prezydium TZR Paweł Kotlarski (z-ca przew.), Jan Demski (ZE PAK), Leszek Miller (KWB Konin), Zbigniew Rycerz (HAK), Jerzy Żurawiecki (ZOZ w Turku), Tadeusz Kubiak (KWB Adamów) i Czesław Gajewski (KSK).

16 IV 1989 TZR i TWRR powołały KO „S” w Koninie, na przew. wybrano Ireneusza Niewiarowskiego. Kandydatami w wyborach do Sejmu i Senatu w województwie konińskim: Andrzej Arendarski, Jerzy Żurawiecki (Sejm) oraz I. Niewiarowski i Kazimierz Brzeziński (Senat). W wyborach 4 VI 1989 wybrano wszystkich kandydatów KO „S”.

27 VI 1980 powstała Rada Porozumiewawcza Organizacji Niezależnych Regionu Konińskiego, działali w niej przedstawiciele TZR, KKP Ład i Wolność, Polskiego Klubu Ekologicznego w Koninie, Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza w Koninie i POH. 1989–1990 działał SW Oddz. Konin, 1989 powstała KPN Okręgu Konińskiego.

Po zarejestrowaniu „S” TZR m.in. przygotowywał wybór statutowych władz NSZZ „S”, IX 1989 powołano Regionalną Komisję Wyborczą; 10 I 1990 RKW dopuściła do udziału w II WZD 89 komisji zakładowych na 134 komisje zarejestrowane w TZR. 10, 24 II 1990 odbył się II WZD, utworzono 32-osobowy ZR, w Prezydium: Z. Ładosz (przew.), T. Kubiak (wiceprzew.), Paweł Modelski (wice­przew.), Jan Sobczak, Jacek Kubiak, Grażyna Bajerska, Marek Ocalewski, Wiesław Grzędzielewski, Stanisław Zasadziński, Kazimierz Witowski i Grzegorz Kaczmarek (członkowie). I 1990 „S” w Regionie Konińskim liczyła ok. 22 tys. członków.

Przemysław Zwiernik