Strajk w Klubie Gencjana w Jeleniej Górze
Strajk w Klubie Gencjana Gencjana „Gencjana”, podtytuły: „Pismo Solidarności Walczącej”, „Pismo Organizacji Solidarność Walcząca Jelenia Góra”, „Pismo Organizacji Solidarność Walcząca Oddział Jelenia Góra”, I–X 1985 wydawane przez Oddział SW w Jeleniej Górze i Agencję Informacyjną Solidarności Walczącej we Wrocławiu (n-ry 1–5). w Jeleniej Górze, odbył się 22 I – 10 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1981, strajk okupacyjny zorganizowany przez MKZ Województwa Jeleniogórskiego w Klubie Gencjana w Jeleniej Górze-Cieplicach należącym do Fabryki Maszyn Papierniczych Fampa tamże, kierowany przez MKS Woj. Jeleniogórskiego. Strajk w Gencjanie był kulminacją dążeń działaczy „S” do rozliczenia wojewódzkich władz administracyjno-politycznych oraz prezesów i dyr. zakładów i zrzeszeń, a także przekazania na cele społeczne kilku obiektów będących własnością PZPR i MSW.
19 XI 1980 w Klubie Gencjana i 1 XII 1980 w Teatrze im. Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze MKZ Woj. Jeleniogórskiego zorganizował spotkania z przedstawicielami władz wojewódzkich (w pierwszym wziął udział Stanisław Ciosek I sekretarz KW PZPR w Jeleniej Górze). W każdym wzięło udział ok. 1 tys. osób reprezentujących organizacje zakładowe „S”. Wykazano wiele przykładów marnotrawstwa, malwersacji, zaniedbań i błędnych decyzji przedstawicieli władz oraz prezesów i dyr. zakładów i zrzeszeń jednostek uspołecznionych. Powoływano się przy tym na punkty 2 i 12 porozumienia gdańskiego. „S” i społeczeństwo woj. jeleniogórskiego negatywnie przyjęło powołanie 26 XI 1980 S. Cioska na ministra ds. zw. zawodowych.
XII 1980 i I 1981 MKZ Woj. Jeleniogórskiego wysłał do rządu PRL oświadczenie i petycję domagając się m.in. bezwzględnego przestrzegania porozumień ze Szczecina, Gdańska i Jastrzębia-Zdroju, odwołania S. Cioska z funkcji ministra oraz złożenia przez niego mandatu poselskiego, dokonania zmian kadrowych na etatach administracyjno-partyjnych i posadach różnych przedsiębiorstw, zajęcia się rozliczeniem malwersacji przez przedstawicieli nomenklatury, odwołania przedstawicieli władz wojewódzkich oraz I sekretarza KW PZPR (b. wicewojewodę), przekazania dla lecznictwa społecznego Dom Wczasowy Granit w Szklarskiej Porębie i DW Zameczek w Karpaczu, będących własnością KC PZPR oraz sanatorium MSW w Jeleniej Górze-Cieplicach.
5 I 1981 przedstawiciele MKZ Woj. Jeleniogórskiego (m.in. wiceprzew. Lech Kaszubski) na spotkaniu w KC PZPR w Warszawie oprócz wspomnianych postulatów domagali się także rozliczenia i ukarania winnych wydarzeń z Grudnia 1970, dostępu „S” do mediów oraz możliwości wydawania własnej gazety, odwołania ze stanowisk Zbigniewa Główczyńskiego i Zdzisława Wilka (z KW PZPR w Jeleniej Górze), Macieja Szadkowskiego (wojewoda), Ireny Kamieńskiej-Siuty (wicewojewoda), Kazimierza Żurawskiego (prezydent Jeleniej Góry), płk. Kazimierza Modelewskiego (komendanta KW MO tamże), Eugeniusza Pawlaka (prezes Sądu Wojewódzkiego tamże) oraz 9 dyr. przedsiębiorstw i zrzeszeń. 6 I 1981 postulaty przedstawiono wicepremierowi Jerzemu Ozdowskiemu.
7–8 I 1981 KKP w wydanym oświadczeniu spośród żądań jeleniogórzan poparła tylko przekazanie na cele ogólnospołeczne sanatorium MSW w Jeleniej Górze i DW Granit w Szklarskiej Porębie.
19 I 1981 przyjechała do Jeleniej Góry Komisja Rządowa na czele z Lucjanem Ochockim wiceministrem administracji, gospodarki terenowej i ochrony środowiska. 20–21 I 1981 rozmowy prowadzono w Klubie Gencjana. Ze strony MKZ negocjacje prowadzili Zbigniew Bobak, Waldemar Borek, Lech Kaszubski, Jerzy Teodor Lachowicz, Zbigniew Nawrocki, Michał Orlicz, Andrzej Piesiak, Romuald Ratyni, Zbigniew Wiereszko-Taraszkiewicz i R. Niegosz. Obie strony zaprezentowały stanowiska ws. niektórych postulatów MKZ, w tym kwestie personalne. Oprócz S. Cioska żądano zwolnienia ze stanowisk: Jerzego Barczyka dyr. Państwowego Przedsiębiorstwa Uzdrowiskowego Cieplice-Zdrój, Andrzeja Bukowskiego dyr. Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Mieszkaniowej, Jerzego Cieślaka lekarza wojewódzkiego, Stanisława Dziedzica dyr. Fabryki Dywanów Kowary, Z. Główczyńskiego sekretarza ds. rolnych i Jerzego Golisa I sekretarza KW PZPR, Tadeusza Kiełczewskiego dyr. Zjednoczenia Przedsiębiorstw Komunalnych w Jeleniej Górze, Jerzego Kostrzewy z-cy dyrektora Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Handlu Wewnętrznego, płk. K. Modelewskiego, Andrzeja Musialskiego prezesa Wojewódzkiego Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych, E. Pawlaka, Stanisława Rudzkiego dyr. WPHW, I. Kamieńskiej-Siuty, Czesława Starosteckiego prezesa Wojewódzkiego Związku Spółdzielni Rolniczych Samopomoc Chłopska, M. Szadkowskiego, Zdzisława Wilka sekretarza KW PZPR i K. Żurawskiego. 22 I 1981 rozmowy przerwano, ponieważ Komisja Rządowa nie miała pełnomocnictw do podejmowania wiążących decyzji, a MKZ przekształcił się w MKS (przew. R. Niegosz) i w Gencjanie rozpoczął się strajk okupacyjny.
22 I 1981 do strajkujących dołączyli działacze WKZ NSZZR „S” Wiejska. 23 I 1981 odbyły się akcje protestacyjne w województwie, połączone z gotowością strajkową oraz 4-godz. strajkiem ostrzegawczym (9.00–13.00) w PKS i MPK.
Do 10 II 1981 Klub stał się centrum strajkowym woj. jeleniogórskiego, a od 26 I 1981 także całego Dolnego Śląska. Przebywało w nim stale ok. 260 osób, w tym 6 przedstawicieli jeleniogórskiej „S” Wiejskiej. Pomieszczenie było odpłatnie wynajęte przez MKZ/MKS Woj. Jeleniogórskiego. Codziennie w południe odprawiano msze. Prowadzono obrady, odbywały się dyskusje, wykłady, pokazy przezroczy. 24 I wyświetlono film Robotnicy’80 i wystąpił zespół z Warszawy. Od 25 I działała, uruchomiona przez Zygmunta Wachowskiego, Poczta Strajkowa. W czasie strajku w Gencjanie wydawano kilka biuletynów i pism, m.in. „Strajkowy Arkusz Poetycki”, „Chwast” organ WKZ NSZZR „S” Wiejska, „Strajkuś”, „Komunikat Strajku Właściwego”, „Komunikat MKS Województwa Jeleniogórskiego”, „Biuletyn Strajkowy. Pismo MKS Województwa Jeleniogórskiego”.
26 I 1981 na wspólnym posiedzeniu w MKS Województwa Jeleniogórskiego z udziałem przedstawicieli Międzyzakładowej Komisji Robotniczej w Głogowie (Stanisław Jarosz, Jerzy Jurkiewicz), MKZ w Legnicy (Jerzy Węglarz), MKR KGHM w Lubinie (Ryszard Sawicki i Jan Zuchanek), MKZ w Wałbrzychu (Andrzej Patejczuk), MKZ we Wrocławiu (Adam Skowroński), MKZ w Zielonej Górze (Marek Wojtowicz), MKS w Jeleniej Górze (R. Niegosz) powołano Połączony KS Dolny Śląsk. W obradach uczestniczyli także przedstawiciele jeleniogórskiej „S” Wiejskiej Stanisław Kokar, Jan Ciosek i Henryk Trębacz.
Na nową komisję rządową czekano 27 I 1981 do godz. 13.00, lecz przedstawiciele rządu nie przyjechali. 28 I przeprowadzono 4-godz. strajk ostrzegawczy, który objął 95 proc. zakładów w województwie. 29 I–10 II 1981 na Dolnym Śląsku obowiązywało pogotowie strajkowe (oflagowano zakłady) na znak poparcia dla MKS w Jeleniej Górze. 30 I 1981 wbrew stanowisku KKP odbył się w woj. jeleniogórskim strajk generalny (wzięło w nim udział ponad 400 zakładów, tj. ponad 90 proc). Do Jeleniej Góry przyjechała nowa Komisja Rządowa pod przewodnictwem wiceministra administracji Jana Jabłońskiego, 31 I – 4 II 1981 kolejne negocjacje, w niektórych punktach osiągnięto porozumienie, 2 II do dymisji podali się J. Cieślak, I. Kamieńska-Siuta i J. Kostrzewa. Rokowania przerwano z powodu braku zgody strony rządowej na przekazanie sanatorium MSW na cele służby zdrowia. Na 9 II 1981 MKS w Jeleniej Górze zapowiedział strajk generalny.
7 II 1981 członkowie Połączonego KS Dolny Śląsk zwrócili się do KKP z wnioskiem o zajęcie się sprawą postulatów „S” jeleniogórskiej. 8 II 1981 MKS w Jeleniej Górze uzależnił podpisanie porozumienia od zgody rządu na przejęcie sanatorium MSW na cele społeczne. Tego dnia z Bielska-Białej do Jeleniej Góry przyjechał Lech Wałęsa z kilkunastoma członkami KKP. Wznowionym obradom przewodniczył L. Wałęsa. Skrytykował akcję strajkową jeleniogórzan, pozytywnie wypowiedział się o swoich kontaktach ze S. Cioskiem, mówił też o zadaniach stojących przed „S” oraz czekających ją zagrożeniach. Opinia Opinia "Opinia", pismo wydawane 1977-1981 w Warszawie, podtytuł: „Pismo Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela”. L. Wałęsy nie znalazła zrozumienia wśród jeleniogórzan i został wygwizdany. Przyznał jednak, że po 17 dniach strajku nie można się było już wycofać. Rozmowy z Komisją Rządową nie przyniosły skutku, ponieważ MSW nie zgodziło się na przekazanie sanatorium. Obrady przerwano i Komisja Rządowa odjechała do Warszawy. W tej sytuacji MKS w Jeleniej Górze zapowiedział na 12 II 1981 strajk ostrzegawczy.
W nocy z 8/9 II 1981 do Warszawy na dalsze rozmowy z rządem wyjechała delegacja złożona z członków MKS w Jeleniej Górze – R. Niegosza, Ryszarda Matusiaka, L. Kaszubskiego, Stanisława Chomy (z „S” Wiejskiej) i Danuty Turowskiej (ekspertki MKS ds. służby zdrowia) oraz Połączonego KS Dolny Śląsk – R. Sawickiego, Zbigniewa Przydziała, Piotra Kamienia, J. Węglarza i członków KKP. 9 II w Jeleniogórskiem rozpoczął się strajk generalny, a w Warszawie rozmowy delegacji „S” wspieranej m.in. przez ekspertów KKP (Tadeusza Mazowieckiego i Władysława Siłę-Nowickiego) z wicepremierami Stanisławem Machem i J. Ozdowskim. Wieczorem BP KC PZPR zdecydowało się przekazać DW Granit na potrzeby służby zdrowia, ale MSW podtrzymało decyzję ws. sanatorium w Szklarskiej Porębie. Nie przekonano też rządu do odwołania S. Cioska. 10 II 1981 o godz. 5.00 rano zakończono negocjacje.
10 II 1981, po powrocie delegacji „S” do Jeleniej Góry, o godz. 18.00 wznowiono rozmowy z Komisją Rządową (na jej czele stał wiceminister administracji Michał Zubelewicz) w Klubie Gencjana, ok. godz. 20.00 podpisano ostateczną wersję 12-punktowego porozumienia, m.in.: „S” miała odwołać wszystkie protesty w woj. jeleniogórskim i na Dolnym Śląsku, KC PZPR przekazało DW Granit dla służby zdrowia (obiekt miał być przystosowany na potrzeby Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego), wojewoda miał zadbać o zatrudnienie pracowników z rozwiązanego Sanatorium Dziecięcego MSW w Szklarskiej Porębie, do 31 VII 1981 wojewoda jeleniogórski miał przedstawić programy rozwoju budownictwa mieszkaniowego oraz powiększenia liczby miejsc w żłobkach i przedszkolach, ponadto do 28 II 1981 miały zapaść decyzje ws. ewentualnych dymisji K. Żurawskiego, T. Kiełczewskiego, S. Rudzkiego, A. Bukowskiego, S. Dziedzica, C. Starosteckiego i A. Musialskiego.
Porozumienie w Gencjanie było kompromisem, bowiem S. Ciosek nie został odwołany ze stanowiska ministra i nie uzyskano dla służby zdrowia sanatorium MSW w Jeleniej Górze-Cieplicach, na czym bardzo zależało jeleniogórzanom. Niemniej strajk skonsolidował społeczeństwo i członków „S” wokół wspólnych celów, pozwolił nawiązać nowe i pogłębić dotychczasowe kontakty ze strukturami zakładowymi i ponadzakładowymi w województwie, a także z in. dolnośląskimi MKZ. W czasie strajku działał spontanicznie zawiązany Komitet Pomocy Strajkującym, który zbierał żywność i pieniądze. Pomocy na rzecz strajkujących w Gencjanie udzielali księża Księża dla władzy groźni. Duchowni współpracujący z opozycją (1976–1989) Publikacja składa się z 23 artykułów opisujących różne aspekty współpracy duchowieństwa z opozycją. Jan Słomba z Wojciechowa i Franciszek Krosman z parafii św. Erazma i Pankracego w Jeleniej Górze, przekazując protestującym pieniądze zebrane wśród parafian i odprawiając codziennie msze. Żywność dla strajkujących dowozili rolnicy m.in. z okolic Bolesławca.
Łukasz Sołtysik