Encyklopedia Solidarności Śląska Akademia Medyczna - Hasła rzeczowe -

Śląska Akademia Medyczna. Powstała w 1948 jako Akademia Lekarska w Bytomiu z jednym Wydziałem Lekarskim i Oddziałem Stomatologicznym, 1949 przemianowana na Śląską Akademię Medyczną, nast. Śląską Akademię Medyczną im. Ludwika Waryńskiego. Pierwsze wydziały, katedry i szpitale rozlokowane zostały w Zabrzu, Rokitnicy i Bytomiu, potem, wraz z rozwojem uczelni, w Lublińcu, Tarnowskich Górach i Katowicach, które od 1971 stały się siedzibą ŚAM. W l. 70 uruchomiono wydziały: w Sosnowcu Farmaceutyczny (1971, od 2006 jako Wydz. Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej), w Katowicach-Ligocie: drugi Wydz. Lekarski i Pielęgniarski (potem włączony do Wydz. Lekarskiego, nast. Wydz. Nauk Medycznych w Katowicach). 2001 powstanie Wydziału Opieki i Oświaty Zdrowotnej w Katowicach (od 2012 Wydział Nauk o Zdrowiu), 2002 Wydziału Zdrowia Publicznego (nast. Wydział Nauk o Zdrowiu) w Bytomiu. 2007 zmiana nazwy uczelni na Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach. W 1980 na ŚAM studiowało ponad 5,5 tys. osób, w 2020 baza naukowo-dydaktyczna uczelni złożona z około 250 jednostek organizacyjnych, zlokalizowanych w kilku miastach, zatrudnionych blisko 1,3 tys. nauczycieli akademickich, w tym ponad 350 samodzielnych pracowników naukowych, na wszystkich wydziałach ok. 10 tys. studentów.

X 1956 wiece na uczelni, demonstracje poparcia dla przemian wewnętrznych w kraju i rewolucji węgierskiej, protesty przeciw agresji sowieckiej na Węgrzech, udział studentów i pracowników ŚAM w akcji oddawania krwi dla Węgrów, organizacja zbiórek ulicznych na terenie Zabrza (do XII 1956 studenci zebrali 27 tys. zł). 8 XI 1956 wiec studencki w Domu Kultury huty Zabrze, uchwalono rozwiązanie uczelnianych struktur ZMP, powołanie Studenckiego Komitetu Rewolucyjnego.

III 1968 udział studentów ŚAM w wiecach studenckich i demonstracjach ulicznych w Katowicach.

10 IX 1980 powołanie NSZZ „S” na ŚAM (na wniosek Anny Wojciechowskiej-Wieji), 10 XII 1980 pierwsze zebranie delegatów, wybór Komisji Zakładowej „S” (przew. Grzegorz Opala, wiceprzew. Elżbieta Mansfeld, sekr. Jacek Kozakiewicz, skarbnik Krzysztof Jarczok, w składzie prezydium 8 członków), w poszczególnych ośrodkach i jednostkach ŚAM powołane Komisje Oddziałowe „S”.

21 X 1980 pierwsze zebranie Komitetu Założycielskiego Niezależnego Zrzeszenia Studentów Śląskiej Akademii Medycznej, 23 X 1980 wybór członków Tymczasowego Komitetu Założycielskiego NZS (wśród inicjatorów powołania organizacji m.in. Wojciech Pluskiewicz, Krzysztof Golba, Romuald Cichoń, Zenon Halaba).

23 X 1980 wybór na rektora Śląskiej Akademii Medycznej popieranego przez środowiska niezależne prof. Zbigniewa S. Hermana.

25 X 1980 I Walne Zebranie Międzywydziałowe NZS ŚAM w Zabrzu, podczas którego wybrano 15-osobowy zarząd (przew. Z. Halaba). 1 XII 1980 pierwszy numer pisma NZS ŚAM „Biuletyn Informacyjny”, od nast., n-ru (15 XII 1980) jako „Prosto z mostu” (1980–1981 ukazało się 13 n-rów), w 1981 NZS SAM przedrukowało m.in. „Jeden dzień Iwana Denisowicza” Aleksandra Sołżenicyna. Funkcjonowały niezależne biblioteki NZS (w trzech miejscach).

9 II 1981 ogłoszenie przez NZS ŚAM gotowości strajkowej, 16–18 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1981 strajk okupacyjny NZS ŚAM w Zabrzu (przew. KS Z. Halaba), zakończony po podpisaniu porozumienia łódzkiego i rejestracji NZS. III 1981 wybory do Zarządu Uczelnianego NZS ŚAM (przew. pozostał Z. Halaba).

22 III 1981 ogłoszony przez NZS i „S” stan gotowości medycznej w związku z tzw. kryzysem bydgoskim.

3–6 IV 1981 udział członków NZS ŚAM w I Krajowym Zjeździe Delegatów NZS (K. Gołba, W. Pluskiewicz, R. Cichoń, Z. Halaba – wybrany do Krajowej Komisji Koordynacyjnej NZS). 1981 działała Niezależna Otwarta Galeria Artystyczna NOGA, 5–9 IV 1981 NZS ŚAM wspólnie z NZS Politechniki Śląskiej zorganizowało Przegląd Teatrów Studenckich.

Uczelniana „S” wydawała „Biuletyn Informacyjny KZ NSZZ „S” ŚlAM” (red. nacz. Jerzy Kurkowski).

1980–1981 pracownicy ŚAM działali w „S” na szczeblu regionalnym i krajowym: Jerzy Kurkowski był członkiem Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego i przew. Sekcji Służby Zdrowia tegoż, wraz z G. Opalą delegatem na I KZD, G. Opala –  zastępca przew. Komisji Koordynacyjnej „S” Akademii Medycznych, Elżbieta Mansfeld – członkinią Ogólnopolskiej Komisji Porozumiewawczej Nauki, członkowie KZ „S” ŚAM uczestniczyli w negocjacjach z Ministerstwem Zdrowia i Opieki Społecznej.

Od 7 X 1981 nowy skład zarządu Komisji Uczelnianej NZS ŚAM (przew. Krzysztof Gołba, z-ca przew. Tomasz Irzyniec, sekretarz Eleonora Chrobak). 19 XI 1981 wiec protestacyjny NZS ŚAM 24 XI – 8 XII 1981 studencki strajk okupacyjny (po referendum zorganizowanym przez NZS i „S” ŚAM (w skład KS weszli m.in. Pluskiewicz, Gołba, Halaba i Cichoń). 27 XI 1981 uchwała Senatu ŚAM dot. sprzeciwu wobec prób ograniczania samorządności szkół wyższych i poparcia dla strajku studenckiego.

1981–1982 internowanych zostało 3 studentów 4 pracowników ŚAM. Po 13 XII 1981 liderzy NZS ŚAM (m.in. W. Pluskiewicz, K. Gołba, A. Pyrkosz) zdołali wynieść z uczelni i ukryć m.in. część archiwum NZS ŚAM i powielacz. Członkowie „S” ŚAM uczestniczyli w pracach Biskupiego Komitetu Pomocy Uwięzionym i Internowanym, animowali spotkania w ramach Duszpasterstwa Akademickiego (niezależne wykłady i dyskusje), w konspiracyjnych strukturach „S” działali m.in. G. Opala (RKW), J. Kurkowski, Andrzej Wieja, Elżbietą Mansfeld, Iwona Świętochowska, Andrzej Świętochowski.

Od 1982 członkowie NZS ŚAM prowadzili konspiracyjną biblioteczkę, uczestniczyli w niezależnych wykładach i spotkaniach organizowanych m.in. w mieszkaniach pracowników naukowych. Związani też byli z Franciszkańskim Ośrodkiem Duszpasterstwa Akademickiego w Katowicach-Ligocie, kolportowali niezależne wydawnictwa.

III 1983 dziewięciu pracowników ŚAM znalazło się wśród 51 sygnatariuszy listu katowickich środowisk naukowych i twórczych do Sejmu PRL w obronie więzionych działaczy opozycyjnych.

XII 1988 – II 1989 reaktywacja struktur NZS ŚAM, I 1989 ukazał się 1-szy nr pisma NZS „Wiadomości Medyczne” (do IV 1989 pięć numerów), 17 II 1989 ukonstytuowanie się Komitetu Organizacyjnego NZS ŚAM (w składzie m.in. Mirosław Markiewicz, jeden z głównych inicjatorów reaktywacji zrzeszenia.

1971–1990 Wydz. III  KW MO/WUSW w Katowicach prowadził SO „Medycyna”. W ramach kilkunastu KE/SOS/SOR inwigilowani byli czołowi działacze „S” i NZS.

Tomasz Kurpierz, Jarosław Neja

Tomasz Kurpierz, Jarosław Neja