Ośrodek Odosobnienia dla Internowanych Kobiet w Gołdapi
Ośrodek Odosobnienia dla Internowanych Kobiet w Gołdapi, funkcjonował 6 I – 24 VII 1982 w zmilitaryzowanym do tego celu Ośrodku Wczasowym Zarządu Głównego ZZ Pracowników Prasy, Książki, Radia i Telewizji w Gołdapi.
Pierwotnie planowano internowanie kobiet z całego kraju w ZK dla Kobiet Bydgoszcz-Fordon, jednak w celach propagandowych zdecydowano stworzyć ośrodek o innych warunkach. Organizowanie ośrodka rozpoczęto 30 XII 1981, odpowiedzialny: dyr. Okręgowego Zarządu Zakładów Karnych w Olsztynie płk Roman Topolski.
Ośrodkiem kierowali oficerowie Służby Więziennej, kolejno: kpt. Kazimierz Rolka (do 1 IV 1982), kpt. Juliusz Pobłocki (1 IV – 3 V 1982), por. Kazimierz Paluszewski (3 V – 24 VII 1982). Funkcje ochrony wewnętrznej i służby administracyjnej pełnili funkcjonariusze SW z jednostek podległych OZZK w Olsztynie, ochrony zewnętrznej – żołnierze Podlasko-Mazurskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza. Funkcje kucharek, sprzątaczek, palaczy itp. pełnili wyselekcjonowani dotychczasowi pracownicy. Za ochronę operacyjną i inwigilację internowanych odpowiadała ulokowana w Ośrodku kilkuosobowa grupa operacyjna SB podległa KW MO w Suwałkach pod dowództwem kpt. Stanisława Wierzbickiego, następnie kpt. Jana Okrągłego.
Formalnie Ośrodek utworzono 9 I 1982, pierwszy transport trafił tu jednak już 6 I 1982 z ZK w Ostródzie. Łącznie przez Ośrodek przeszły 392 kobiety, przywiezione w ok. 50 transportach. 26 kobiet w toku internowania przewieziono do Ośr. Odosobnienia w Darłówku. Przetrzymywano tu głównie działaczki „S” (najwięcej, ponad 110, z Regionu Dolny Śląsk), także KOR, KPN i WZZ.
Pokoje o standardzie hotelowym, umeblowane, z łazienkami; do dyspozycji: stołówka, kawiarnia, świetlica, pokoje telewizyjne, biblioteka. Obowiązywał regulamin więzienny: m.in. zakaz opuszczania budynku, rolę spacerniaka pełniły 2 tarasy. Dobre warunki miały cel propagandowy: rejestrowała je telewizja, przywożono do niego delegacje MCK, mediów krajowych i zagranicznych, lansowano mit „złotej klatki”, w której miały być przetrzymywane także inne internowane w Polsce kobiety. Kobiety były inwigilowane, represjonowane i poddawane stałej presji ze strony SB dążącej, jak wszędzie, do wymuszenia podpisu pod tzw. lojalką lub zwerbowania do współpracy. Dramatycznym przykładem są wydarzenia z 12 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1982, gdy po zawiadomieniu jednej z internowanych o śmierci syna udzielenie przepustki na pogrzeb uzależniono od podpisania lojalki; kobieta odmówiła, przepustkę otrzymała dopiero w wyniku ogłoszenia głodówki protestacyjnej przez pozostałe internowane.
Internowane zorganizowały konspiracyjną służbę zdrowia, zajęcia artystyczne, edukacyjne i sportowe. W II 1982 podjęły próbę rozszerzenia kursów edukacyjnych w Wewnątrzgołdapski Uniwersytet Opozycyjny; nie doszło to do skutku ze względu na wywiezienie 1 III 1982 głównych organizatorek do Ośrodka w Darłówku. Dysponowano też ukrytymi radioodbiornikami, co umożliwiało nasłuch RWE, na którego podstawie od ok. 20 I 1982 internowane pisały i kolportowały codzienny „Informator”, przepisywany ręcznie przez kalkę w kilku egzemplarzach. Z czasem powstały tygodniki społeczno-kulturalne: „Internowanka”, „Refleksje” i „W Drogę”, przed Wielkanocą co 3 dni ukazywał się „Wielki Post”.
Odbywały się akcje protestacyjne: 3 V 1982 okna i balkony oklejono flagami i napisami, zawieszono proporczyki i biało-czerwone flagi. Po odmowie ich usunięcia doszło do interwencji SB i MO, w trakcie starcia funkcjonariusze zostali zmuszeni do zaniechania działań; dekoracje zostały zdjęte przez same internowane pod koniec dnia. 13 V 1982 (tzw. miesięcznica stanu wojennego) 98 kobiet rozpoczęło głodówkę, niektóre do 20 V 1982. 13 VI 1982 ponownie udekorowano okna i balkony flagami narodowymi i emblematami „S”, interwencji nie podjęto.
Od 15 I 1982 internowane zostały objęte opieką duszpasterską bp. diecezji warmińskiej Jana Władysława Obłąka, który przybył do Ośrodka i wymógł na jego władzach pozwolenie na odprawienie mszy św., wyznaczył także stałego kapelana, którym został ks. Aleksander Smędzik odtąd odprawiający nabożeństwa w każdą niedzielę. Odbywały się w holu, za ołtarz służył stół bilardowy, uczestniczyły wszystkie internowane. Ks. A. Smędzik z towarzyszącymi mu wikarymi przywoził także dary z Kurii Biskupiej w Olsztynie i przenosił grypsy; pomagał też odwiedzającym. Ośrodek był wielokrotnie wizytowany przez księży i biskupów z całego kraju.
Ostatnie 24 kobiety opuściły Ośrodek 24 VII 1982, wydarzenie to filmowała tv NBC; po minięciu szlabanu internowane rozwinęły ukryte flagi narodowe i transparent z napisem „Solidarność”, kilka udzieliło NBC wywiadów. Mimo ponownego internowania w VIII 1982 kilku kobiet Ośrodek w Gołdapi nie został już uruchomiony; internowane umieszczono w Ośrodku w Darłówku.