Niezależna Oficyna Studentów
Niezależna Oficyna Oficyna Oficyna, wydawnictwo podziemne działające 1983-1988 w Szczecinie, założone z inicjatywy Sławomira Lenera. Oficynę utworzył zespół wydający pismo „Obraz” (zmiana nazwy wynikała z rozszerzenia zakresu działania grupy oraz dążenia do zdezorientowania SB). W skład redakcji wchodzili: S. Lener (odpowiadający za stronę graficzną), Edward Wiśniewski oraz Piotr Mync. Studentów, wydawnictwo niezależne założone wiosną 1981 w środowisku NZS UJ. Inicjatywa pojawiła się w naturalny sposób razem z rozpoczęciem działalności i dostępem do własnej poligrafii, m.in. dzięki otrzymaniu od władz UJ powielacza białkowego. Nazwa i pomysł wynikły w trakcie dyskusji środowiska kilkunastu osób, gł. związanych z redakcją „Biuletynu NZS”, m.in. Marcina Lembasa, Wojciecha Modelskiego, Aleksandra Galosa, Mariusza Kalinowskiego, Katarzyny Zimmerer, Bartłomieja Sienkiewicza, Ewy Broel i in. Początkowo publikowano tylko druki, ulotki i pisma na potrzeby NZS, m.in. 1–4 IV 1981 organizacja poligraficznej obsługi I Zjazdu NZS w Krakowie. Nazwa NOS nawiązywała do wywodzącej się z SKS Krakowskiej Oficyny Studentów.
Wiosną 1981, po kryzysie bydgoskim i przygotowaniach do strajku generalnego III 1981, inicjatywę wydawania książek podjęli związani z tym środowiskiem Zdzisław Jurkowski, Artur Wroński i Marek Szczur-Sadowski. Pierwszą wydaną książką było dzieło Wieniedikta Jerofiejewa Moskwa-Pietuszki. Od VI 1981 Z. Jurkowski i A. Wroński przejęli prowadzenie wydawnictwa. Latem 1981 druk na potrzeby krakowskiego wydawnictwa niezależnego Krzyż Nowohucki, na podst. dostarczonych materiałów, m.in. książki Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów z przedmową gen. Władysława Andersa oraz dla Wydawnictwa KOS. Wtedy też zbudowanie własnej sieci kolportażu oraz nawiązanie kontaktów z drukarniami w państwowych zakładach lub instytucjach mających własny sprzęt poligraficzny (tzw. dojścia). Pieniądze uzyskane ze współpracy z Krzyżem Nowohuckim stały się podstawą do rozwinięcia samodzielnej działalności wydawniczej (IX–X 1981). Nie stworzono ciała konsultującego profil wydawniczy. Część publikacji sygnowana jako NOS „Czekając”. Druk gł. literatury pięknej, oprócz W. Jerofiejewa, m.in. w kolejnych tomach, w sumie 4 edycje: Witolda Gombrowicza: Dzienniki 1953–1958, 1957–1961, 1961–1966, Na kuchennych schodach. Szczur; Alfreda Jarry’ego, Ubu król czyli Polacy, Stefana Żeromskiego Na probostwie w Wyszkowie. Wydawano też publicystykę: Józefa Tischnera Polski kryzys pracy; Rewolucjoniści, rewolucja, spadkobiercy; dzieła historyczne: Leona Wasilewskiego, Józef Piłsudski. Jakim Go znałem; Zygmunta Zaremby, Historia dwudziestolecia. 1981 wydrukowano także niesygnowany wybór dokumentów dot. masakry na Wybrzeżu (XII 1970), jako przedruk z „Biuletynu NZS” 1980, nr 7: Grudzień 70. Wydanie specjalne.
Do 13 XII 1981 NOS drukował sygnowane przez siebie książki zwykle w nakł. 1000–3000 egz. Z wydawnictwem w różnych formach współpracowało kilkanaście osób. Od jesieni 1981, w okresie strajków studenckich, NOS obsługiwał poligrafię strajkową na UJ drukując potrzebne materiały, ulotki i pisma dla wielu organizacji uczelnianych NZS, m.in. dla Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej, Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Politechniki i Akademii Rolniczej tamże. Materiały, gł. papier oraz wydrukowane książki, przechowywano m.in. w lokalach NZS, gł. w budynku przy ul Straszewskiego.
Tak zwane dojścia w drukarniach pozwoliły na wysoką jakość techn. edycji, gł. w technice offsetowej lub na powielaczach białkowych. Korzystano z oficjalnych zakładów poligraficznych i maszyn, m.in. w PAN przy ul. św. Jana, w zakładzie poligraficznym UJ oraz na ul. Grabińskiej, ul. Zakopiańskiej, ul. Krótkiej i in. Wykorzystywano także powielacze posiadane przez NZS, m.in. z WSP. W sumie drukowano na 4–5 powielaczach. Z NOS współpracowali m.in. drukarze Madej (imię nieznane) i Kazimierz Pawlak.
Papier i materiały do druku kupowano pocz. oficjalnie. Od IX 1981, po wprowadzeniu ograniczeń, zaczęto zdobywać je poprzez nielegalne zakupy na czarnym rynku, opłacając osoby mające dostęp do tych zasobów. Skład i oprawę książek prowadzono we własnym zakresie, korzystając z pomocy osób z NZS, także podczas strajku jesienią 1981.
Dzięki ogromnemu zapotrzebowaniu na publikacje drugiego obiegu wydawnictwo zyskało spore środki finansowe, z których czę??, ok 1ść, ok 10–20 proc. dochodów, jak deklarowano wówczas, miała być przeznaczana dla NZS UJ. W kolportażu wykorzystywano gł. kontakty nawiązane za pośrednictwem NZS, co pozwalało również na kolportaż książek poza Krakowem. Sprzedaż na uczelniach, w akademikach, w lokalu NZS przy ul. Gołębiej oraz w sklepiku w ZR Małopolska NSZZ „S” a także na Rynku Głównym.
Wydawnictwo, choć autonomiczne, związane było cały czas z NZS UJ. Współpracowano także ze środowiskiem kontrkulturowym skupionym wokół Tadeusza Drwala.
Wydawnictwo nie podlegało widocznym represjom ze strony SB, choć starała się ona jednak ograniczyć jego działalność. W nocy 5/6 IX 1981 włamanie do lokalu NZS przy ul. Gołębiej 6 i kradzież maszyn do pisania oraz przechowywanego tam 1000 egz. nakł. książki Rewolucjoniści, rewolucja, spadkobiercy, która zawierała przedruki z kwartalnika politycznego „Aneks” oraz paryskiej „Kultury”. Sprawiało to wrażenie kombinacji operacyjnej SB. Z. Jurkowski i A. Wroński byli w tej sprawie przesłuchiwani przez MO, jednak bez dalszych konsekwencji.
3 I 1982 zatrzymanie i internowanie Z. Jurkowskiego oraz A. Wrońskiego pokrzyżowały plany kontynuacji działalności NOS. VII 1982 po wyjściu z obozu internowania Z. Jurkowski i A. Wroński organizowali podziemne zaplecze poligraficzne NZS i wznowili działalność wydawniczą pod nową nazwą Wydawnictwo X. Udało się odzyskać większość ukrytych zapasów papieru i książek.