Encyklopedia Solidarności Bartoszewski Władysław - Biogramy -

Władysław Bartoszewski, ur. 19 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1922 w Warszawie, zm. 24 IV 2015 tamże. 1941-1944 student na tajnym Uniwersytecie Warszawskim, kierunek polonistyka; 1948-1949 i 1958-1962 student UW, kierunek polonistyka.

We IX 1939 uczestnik obrony Warszawy. W 1940 pracownik administracji Przychodni Społecznej nr 1 PCK w Warszawie. 1940-1941 więzień Auschwitz-Birkenau. 1941-1945 żołnierz ZWZ/AK; w 1942 referent w Podwydziale „P” Wydz. Informacji Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK (ps. Teofil). 1942-1944 pracownik Delegatury Rządu RP na Kraj: od 1942 z-ca kierownika Komórki Więziennej Wydz. Bezpieczeństwa Departamentu Spraw Wewnętrznych, od 1943 referent informacyjny i z-ca kierownika Referatu Żydowskiego Departamentu Spraw Wewnętrznych. 1942-1944 członek Frontu Odrodzenia Polski, 1942-1943 działacz Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom Żegota (od 4 XII 1942 Rada Pomocy Żydom przy Delegacie Rządu RP na Kraj Żegota); sekretarz redakcji katolickiego miesięcznika „Prawda”; 1942-1944 redaktor naczelny katolickiego miesięcznika „Prawda Młodych”. W 1944 uczestnik powstania warszawskiego, adiutant dowódcy placówki informacyjno-radiowej Asma i redaktor naczelny pisma powstańczego „Wiadomości z Miasta i Wiadomości Radiowe”. 1944-1945 pracownik Biura Informacji i Propagandy KG AK w Krakowie; w 1945 w organizacji Nie, następnie w Oddziale VI Sztabu Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj; w X 1945 ujawnił się przed Komisją Likwidacyjną AK Obszaru Centralnego. W 1945 współpracował z Instytutem Pamięci Narodowej przy Prezydium Rady Ministrów i z Główną Komisją Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce. W 1946 w PSL, redaktor „Gazety Ludowej”. 15 XI 1946 aresztowany, więziony w piwnicach siedziby MBP przy ul Koszykowej w Warszawie oraz w AŚ Warszawa-Mokotów, 10 IV 1948 zwolniony. 14 XII 1949 powtórnie aresztowany, 29 V 1952 skazany wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie na 8 lat więzienia za szpiegostwo, osadzony w ZK w Rawiczu, następnie w ZK w Raciborzu, w VIII 1954 zwolniony na roczną przerwę ze względu na stan zdrowia, 2 III 1955 uznany przez Najwyższy Sąd Wojskowy za niesłusznie skazanego. 1955-1956 kierownik redakcji wydawnictw fachowych Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich; 1957-1960 członek redakcji „Stolicy”, następnie sekretarz. W 1962, tuż przed egzaminem magisterskim, skreślony z listy studentów. Od 1963 współpracownik Radia Wolna Europa. 1969-1973 prezes Oddziału Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Książki. 1970-1974 objęty zakazem druku i wydania paszportu, poddawany rewizjom. W 1974 sygnatariusz listu (m.in. z Edwardem Lipińskim) w obronie skazanych członków organizacji Ruch. Od 1976 współpracownik opozycyjnego PPN. W I 1976 sygnatariusz Listu 14 do Sejmu PRL przeciwko konstytucyjnemu zapisowi o nierozerwalności sojuszu z ZSRS. 22 I 1978 sygnatariusz deklaracji założycielskiej TKN, wykładowca. 1973-1982 i 1984-1985 wykładowca w Katedrze Historii na Wydz. Nauk Humanistycznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

20 VIII 1980 sygnatariusz Apelu 64 intelektualistów popierających postulaty strajkujących robotników. Od IX w „S”, w XII 1980 współzałożyciel KOWzP przy KKP „S”. 11-12 XII 1981 uczestnik I Kongresu Kultury Polskiej w Warszawie.

13 XII 1981 internowany w Ośr. Odosobnienia w Warszawie-Białołęce, następnie w Jaworzu, zwolniony 28 IV 1982. 1982-2007 redaktor „Tygodnika Powszechnego”.

1983-1990 wykładowca na uniwersytetach w RFN: 1983-1984 i 1986-1988 w Instytucie Nauk Politycznych Wydz. Nauk Społecznych Ludwig-Maximilian Universität w Monachium, 1985-1986 na Wydz. Historii i Nauk Społecznych Katolickiego Uniwersytetu Eichstätt w RFN, 1988-1989 w Katedrze Nauk Politycznych na Wydz. Filozoficznym Uniwersytetu w Augsburgu, 1989-1990 w Instytucie Nauki o Mediach Ludwig-Maximilian Universität w Monachium. Od 1990 przewodniczący Międzynarodowej Rady Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, następnie Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej przy Premierze Rządu RP. 1990-1995 ambasador RP w Austrii. 1991-1995 członek Rady ds. Stosunków Polsko-Żydowskich przy Prezydencie RP. W 1995 i 2000-2001 minister spraw zagranicznych. 1997-2001 senator RP z listy UW, przewodniczący Komisji Spraw Zagranicznych i Komisji Integracji Europejskiej. Od 2001 przewodniczący Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. 2002-2006 przewodniczący, od 2006 honorowy przewodniczący Rady Fundacji Centrum Twórczości Narodowej. W 2007 przewodniczący komitetu honorowego PO przed przedterminowymi wyborami parlamentarnymi. Od 2007 sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i pełnomocnik ds. dialogu międzynarodowego. Członek polskiego Pen Clubu, od 1969 członek Zarządu, 1972-1983 sekretarz generalny, 1995-2001 wiceprezes, 2001-2009 prezes, od 2009 Prezes Honorowy; członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich; od 1984 członek rzeczywisty Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce; od 2005 Honorowy Członek Polskiej Akademii Umiejętności. Uczestnik, referent na wielu międzynarodowych konferencjach i sympozjach poświęconych II wojnie światowej, zagładzie Żydów, stosunkom polsko-niemieckim i polsko-żydowskim. Od II 2011 członek Kapituły Orderu Orła Białego, następnie Kanclerz Orderu. Honorowy obywatel państwa Izrael.

Autor ok. 1500 artykułów i ok. 40 książek, m.in. ''1859 dni Warszawy'' (1974 i następne), ''Polskie Państwo Podziemne'' (NOWa 1979 i 1980 i następne w podziemiu), ''Dni walczącej stolicy. Kronika Powstania Warszawskiego'' (Aneks, Londyn 1984, w podziemiu: Krąg, 1984; i następne), ''Metody i praktyki bezpieki w pierwszym dziesięcioleciu PRL'' (pod ps. Jan Kowalski, Puls, Londyn 1984, przedruki w podziemiu: m.in. „Biuletyn Łódzki” 19, 1985), ''Warto być przyzwoitym. Szkic do pamiętnika'' (w podziemiu: CDN, 1988; i następne), ''Władysław Bartoszewski. Wywiad-rzeka'' (2006).

Doktor h.c.: PUNO (Londyn 1981), Hebrew College (Baltimore 1984), Uniwersytetu Wrocławskiego (1994), Uniwersytetu Phillipa w Marburgu (2001), Uniwersytetu Warszawskiego (2002), Uniwersytetu Gdańskiego (2005), KUL (2008), Uniwersytetu Opolskiego (2008), Uniwersytetu Hajfy (2008), Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego (2009), Uniwersytetu Łódzkiego (2009). Laureat wielu nagród, m.in. Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1968), Herdera (1983), Pokojowej Księgarzy Niemieckich (1986), Kisiela (1995). Odznaczony m.in. Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami (1944), Krzyżem Walecznych (1944), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1963), Medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (1963), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1986), Orderem Orła Białego (1995), Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi RFN (2001), Złotym Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis (2005), Krzyżem Komandorskim Orderu Legii Honorowej (2009).

25 II 1978 – 17 XII 1987 rozpracowywany przez Wydz. IV Dep. III MSW w ramach SOR krypt. Bartek.

Anna Grażyna Kister