Encyklopedia Solidarności

Inicjatywa Obywatelska w Obronie Praw Człowieka Przeciw Przemocy, powołana 7 XI 1984 w Krakowie w odpowiedzi na porwanie i zabójstwo przez funkcjonariuszy SB ks. Jerzego Popiełuszki.

Inicjatywę utworzyli: Marek Bik, Ryszard Bocian, Zbigniew Fijak, Mieczysław Gil, Stanisław Handzlik, Radosław Huget, Andrzej Izdebski, Anna Klich, Bogdan Klich, Maria Koczur, Stanisław Kuś, Zygmunt Łenyk, Adam Macedoński, Ryszard Majdzik, Mieczysław Majdzik, Przemysław Markiewicz, Wojciech Modelski, Edward Nowak, Wojciech Pęgiel, Jan Rokita, Józef Sawa i Witold Toś. 7 XI 1984 podpisanie Apelu do społeczeństwa Małopolski opublikowanego w podziemnej prasie, w którym żądano od władz ujawnienia przestępstw funkcjonariuszy SB i MO oraz postawienia ich przed sądem i ukarania. Działalność Inicjatywy polegała na zbieraniu i publikowaniu danych o przemocy i prześladowaniach obywateli ze strony władz, a także udzielaniu wszelkiej pomocy ich ofiarom, zwłaszcza pomocy prawnej, lekarskiej i finansowej. Nawiązując do tradycji KOR, grupa prowadziła działalność jawnie, wszystkie oświadczenia były podpisywane imionami i nazwiskami oraz adresem zamieszkania. Domagała się wprowadzenia kontroli społecznej nad działalnością organów bezpieczeństwa i prokuratury, dopuszczenia adwokatów, a także przedstawicieli krajowych i zagranicznych środków przekazu do postępowań śledczych oraz udzielania informacji o śledztwie od chwili jego wszczęcia. Wzywała do poszanowania niezawisłości sądu, m.in. poprzez przywrócenie do służby zwolnionych z powodów politycznych sędziów, zaprzestania blokowania inicjatyw obywatelskich zmierzających do reaktywowania działalności patronatu nad więźniami, pełnej i bezwarunkowej amnestii dla osób działających z pobudek politycznych i obywatelskich, a w szczególności dla osób pozostających w więzieniach i aresztach. Domagała się ustanowienia odrębnego statusu więźnia politycznego według projektu społecznej Komisji Adwokatury Polskiej, pełnego poszanowania ratyfikowanych przez władze PRL międzynarodowych umów i konwencji dot. praw człowieka i obywatela, m.in. poprzez niezwłoczne doprowadzenie do zgodności prawa krajowego z tymi zobowiązaniami. Inicjatywę poparło środowisko „Tygodnika Powszechnego” (podpisy pod Apelem złożyli Tadeusz Szyma, Maciej Kozłowski, Halina Bortnowska oraz o. Jan Andrzej Kłoczowski). Apel również w polskich audycjach radiowych nadawanych przez zachodnie rozgłośnie. Od pierwszych dni działalność Inicjatywy relacjonowały zachodnie agencje prasowe Associated Press i Reuters. Rzecznikiem prasowym Z. Łenyk, u którego w mieszkaniu zorganizowano punkt konsultacyjno-informacyjny. Inicjatywa wydała 28 komunikatów i kilkanaście oświadczeń. Najbardziej drastyczne przypadki bezprawia szczegółowo opisało i przekazało do wiadomości publicznej. Były to m.in.: ujawnienie okoliczności śmierci Tadeusza Frąsia, nauczyciela z Zabierzowa Bocheńskiego k. Krakowa; napad na ks. Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego; ujawnienie okoliczności śmierci Andrzeja Szewczyka, mieszkańca Nowej Huty, pracownika Kombinatu Budownictwa Mieszkaniowego; ujawnienie okoliczności śmierci Jana Krawca, zatrzymanego na dworcu PKS w Miechowie przez funkcjonariuszy MO, a nast., po przewiezieniu do komendy, ciężko pobitego, w wyniku czego zmarł. Ponadto nagłośnienie spraw: więźniów politycznych w Strzelinie, gdzie doszło do zbezczeszczenia przez Służbę Więzienną krzyża i wizerunku papieża, podeptania opłatka wigilijnego i zniszczenia żywności, którą więźniowie dostali od rodzin na święta; pobicia Fryderyka Czerwińskiego, aktywnego działacza „S”, organizatora pielgrzymek do Włoszczowy, Suchowoli, Warszawy i Gdańska w czasie stanu wojennego; pobicia ze skutkiem śmiertelnym działacza „S” Zbigniewa Szkarłata w Nowym Sączu. Sygnatariusze zajmowali się również sprawą śmierci Stanisława Pyjasa oraz Bogdana Włosika.

19 II 1985–31 VIII 1985 zorganizowanie rotacyjnej głodówki protestacyjnej w kościele Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Krakowie-Bieżanowie. 4 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1987 zakończenie działalności na spotkaniu opłatkowym w kościele pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Krakowie.

15 I 1985–19 XII 1987 Inicjatywa rozpracowywana była przez Wydz. III WUSW w Krakowie w ramach SOR krypt. Fantasta.

Monika Litwińska