Zakłady Mechaniczne Zamech im. gen. Karola Świerczewskiego w Elblągu
Zakłady Mechaniczne Zamech im. gen. Karola Świerczewskiego w Elblągu, największe i najważniejsze przedsiębiorstwo w mieście, powstałe na miejscu pruskiego kompleksu stoczniowego Schichau. W 1837 Ferdinand Schichau założył warsztat mechaniczny w Elblągu, produkował i konserwował urządzenia przemysłu rolnego, maszyny parowe i prasy hydrauliczne; w 1854 zbudowano stocznię, w której produkowano statki, urządzenia okrętowe i lokomotywy, z czasem okręty dla pruskiej marynarki wojennej. Od 6 VIII 1945 stocznia nr 16 Zjednoczenia Stoczni Polskich, produkowano konstrukcje stalowe dla firm budowlanych oraz klocki hamulcowe i ruszty dla PKP; 15 IX 1948 przemianowana na Zakłady Mechaniczne im. gen. Karola Świerczewskiego, 17 VII 1949 r. pożar w hali nr 20 doszczętnie strawił narzędzia (m.in. obrabiarki i strugarki), spowodował nagonkę UB i aresztowanie pracowników pod zarzutem sabotażu i współpracy z zagranicznym wywiadem w tzw. Sprawie Elbląskiej. Wielu z nich odsiedziało niesłuszne wyroki pozbawienia wolności, anulowane w 1956. Od l. 50. produkowano gł. turbiny parowe, ponadto wyposażenie okrętowe i przekładnie zębate; od 1952 zakład znany jako Zakłady Mechaniczne Zamech im. gen. Karola Świerczewskiego.
3 X i 2 XI 1970 kilkunastu pracowników z powodów płacowych podjęło kilkugodzinne protesty.14–20 XII w zakładzie trwał strajk pod przewodnictwem brygadzisty Mariana Dąbrowskiego. Część pracowników uczestniczyła w demonstracjach 16–18 XII, 82 z nich trafiło do aresztu. 21 i 22 XII grupa pracowników przekazała zakładowej PZPR petycję, wysuwając żądania ekonomiczne i domagając się m.in. uwolnienia aresztowanych; 9 i 11 I oraz 1, 4, 5 i 8 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1971 w zakładzie odbyły się krótkie strajki popierające wysunięte żądania. 25 VI 1976 w Zamechu strajkowały 2253 osoby, na ok. 10 tys. zatrudnionych; inicjatorów strajku – kierowców Jana Gorgola i Ryszarda Czarskiego zwolniono z pracy.
20 VIII 1980 strajk w zakładzie podjęło ok. 1,2 tys. pracowników, 22 VIII powołano KS, którego przew. został Józef Gburzyński; po konsultacjach z załogą KS zarządził strajk rotacyjny, który kontynuowano do podpisania porozumienia gdańskiego. 1 IX załoga Zamechu przystąpiła do pracy; KS rozwiązał się 3 IX, w tym samym dniu powołano Zakładowy Komitet Założycielski z przew. J. Gburzyńskim. Reprezentantami Zamechu w MKZ w Elblągu zostali: Eugeniusz Borczak, Edmund Bednarek, J. Gburzyński, Ryszard Kozioł. 1 X 1980 Andrzej Krupa i Waldemar Szadkowski weszli w skład prezydium MKZ, osobami współpracującymi zostali Ryszard Demel i J. Gburzyński. 24 XI 1980 wybrano KZ z przew. J. Gburzyńskim; w prezydium: Zenon Perwenis, Antoni Borowski, E. Borczak, E. Bednarek, Stanisław Tomusiak i Ryszard Pepliński. Od X 1980 wydawano „Zamechowski Biuletyn Informacyjny” (redagowany przez Mirosława Tajera i A. Borowskiego). W powołanym 31 VII 1981 ZR Elbląg znaleźli się A. Borowski i Z. Perwenis.
W stanie wojennym internowano W. Szadkowskiego, R. Demela, Z. Perwenisa i E. Bednarka. 14 XII 1981 w Zamechu wybuchł strajk okupacyjny, który pod presją komisarzy wojskowych oraz dzięki rokowaniom ks. Romualda Zapadki zakończył się tego samego dnia podpisaniem kompromisowego porozumienia. Reprezentanci Zamechu uczestniczyli w tworzeniu elbląskiego podziemia; kluczowe role odgrywali m.in. J. Gburzyński i Ryszard Stolarowicz. 3–5 V 1982 po manifestacjach patriotycznych w Elblągu zatrzymano 334 osoby, w tym 40 pracowników zakładu. Podwyżka wynagrodzenia zadecydowała, że Zamech nie przyłączył się do strajku w VIII 1988. 12 IX 1988 wznowiono wydawanie biuletynu informacyjnego „S” w Zamechu – „Zamechowiec” (redaktor nacz. Stanisław Romański). 13 X 1988 powołano Komitet Organizacyjny „S”, przew. S. Romański; w składzie komitetu znaleźli się m.in.: R. Kozioł, Zdzisław Leszczak, Tadeusz Niedźwiedź i Waldemar Matejak. Po ponownej rejestracji „S” w 1989 przew. KZ w został S. Romański. W wyborach 4 VI 1989 senatorem RP wybrano wieloletniego pracownika Zamechu A. Borowskiego.
3 IV 1990 Zamech przekształcono w Elbląskie Zakłady Mechaniczne Elzam; sprywatyzowane 1 V 1990 jako międzynarodowy ABB Zamech Ltd.; od 10 V 2000 francuski Alstom Power Sp. z o.o.; od 2015 roku General Electric Power Sp. z o.o. Oddział w Elblągu. W 2018 w elbląskim oddziale GE Power zatrudnionych było ponad 800 osób, w tym 250 członków „S”.