Hasła rzeczowe

Wszechnica Górnośląska

Wszechnica Górnośląska, inicjatywa kulturalno-oświatowa, której celem było propagowanie w społeczeństwie wiedzy i kultury, popularyzowanie idei samokształcenia oraz integracja środowisk naukowych i twórczych. Działalność rozpoczęła w XII 1980 cyklem wykładów z historii Polski. Wśród założycieli oraz współpracowników byli m.in. Michał Luty (MKZ „S” Katowice), Maria Turkowska-Luty, Edward Sołtys, Marek Nita, Adam Kasprzyk (Uniwersytet Śląski), Zygmunt Barczyk i Maciej Miszewski (Akademia Ekonomiczna) oraz studenci: Aleksandra Izdebska, Ireneusz Kwiecień, Wojciech Szarama, Jan Jurkiewicz (UŚ), Tomasz Polewko (AE), Andrzej Węgierski oraz Barbara Kozłowska (Politechnika Śląska). W Katowicach, Gliwicach i Sosnowcu organizowano wykłady oraz spotkania dyskusyjne z działaczami społeczno-politycznymi oraz osobami ze świata nauki i kultury. Merytoryczną i organizacyjną opiekę nad działalnością wszechnicy sprawowała Rada Programowa, której przewodniczącym do 13 XII 1981 był prof. dr hab. filologii polskiej Ireneusz Opacki. Do stanu wojennego w spotkaniach organizowanych przez Wszechnicę wzięli udział m.in. Bogdan Kopański (wykładowca UŚ), Jacek Kuroń, Adam Michnik, Jadwiga Staniszkis, Tadeusz Łepkowski, Marian Marek Drozdowski, Maria Turlejska, Emanuel Rostworowski, Tomasz Strzembosz, Mirosław Chojecki, a także Jerzy Urban, Andrzej Werblan i Jerzy Wiatr. Od początku istnienia Wszechnica prowadziła działalność niezależnie do powstających na terenie Śląska regionalnych struktur związkowych, dopiero latem 1981 po powstaniu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego przeniosła swoją siedzibę do budynku ZR, a trójka działaczy: M. Luty, Maria Popczyk i Witold Dulęba, przeszła na etaty ZR. Organizowano wtedy również specjalistyczne kursy dla związkowców.

W VI 1983 w kościele Podwyższenia Krzyża Świętego w Gliwicach z inicjatywy M. Lutego i M. Turkowskiej-Luty przy współpracy Barbary Kozłowskiej Magdaleny Knoll wszechnica wznowiła działalność w ramach Duszpasterstwa Ludzi Pracy Duszpasterstwa Ludzi Pracy Duszpasterstwa Ludzi Pracy, struktury kościelne, faktycznie posiadające charakter stowarzyszeń, których celem było wzmocnienie moralne i rozwój duchowy pracujących, a także pobudzenie ich do aktywności w życiu zawodowym i społecznym. Ich działalność nie zawsze była całkowicie jawna. Pierwsze DLP powstały w 1973, szczególny rozkwit tych struktur, często przy współudziale laikatu, nastąpił w okresie stanu wojennego i delegalizacji „S”, co wynikało z bieżących potrzeb – głównie pomocy internowanym działaczom związku, ale także np. potrzeby wspólnotowości czy dalszego samokształcenia po zawieszeniu działalności kursów organizowanych w ramach tzw. Uniwersytetu Latającego. Zazwyczaj opiekunami duszpasterstw byli księża diecezjalni: proboszczowie albo delegowani do tej pracy wikariusze, np. Jerzy Popiełuszko, który od I 1979 pełnił posługę jako duszpasterz średniego personelu medycznego w archidiecezji warszawskiej. Jednym z prężniej działających DLP kierował w parafii św. Maksymiliana w nowohuckich Mistrzejowicach ks. Kazimierz Jancarz, który organizował tam m.in. czwartkowe Msze za Ojczyznę. Z duszpasterstwem tym był związany ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski. Często opiekę nad DLP sprawowali także księża zakonnicy. DLP przede wszystkim pogłębiały świadomość chrześcijańską; ich członkowie poznawali katolicką naukę społeczną, papieskie encykliki, aktualności z życia gospodarczego i społecznego. W ramach DLP organizowano od 1982 Ogólnopolską Pielgrzymkę Ludzi Pracy, która w 3. sobotę i niedzielę IX każdego roku wyruszała (i wyrusza) na Jasną Górę. DLP organizowały pielgrzymki także do innych miejsc kultu religijnego. Choć wszystkie one miały charakter religijny, pozwalały zarazem pracownikom, szczególnie tym zrzeszonym w „S”, na zamanifestowanie jedności i starań w walce o wolność, godność człowieka pracy i prawa pracownicze. Przeciwko DLP protestowały niejednokrotnie władze państwowe, traktując ich działalność jako zagrożenie w sferze wpływu na środowiska robotnicze. DLP prowadziły ponadto działalność samokształceniową, budowały poczucie wspólnoty w kręgu wartości chrześcijańskich, wywierały pozytywny wpływ na życie religijne, społeczne, rodzinne, zawodowe i polityczne. prowadzonego przez redemptorystę o. Jana Siemińskiego. Od XII 1983 (aresztowanie M. Lutego) organizacją prac zajmowali się B. Kozłowska i M. Knoll. Pod koniec 1984 prowadzenie Wszechnicy przejął Jan Mazurkiewicz, 1989-1998 Jadwiga Rudnicka. Od 1998 spotkania i wykłady organizował o. J. Siemiński – z jego śmiercią w 2004 wszechnica zakończyła działalność.

Robert Dyja

Opcje strony

do góry