Encyklopedia Solidarności Parafia św. Wojciecha i Stanisława w Rzeszowie (Fara) - Hasła rzeczowe -

Parafia św. Wojciecha i Stanisława w Rzeszowie (Fara). Kościół farny należy do najstarszych świątyń w Rzeszowie i okolicy. Początki świątyni jako budowli drewnianej sięgają okresu średniowiecza. Przed 1390 po zniszczeniach wojennych świątynia odbudowana jako ceglano-kamienna budowla konsekrowana pw. św. Wojciecha i św. Stanisława. XVII i XVIII w. po kilku przebudowach otrzymała obecny wygląd. Połowa XIV w. – erygowanie parafii. 1754 konsekracja świątyni. Obszar parafii obejmował swoim zasięgiem teren miasta oraz okolicznych miejscowości. 1949–2006 na terenie parafii farnej powstało 14 nowych świątyń.

Od 1949 funkcję administratora parafii, potem proboszcza pełnił ks. Jan Stączek. 1954 odsunięty przez władze z tego stanowiska. I 1957 ponownie objął probostwo i sprawował je nieprzerwanie do śmierci – 11 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1989. Po nim proboszczem został ks. Stanisław Bełza.

Przez cały okres posługi pasterskiej ks. Jan Stączek nadawał ton życiu parafii farnej. XII 1970 jako proboszcz fary odprawił mszę św. w intencji pomordowanych na Wybrzeżu stoczniowców. Od XII 1981 współorganizował pomoc materialną i duszpasterską dla internowanych w Załężu, 13 I 1982 zainicjował w farze comiesięczne msze za Ojczyznę. W porozumieniu z podziemną „S” patronował rzeszowskim uroczystościom rocznicowym 3 V, 31 VIII i 11 XI. Po mszach w farze odbywały się manifestacje patriotyczne z udziałem działaczy „S”.

3 V 1982 po mszy św. z udziałem zwolnionych z internowania działaczy „S” odbył się przemarsz na Rynek, gdzie pod pomnikiem Tadeusza Kościuszki patriotyczne przemówienie do kilkutysięcznego tłumu wygłosił zwolniony kilka dni wcześniej z internowania sekretarz ZR „S” Stanisław Alot. 31 VIII 1982 w drugą rocznicę podpisania Porozumień Sierpniowych po mszy św. uczestnicy uroczystości zaatakowani przez ZOMO i MO za pomocą gazu i armatek wodnych podczas próby przemarszu pod pomnik T. Kościuszki. Władze zatrzymały ok. 150 uczestników, w tym 50 uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych. 11 XI 1982 po mszy św. z udziałem ok. 500 wiernych grupa studentów WSP, wśród nich Barbara Wyrzykowska, złożyła kwiaty w miejscu zburzonego przez Niemców pomnika pułk. L. Lisa-Kuli. Wszyscy zostali zatrzymani i po przeprowadzeniu rozmów ostrzegawczych wypuszczeni. 13 XII 1982 po mszy za Ojczyznę tłumy uczestników zgromadziły się przed krzyżem misyjnym na modlitwie za ofiary stanu wojennego. Przemawiał A. Kopaczewski, na zakończenie odśpiewano Boże coś Polskę i Rotę. Taki rytuał uroczystości ustalił się i w następnych latach był kontynuowany podczas obchodów rocznic patriotycznych. 19 II 1983, w 2. rocznicę podpisania Porozumień Rzeszowsko-Ustrzyckich msza św. z udziałem ok. 1 tys. członków „S” oraz „S” RI. 3 V 1983 po mszy św. z udziałem ok. 3 500 osób i próbie przedarcia się pod pomnik T. Kościuszki zablokowanej przez ZOMO i MO zatrzymano 50 osób, z których 21 ukarano przez Kolegium ds. Wykroczeń, kilka przez Sąd Rejonowy. 31 VIII 1983 we mszy św. uczestniczyło 2 500 ludzi. W latach następnych aż do 1989 kontynuowana była tradycja uroczystych mszy św. z okazji rocznic narodowych – 3 V, 31 VIII, 11 XII, 13 XII oraz w intencji Ojczyzny 13. dnia każdego miesiąca. 1 V 1984 msza z udziałem przedstawicieli SW i „S”. Szczególnie liczny udział – ok. 3 tys. wiernych podczas mszy św. 3 V 1984. Próbujący się przedrzeć pod pomnik T. Kościuszki zostali zatrzymani przez ZOMO i MO. Manifestanci wznosili hasła „Gestapo”, „Solidarność”, „Nie ma wolności bez Solidarności”, „Niech żyje Lech Wałęsa”, „Chodźcie z nami”. Część uczestników, w tym A. Kopaczewski znalazła schronienie przed zatrzymaniem na plebanii kościoła farnego. Podczas mszy św. dbano o odpowiedni dobór intencji modlitewnych a także treści kazań. Modlono się m.in. o więzionych i internowanych, zaś kazania wygłaszane przez ks. Jana Stączka, ks. Józefa Sondeja, ks. Stanisława Słowika i innych duchownych poruszały tematy obchodzonych rocznic i wydarzeń.

Poza uroczystościami związanymi z rocznicami narodowymi obchodzonymi cyklicznie odbywały się nabożeństwa i wydarzenia ku czci bohaterów narodowych. 12 V 1985 w 50. rocznicę śmierci Józefa Piłsudskiego po uroczystej mszy św. została wmurowana na frontonie kościoła farnego tablica poświęcona płk. L. Lisowi-Kuli. Mszę św. koncelebrowaną odprawił bp. Tadeusz Błaszkiewicz, a odsłonięcia tablicy dokonała siostra bohatera Amalia Zaniewska. Współorganizatorami uroczystości byli członkowie Zespołu Charytatywno-Społecznego przy Kościele oo. Bernardynów w Rzeszowie. Tablicę zaprojektował artysta–rzeźbiarz Krzysztof Bukała, odlano ją w zakładzie Kazimierza Hajduka. Uroczystościom towarzyszyło otwarcie w domu katechetycznym kościoła farnego wystawy poświęconej J. Piłsudskiemu autorstwa Lesława Granata i Jerzego Tomali. 1 XI 1987 duchowni z parafii farnej odprawili mszę św. z udziałem ok. 1 tys. osób przy grobowcach rodziny Sicińskich i Cieplińskich na cmentarzu Pobitno. Wcześniej grobowiec został odnowiony przez środowiska kombatanckie AK przy współudziale Zespołu Charytatywno-Społecznego przy Kościele oo. Bernardynów w Rzeszowie. Homilię wygłosił ks. S. Słowik nawiązując do oporu przeciw komunistycznej władzy, podnosząc zasługi żołnierzy AK i WiN, szczególnie tych, którzy zginęli z rąk oprawców. Tydzień późn. w Trzcianie – rodzinnej miejscowości płk. Mieczysława Kawalca odsłonięto tablicę upamiętniającą oficera. Mszę św. koncelebrowaną odprawił ks. bp Ignacy Tokarczuk w asyście ks. Jana Stączka i ks. Józefa Sondeja. 4 VI 1988 wmurowana została pamiątkowa tablica na frontonie kościoła farnego upamiętniająca 70. rocznicę walk 17 pp. 1918–1920. Inicjatorem był prezes koła 17 pp w Rzeszowie kpt Bolesław Goetz.

Parafia od pierwszych dni stanu wojennego udzielała pomocy członkom „S”. Latem 1983 RKW „S” uzyskała dogodny punkt kolportażu wydawnictw podziemnych w sklepiku z oficjalnymi wydawnictwami religijnymi prowadzonym przez Marię Kanię i mieszczącym się w domu katechetycznym. 11 XI 1984 msza z udziałem ok. 600 wiernych w intencji zamordowanego ks. Jerzego Popiełuszki. Następnie pod krzyżem misyjnym zamontowano tablicę z napisem „Solidarność zwycięży”. Po jej usunięciu przez „nieznanych sprawców” w miejscu tablicy, 13 XII 1984 umieszczono oprawioną w folię fotografię ks. J. Popiełuszki.

Oprócz działalności na rzecz podniesienia świadomości patriotycznej społeczeństwa parafia organizowała wykłady znanych przedstawicieli nauki i kultury w domu katechetycznym. 15 III 1985 odbył się wykład M.M. Drozdowskiego Życie i działalność Józefa Piłsudskiego, 16 VI 1985 – wykład nt. alkoholizmu, 30 V 1986 – prelekcja Wojciecha Ziembińskiego. 1986 przy kościele farnym powołanie Duszpasterstwa Kombatantów AK Podokręgu Rzeszów. Jego członkowie brali udział w spotkaniach z Ojcem św. Przedstawiciele kombatantów uczestniczyli w pracach nad rekonstrukcją i upamiętnieniem miejsc związanych z historią regionu, ppłk. Łukaszem Cieplińskim i Zrzeszeniem WiN. IX 1988 ks. Jan Stączek udostępnił pomieszczenia punktu katechetycznego do prowadzenia jawnej działalności „S”. 11 II 1989 zmarł, w jego pogrzebie na Cmentarzu Pobitno wzięły udział tysiące ludzi, w tym delegacje z zakładów pracy, wystawiono poczty sztandarowe.

Obecnie proboszczem parafii jest ks. Jan Szczupak. 2016 parafia liczyła ok. 3 tys. wiernych.

Irena Kozimala