Ośrodek Odosobnienia w Warszawie-Białołęce
Ośrodek Odosobnienia w Warszawie-Białołęce, funkcjonował 13 XII 1981 – 23 XII 1982, pierwszych internowanych przywieziono jeszcze przed formalnym wprowadzeniem stanu wojennego, 12 XII przed północą. Był przeznaczony dla mężczyzn. Na potrzeby internowanych przeznaczono część AŚ i Zakładu Karnego w Białołęce – baraki Oddziału Zewnętrznego I, Oddziału Zewnętrznego II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. oraz wydzielone sale pawilonu IV. Komendantami ośrodka byli: płk Szeler, nast. mjr Janusz Krawczenko (co najmniej od I 1982) i kpt Plackowski. Komendantem AŚ był w tym czasie płk Kazimierz Parciak.
Ośrodek w Białołęce należał do największych w kraju, jego pojemność wynosiła 350 osób (liczba osadzonych nie przekraczała 300). W XII 1981 umieszczono w nim 291 osób. Według danych ZK w Białołęce przez Ośrodek przeszło 679 osób, a według ustaleń internowanych 745. Był przeznaczony dla działaczy „S” i „S” RI, NZS, opozycjonistów z Warszawy i okolic, a także kilkunastu doradców związku i członków KK „S” (m.in. Bronisław Geremek, Andrzej Gwiazda, Seweryn Jaworski, Jacek Kuroń, Karol Modzelewski, Janusz Onyszkiewicz, Jan Rulewski, Antoni Tokarczuk, Henryk Wujec). W nast. mies. trafiały do niego kolejne grupy (zaangażowani w działalność opozycyjną, a także przestępcy kryminalni). Internowano m.in. robotników, dziennikarzy (m.in. Marek Owsiński, Krzysztof Wolicki), przedstawicieli nauki (np. Stefan Amsterdamski), kultury (m.in. Władysław Bartoszewski, Wiktor Woroszylski, Maciej Zembaty), milicjantów próbujących tworzyć zw. zaw. (np. Wiktor Mikusiński, Ireneusz Sierański).
W obu blokach oddziałów zewnętrznych znajdowały się po 24 cele, przeciętnie o rozmiarach ok. 10 x 4 m, wyposażone w łóżka metalowe (dwu- lub trzypiętrowe), stół, stołki, szafę, kaloryfer, głośnik oraz toaletę z umywalką. Umieszczano w nich po 10–12 internowanych. Pocz. panowały ciężkie warunki (brudne i zimne cele, brak cieplej wody, środków higieny, niewystarczające i niesmaczne posiłki, fatalna opieka lekarska) oraz ostry rygor (krótkie spacery, ograniczone widzenia, zamykane cele). Późn. ulegały one stopniowo poprawie (otwarcie cel, dłuższe spacery). Najgorsze warunki panowały w pawilonie IV AŚ, gdzie osadzono (do IX 1982) czołowych działaczy opozycji (zablindowane okna powodujące brak dostępu światła dziennego, brak bieżącej wody). Kilkukrotnie doszło do pobicia osadzonych, np. 11 VI 1982 Sylwestra Wojtkowskiego.
W XII 1981 osadzeni zorganizowali przejściowo samorząd internowanych (jego starostą był B. Geremek), prowadzili działalność samokształceniową, zorganizowali pocztę obozową, bieg sztafetowy Warszawa – Lwów – Wilno – Warszawa, a nawet olimpiadę obozową, czyli Spartakiadę Białołęcką (w VIII 1982, m.in. z turniejem siatkówki, warcabów i badmintona). Wydawali własną prasę („AS”, przemianowany nast. na „Serwis Białołęckiej Agencji «Solidarności BAS», „Biuletyn Informacyjny”, „Gazetę Białołęcką”, „Kipisz Codzienny”, „Koniem przez Świat”, „Kurier Białołęcki” oraz „Robotnik”). Wielokrotnie organizowano akcje protestacyjne, zwłaszcza w ramach kolejnych miesięcznic wprowadzenia stanu wojennego; pierwszy protest 14 XII 1982 zakończył się pacyfikacją przez Służbę Więzienną. Co najmniej kilkunastokrotnie przeprowadzano głodówki protestacyjne, np. w IV 1982, po pobiciu Grzegorza Palki przez funkcjonariusza MO albo w V 1982 w proteście przeciwko stanowi wojennemu. Internowani pisali liczne petycje i listy protestacyjne do władz.
Ośrodek był kilkukrotnie wizytowany przez delegację MCK (24 i 27 I, 14–16 IV, 22–25 VI, 1–2 IX, 1–2 XII 1982), posłów z sejmowej Komisji Spraw Wewnętrznych i Wymiaru Sprawiedliwości (3 II 1982), komisję Centralnego Zarządu Zakładów Karnych (30 IX 1982), komisję Okręgowego Zarządu Zakładów Karnych w Warszawie (26–27 III 1982), sędziów Sądu Wojewódzkiego w Warszawie (12 I, 11–12 II, 11, 17 i 19 V 1982) czy funkcjonariuszy KS MO (11–12 II 1982). Internowanych odwiedził prymas Józef Glemp (24 I 1982). Księża Bronisław Dembowski i Jan Sikorski, oo. Stanisław Opiela i Andrzej Zarzycki oraz – jednorazowo – sekretarz Konferencji Episkopatu Polski bp Bronisław Dąbrowski odprawiali msze w niedziele i święta, prowadzili też posługę duszpasterską, niektórzy z nich przemycali informacje poza ośrodek.
SB prowadziła w ośrodku pracę operacyjną; w celach pawilonu IV AŚ zainstalowany był podsłuch. Z internowanymi prowadzono rozmowy profilaktyczno-ostrzegawcze oraz „pogadanki” z lektorami z MSZ oraz Wyższej Szkoły Nauk Społecznych.