Konfederacja Polski Niepodległej w Krakowie
Konfederacja Polski Niepodległej w Krakowie, utworzyli ją lokalni działacze ROPCiO. Zgodnie ze strategią Leszka Moczulskiego, mającą wykazać wielonurtowość KPN, część z nich założyła w VII 1980 Ruch Porozumienia Polskich Socjalistów Ruch Porozumienia Polskich Socjalistów Ruch Porozumienia Polskich Socjalistów, powstał 25 VII 1979 w Krakowie z inicjatywy m.in. Krzysztofa Gąsiorowskiego (od 1960 był tajnym współpracownikiem SB, wówczas o pseudonimie Jerzy Rawicz). W skład Komitetu Założycielskiego poza Gąsiorowskim weszli pozostali czołowi działacze ROPCiO w Krakowie: Krzysztof Bzdyl, Stanisław Tor, Stanisław Palczewski, Romana Kahl-Stachniewicz. nast. skonfederowany z KPN.
Od IX 1979 Kraków stał się centrum Obszaru II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. KPN, obejmującego południową Polskę, tj. woj. krakowskie, katowickie, opolskie, rzeszowskie, częstochowskie, nowosądeckie. Kierował nim Krzysztof Gąsiorowski, wchodzący także do Rady Politycznej KPN. Od X 1979 znaleźli się w niej także: Adam Macedoński, Romana Kahl-Stachniewicz, Stanisław Palczewski, Stanisław Tor. Krakowski KPN kontynuował wydawanie „Opinii Krakowskiej” (wcześniej pismo ROPCiO). Za działalność w Krakowie odpowiadał S. Palczewski i R. Kahl-Stachniewicz, za woj. rzeszowskie A. Macedoński, za Śląsk – S. Tor. Do KAB KPN wszedł z Krakowa K. Gąsiorowski.
Przed wyborami do rad narodowych i Sejmu PRL, w III 1980, w ramach ogólnopolskiej akcji KPN, usiłowano wystawić własnych kandydatów. Ich odrzucenie spowodowało przystąpienie do bojkotu wyborów.
Wieloletnia (1960–1982) współpraca najważniejszego działacza K. Gąsiorowskiego z SB (podczas działalności w KPN – TW ps. Jerzy Rawicz/Mikołaj/Ataman/MA) powodowała torpedowanie wielu inicjatyw, wywołując wewnętrzne konflikty. Latem 1980 odebrano mu funkcję szefa obszaru i powierzono ją S. Palczewskiemu. K. Gąsiorowski jednak utrzymał większość swoich wpływów w organizacji.
Próbą poszerzenia oddziaływania było powołanie, z inicjatywy Zygmunta Łenyka, 29 XI 1979 grupy Porozumienie Młodych Niepodległość i Demokracja, w 1980 wchłoniętej przez KPN.
Kontakt ze środowiskami robotniczymi nawiązano dzięki Ryszardowi Majdzikowi, który stworzył grupę działających w KPN młodych robotników, z własną poligrafią, prowadzących akcje „małego sabotażu” i kolportaż materiałów drugiego obiegu w zakładach pracy.
Latem 1980, podczas dwóch fal strajków, zgodnie z zaleceniami kierownictwa, krakowski KPN kolportował hasła i instrukcje jak organizować strajki okupacyjne.
VII 1980 – VII 1981 w okresie fali represji wobec KPN (która formalnie zawiesiła działalność), KPN w Krakowie działała pod szyldem RPPS. Gł. formą aktywności stał się KOWzP przy MKZ Małopolska, organizujący m.in. marsze i manifestacje w obronie więźniów sumienia 25 V 1981 i 29 XI 1981.
Od VIII 1981 wznowiło działalność KAB KPN Obszaru II, bez K. Gąsiorowskiego. Uwięziony L. Moczulski wyznaczył go jednak na p.o. przew. Rady Politycznej KPN i CKAB.
Po 13 XII 1981, pomimo aresztowań i represji, struktury KPN w konspiracji odtwarzał wyznaczony wcześniej przez Z. Łenyka Marian Gut. K. Gąsiorowski przekazał zaś swe kompetencje Jerzemu Żebrowskiemu (pocz. nie ujawnił tego SB). M. Gut stworzył grupę, która powołała Tajne Tymczasowe KAB Obszaru II KPN, wydając od III 1982 pismo „Niepodległość”. Edycja „Opinii Krakowskiej” została natomiast przerwana do 1987. J. Żebrowski pocz. nie mógł stworzyć własnej struktury, rozwinął działalność dopiero dzięki grupie Tomasza Baranka. Do poł. 1982 równolegle działały 2 struktury podziemne KPN w Krakowie. Po wyjściu z internowania Z. Łenyka, S. Palczewskiego i K. Gąsiorowskiego, latem 1982, zrekonstruowano CKAB. Jego szefem pozostał J. Żebrowski, na czele Obszaru II stanął S. Palczewski, a Okręgiem Kraków KPN kierował M. Gut. Po internowaniu J. Żebrowskiego i Ryszarda Bociana oraz zawieszeniu działalności przez M. Guta, K. Gąsiorowski ujawnił się w VII 1983, starając się o wyjście KPN z podziemia i kontynuowanie działalności w ramach PRON. W VIII 1983 udało się ponownie zreorganizować krakowską KPN, tworząc nowe KAB Obszaru II z Krzysztofem Bzdylem na czele (do VI 1984).
Po śmierci ks. Jerzego Popiełuszki krakowska KPN inicjował powołanie Inicjatywy Obywatelskiej w Obronie Praw Człowieka Przeciw Przemocy.
Od 1985 w wyniku wewnętrznych podziałów w krakowskiej KPN, działały 3 struktury: Wydz. Robotniczy, grupa Solidarność i Niepodległość w Nowej Hucie oraz Niepodległościowa Grupa Polskich Socjalistów.
W III 1985 po ponownym aresztowaniu L. Moczulskiego i członków Rady Politycznej KPN, krakowscy działacze stworzyli CKAB, kierowane przez Z. Łenyka do 1988. Od 1986 KAB Obszaru II kierował natomiast R. Bocian, a od 1988 Andrzej Izdebski. Wiosną 1988 KPN aktywnie wspierała strajki w HiL.
Odbudowę wpływów KPN zawdzięczała młodzieży, przyciąganej głoszonym konsekwentnie hasłem niepodległości oraz m.in. przez coroczne Marsze Szlakiem I Kompanii Kadrowej. Maciej Gawlikowski stworzył podległą CKAB, lecz autonomiczną Organizację Młodzieżową KPN, wydającą pismo „Contra” i od II 1987 blisko współpracującą z Radą Koordynacyjną NZS. Młodzieżowy Wydz. Robotniczy w 1988 przekształcono w Organizację Studencką KPN kierowaną przez Artura Thena z UJ, a od wiosny 1989 przez Pawła Sabudę. OM i OS KPN aktywnie uczestniczyły we wspólnych akcjach z in. organizacjami studenckimi i młodzieżowymi, w strajkach wiosną 1988, manifestacjach i bojkocie Studium Wojskowego na jesieni 1988 oraz w demonstracjach i starciach ulicznych w II i V 1989.
Siła i aktywność młodzieży doprowadziły podczas kongresu KPN w III 1989 do objęcia funkcji szefa KAB Obszaru II przez studenta Przemysława Markiewicza i in. działaczy. Zaznaczył się podział na „starych” i „młodych”, bardziej radykalnych, m.in. przeciwnych obradom okrągłego stołu i udziałowi KPN w kontraktowych wyborach 1989. KPN prowadziła jednak kampanię wyborczą startującego z Krakowa L. Moczulskiego. Organizowała z ugrupowaniami młodzieżowymi opozycji, szereg akcji latem i jesienią 1989, m.in. przeciwko prezydenturze gen. Wojciecha Jaruzelskiego. Uczestniczyła też m.in. w zajęciu siedziby Komitetu Krakowskiego PZPR 22 I 1990, a nast. Ośrodka Kształcenia Ideologicznego KK PZPR.
Jako istotna część tzw. opozycji niekonstruktywnej była rozpracowywany przez SB aż do końca jej istnienia, przez Wydz. III/III-1 w Krakowie w ramach SOR krypt.: Gniazdo (1979–1984), Reemigrant (1979–1981), Artysta (1979–1984), Powielacz (1979–1982), Epsilon (1980–1982), Dama (1979–1987), Kawiarze (1982–1984) i Konspiratorzy (1982–1990).