Hasła rzeczowe

Teatry alternatywne w Lublinie

Teatry alternatywne w Lublinie, w l. 70. i 80. działały zespoły zw. z nurtem teatru eksperymentalnego: Grupa Chwilowa, Provisorium, Scena 6, Scena Plastyczna KUL (od 1970, twórca Leszek Mądzik), Teatr Wizji i Ruchu (1969–1991, twórca Jerzy Leszczyński), oraz Ośrodek Praktyk Teatralnych Gardzienice (Gardzienice k. Lublina; od 1977, twórca Włodzimierz Staniewski). Od 1966 w Lublinie festiwale teatralne: do 1974 Studencka Wiosna Teatralna (inicjator Andrzej Rozhin, twórca Teatru Gong 2), 1976–1981 Konfrontacje Młodego Teatru (patronat ZSP/SZSP, 1981 – NZS).

Grupa Chwilowa, Provisorium i Scena 6 były teatrami studenckimi, z siedzibą w Akademickim Centrum Kultury UMCS Chatka Żaka; działały pod patronem ZSP/SZSP.

1972 teatr Provisorium powołali: Stefan Aleksandrowicz, Wiesław Kaczkowski i Jan Twardowski. Od 1976 nowy skład zespołu, pod kierunkiem Janusza Opryńskiego, i koncepcja teatru; spektakle: W połowie drogi (1976, oparte na Ferdydurke Witolda Gombrowicza), Nasza niedziela (1978, m.in. teksty Czesława Miłosza, Marka Hłaski, W. Gombrowicza i Anatola Sterna), Nie nam lecieć na wyspy szczęśliwe (1979), uznany za jeden z najważniejszych w dorobku teatrów alternatywnych w tym okresie, Pusta estrada (1981, wg m.in. Fiodora Dostojewskiego, Rainera Marii Rilkego i Wieniedikta Jerofiejewa), Wspomnienia z domu umarłych (1983, wg Innego świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego), Dziedzictwo (1987, na podst. Końca legendy Jana Józefa Szczepańskiego). 1996–2008 zespół występował z Kompanią Teatr. Współcześnie wystawił m.in.: sztuki Emigranci (2009, wg S. Mrożka), Bracia Karamazow (2011, wg F. Dostojewskiego), Biesy (2019, wg F. Dostojewskiego, z Teatrem Dramatycznym). Z Provisorium związani byli m.in.: Jacek Brzeziński (nadal aktor teatru), Maria Czarnecka, Krzysztof Hariasz, Jan Maria Kłoczowski, Andrzej Mathiasz i Sławomir Skop.

1975 powstanie teatru Grupa Chwilowa jako kabaretu Nazwać – Grupa Chwilowa, założony przez Krzysztofa Borowca (kierownik zespołu), Jana Bryłowskiego i Bolesława Wesołowskiego. Debiut. spektaklem Scenariusz (1976), nast. powstały, jako kreacje zespołowe, wykorzystujące własne teksty artystów: Pokaz (1977), Lepsza przemiana materii (1978), Martwa natura (1980), Cudowna historia (1983). Z zespołem związani m.in.: Jerzy Lużyński, Elżbieta Bojanowska, Renata Dziedzic, Grzegorz Linkowski, Tomasz Pietrasiewicz, Krystyna Tatko i Józef Emil Warda (także Provisorium). W nowym składzie m.in.: Postój w pustyni (1991), Album rodzinny (1998).

1976 powstanie teatru Scena 6, jego założycielem, kierownikiem artystycznym i reżyserem Henryk Kowalczyk. Z teatrem związani m.in. Roman Baranowski, Urszula Brytan-Golejewska, Witold Dąbrowski, Andrzej Golejewski, Mirosława Jaworska, Zbigniew Jaworski, Jacek Wilczyński. Spektakle m.in.: Ład (1976), O nas samych (1977, we współpracy z W. Staniewskim), Odwyk (1978), Zesłani do Raju (1980), Psalmy (1985, m.in. teksty Hermanna Brocha, C. Miłosza, Williama Szekspira), Joplin – to ja (2000).

Repertuar teatrów nie miał charakteru politycznego, artyści dążyli do poszerzenia obszaru wolności w kulturze, poszukiwali nowych form artystycznych i tekstów, które wyrażą ich głos w dyskusji o współczesnym świecie. Spektakle diagnozowały relacje między ludźmi, mechanizmy władzy i ich wpływ na jednostki i społeczeństwo. Wokół teatrów i corocznych Konfrontacji Młodego Teatru (na których m.in. prezentował spektakle Teatr Ósmego Dnia) skupiło się środowisko kontestujące rzeczywistość polityczną PRL.

V 1976 pierwszy powielacz, przekazany przez Piotra Jeglińskiego, przewieziony z Londynu do Lublina przez Wita Wojtowicza, aktora Sceny Plastycznej KUL w bagażach teatru. Artyści teatrów utrzymywali kontakty z opozycją w Lublinie i Warszawie, od IX 1980 na UMCS współtworzyli NZS (A. Mathiasz, J.E. Warda, Wiesław Ruchlicki) i „S” (K. Hariasz). XII 1980 Provisorium i Grupa Chwilowa (z Teatrem Jedynka, Teatrem Ósmego Dnia i Sceną Plastyczną KUL) wystąpiły na festiwalu Teatr Studencki Robotnikom Gdańska’80, towarzyszącym odsłonięciu pomnika Poległych Stoczniowców. Po 13 XII 1981 kilku aktorów prowadziło działalność podziemną (udział w strajku po wprowadzeniu stanu wojennego, druk i kolportaż wydawnictw); internowani K. Hariasz, W. Ruchlicki, S. Skop, J.E. Warda; K. Hariasz i A. Mathiasz skazani w procesach karnych. Ze względu na tematykę cenzura ograniczała wystawianie niektórych spektakli, np. Pokazu Grupy Chwilowej; Provisorium na każdą otwartą prezentację Naszej niedzieli musiał uzyskać odrębną zgodę ZG SZSP. VI 1983 Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk w Lublinie nie wydał zgody na wystawienie Wspomnień z domu umarłych, mimo to spektakl grany wielokrotnie. 1983 teatry usunięte z Akademickiego Centrum Kultury UMCS; formalnie dlatego, że artyści nie byli studentami; 1984–1986 działały przy Lubelskim Domu Kultury; 1987–1991 w ramach Lubelskiego Studia Teatralnego z siedzibą w Bramie Grodzkiej (z Teatrem Wizji i Ruchu). Udział zespołów w festiwalach i konkursach w kraju i za granicą. Grupa Chwilowa (za Postój w pustyni, 1991) i Provisorium (za Z nieba przez świat do samych piekieł, 1992 i Ferdydurke, 2001) otrzymały prestiżową Fringe First na Międzynarodowym Festiwalu Teatrów Awangardowych w Edynburgu.

Małgorzata Choma-Jusińska

Opcje strony

do góry