Encyklopedia Solidarności Ośrodek Odosobnienia w Jastrzębiu-Zdroju Szerokiej - Hasła rzeczowe -

Ośrodek Odosobnienia w Jastrzębiu-Zdroju Szerokiej, ośrodek odosobnienia dla internowanych mężczyzn, funkcjonował 13 XII 1981–23 III 1982 w Zakładzie Karnym w Jastrzębiu-Zdroju Szerokiej. Łącznie przebywało w nim 536 mężczyzn, jednocześnie na ogół 200-300 osób (13 XII 1981 – 212, 31 XII – 280, 31 I 1982 – 253, 28 II – 220, 23 III – 206), najwięcej 9 I 1982 – 332 osoby (221 z woj. katowickiego, 105 z woj. bielskiego, 6 z woj. częstochowskiego). Wśród przetrzymywanych byli m.in. członkowie KK, Zarządu Regionu „S” i KZ z Regionów: Śląsko-Dąbrowskiego, Podbeskidzie, Częstochowa, studenci z NZS z uczelni górnośląskich, członkowie ZR Rolników Indywidulanych Regionu Podbeskidzie, KPN, Ogólnopolskiego Komitetu Założycielskiego Związku Zawodowego Funkcjonariuszy MO.

Ośrodek mieścił się w trzech parterowych barakach, w pierwszym przetrzymywani byli głównie działacze z Regionu Podbeskidzie „S”, w drugim i trzecim – z Regionu Śląsko-Dąbrowskiego „S” i Regionu Częstochowa „S”. Cele 8-osobowe (faktycznie kilku lub kilkunastoosobowe), z piętrowymi łóżkami, bardzo słabo lub czasowo w ogóle nieogrzewane, zagrzybione, sanitariaty poza celami. Z powodu zamarzania i pękania rur oraz awarii kotła zdarzały się kilkudniowe braki wody, sople w celach. II 1982 wylało się szambo na korytarz w trzecim baraku. Internowani z powodu niskiej temperatury otrzymali po dodatkowym kocu, czasami spali w zimowej odzieży. III 1982, po ustąpieniu mrozów, w celach pojawiło się bardzo dużo pluskiew. Przetrzymywani wywalczyli przywilej otwarcia cel w obrębie pawilonów (cele zamykano początkowo w dwóch pawilonach, w trzecim były w drzwiach zwykłe zamki). Przysługiwał godzinny spacer dziennie, na niedużym placu koło pierwszego baraku i obozowego punktu sanitarnego i ambulatorium (zatrudnionych 3 lekarzy). Z łaźni i pralni mogli korzystać raz w tygodniu. Wyżywienie, szczególnie w pierwszym okresie, słabe (internowani skarżyli się np. na śmierdzące podroby mięsne) i tzw. beton, gęstą papkę na bazie grochu, w III 1982 sytuacja się nieco polepszyła.

Na terenie obozu przebywali funkcjonariusze SB, do 23 III 1982 przeprowadzono 370 rozmów z internowanymi.

21 I 1982 ośrodek odwiedził ordynariusz katowicki bp. Herbert Bednorz i ks. Antoni Łatko, proboszcz z Szerokiej, kapelan więźniów i internowanych. Wskutek interwencji duchownych po kilku dniach przydzielono celę, w której zorganizowano prowizoryczną kaplicę (msze raz w tygodniu odprawiali ks. A. Łatko i ks. Piotr Płonka, wikary w parafii NMP Matki Kościoła w Jastrzębiu Zdroju, tzw. Kościele „Na górce”. 22 I 1982 wizyta delegacji PCK Zarządu Wojewódzkiego w Katowicach, internowani otrzymali po raz pierwszy paczki z MCK, najpierw ze środkami czystości, w nast. dniach z żywnością. 12 III 1982 ośrodek wraz z 6 księżmi odwiedził kard. Franciszek Macharski. 13 III 1982 internowanych z upoważnienia Prymasowskiego Komitetu Pomocy Internowanym i sekretarza Episkopatu Polski odwiedzili prof. Romuald Kukołowicz i ks. Józef Śliwiński oraz ks. A. Łatko. Ośrodek trzykrotnie (20 I, 10 II, 12 III 1982) kontrolowali sędzia penitencjarny Sądu Wojewódzkiego w Katowicach i wiceprokurator Prokuratury Wojewódzkiej w Katowicach.

W miesięcznice wprowadzenia stanu wojennego w oknach palono świeczki. Regularnie odbywały się wykłady, chóralne śpiewy, spisywano śpiewniki. Wśród internowanych działały grupy samokształceniowe (głównie języków obcych), dyskusyjne, modlitewne. Funkcjonowała konspiracyjna „poczta obozowa”, wyrabiano pieczątki, kasowniki, znaczki, karty i koperty okolicznościowe z symbolami „S” i hasłami antysystemowymi. Redagowano biuletyn obozowy z informacjami pochodzącymi m.in z nasłuchu przemyconego do obozu i ukrytego radioodbiornika. 17 II 1982 odbył się na korytarzu baraku apel z okazji rocznicy rejestracji NZS. Kilka rewizji w celach (m.in. 26 II 1982, 2/3 III 1982).

19 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1982 pierwsza większa akcja zwolnień. Z 40 opuszczających ośrodek osób, część przetransportowano do Ośrodka Odosobnienia w Kokotku k. Tarnowskich Gór. 23 III 1982 ponad 200 internowanych przetransportowano do Ośrodków Odosobnienia, m.in. w Uhercach.

Tomasz Kurpierz, Jarosław Neja

Tomasz Kurpierz, Jarosław Neja