Hasła rzeczowe

Marsz Hutników

Marsz Hutników, pomysłodawcą zorganizowania pokojowej manifestacji wiosną 1982 był Stanisław Malara, działacz podziemnej struktury Komitet Ocalenia „Solidarności” Huty im. Lenina (KOS HiL). Ponieważ w stanie wojennym wszelkie zgromadzenia publiczne były zakazane, doszedł on do wniosku, iż okazją do zorganizowania manifestacji są naturalne skupiska pracowników HiL tworzące się podczas łamania zmian w pobliżu bramy głównej, gdzie gromadziła się wielotysięczna rzesza robotników oczekujących na środki miejskiej komunikacji. KOS HiL i KOS GROT Nowa Huta zwróciły się zatem do RKW Małopolska o pomoc w rozpowszechnieniu informacji o „cichym marszu” na pl. Centralny po zakończeniu I zmiany w Kombinacie HiL 13 III 1982. Jednak struktura regionalna, jak i krakowska kuria (z kard. Macharskim, do którego zwrócili się hutnicy) sprzeciwiały się manifestacjom ulicznym i nie udzieliły jakiegokolwiek wsparcia. Do manifestacji 13 III 1982 nie doszło.

Hutnicy nie porzucili jednak swoich zamiarów. Maciej Mach i Jan Żurek za pomocą dziecięcej drukarenki sporządzili ok. 3–4 tys. egzemplarzy ulotki w treści zapraszającej na „cichy marsz” po zakończeniu I zmiany w Kombinacie HiL 30 IV 1982 na trasie brama główna – pl. Centralny. Prosili o zachowanie milczenia na trasie oraz bojkot środków publicznej komunikacji. Ulotki zostały szeroko rozkolportowane zarówno na terenie Kombinatu HiL, jak i na terenie dzielnicy, m.in. rozrzucone z jadącego w kierunku Centrum Administracyjnego HiL tramwaju.

30 IV 1982 o godz. 14.00 po zakończeniu I zmiany przed główną bramą Kombinatu HiL zgromadziła się wielotysięczna rzesza hutników, którzy masowo zignorowali czekające na pętli autobusy i przejeżdżające tramwaje. Mniej więcej kwadrans po godzinie 14.00 ruszył w kierunku pl. Centralnego ogromny, milczący marsz, którego symbolem były wzniesione do góry dłonie hutników z palcami ułożonymi w geście zwycięstwa („V”). Marsz ten, choć po drodze napotykał milicyjne pojazdy, nie został zaatakowany i spokojnie dotarł do docelowego miejsca na pl. Centralny, gdzie również w milczeniu hutnicy się rozeszli.

16 VI 1982 kolejny marsz hutników dla upamiętnienia górników zamordowanych w kopalni „Wujek” (16 XII 1981) oraz pacyfikacji strajku hutniczego, która miała miejsce tego samego dnia. Po raz kolejny wielotysięczna manifestacja hutników i ich przemarsz na pl. Centralny nie zostały zaatakowane przez oddziały ZOMO.

Przebieg tych nowohuckich manifestacji wobec brutalnych pacyfikacji niezależnych protestów, jakie miały miejsce na Rynku Głównym w Krakowie 13 IV i 13 V 1982 po mszach św. w intencji Ojczyzny w kościele Mariackim, skłonił przywódców struktury regionalnej do przeniesienia centralnych uroczystych mszy św. w intencji Ojczyzny do Nowej Huty. Od tej pory były one zamawiane zazwyczaj w kościele Matki Bożej Królowej Polski zwanym popularnie „Arką Pana”. Hutnicy wspierani przez mieszkańców dzielnicy oraz przybywających z Krakowa studentów udawali się zazwyczaj na mszę św. do tego kościoła na piechotę w kolejnych marszach. Kolejne hutnicze marsze (m.in. 13, 31 VIII, 13, 30 IX, 13 X, 10 XI 1982) były już głośnymi manifestacjami, w trakcie których widoczne były symbole „S” w formie sztandarów, plakatów i transparentów. Głośno skandowano też solidarnościowe i antyreżimowe hasła. W przeciwieństwie do pierwszych dwóch marszów były one już brutalnie atakowane przez oddziały ZOMO wspierane przez armatki wodne i pojazdy opancerzone. Jednak w przeciwieństwie do pacyfikacji w uliczkach dochodzących do Rynku Głównego szerokie nowohuckie arterie ułatwiały demonstrantom rozpraszanie się i ponowne zebranie oraz czynną obronę manifestacji, co powodowało, że w dzielnicy przez wiele godzin trwały zacięte walki.

Jak podsumowywała redakcja podziemnego czasopisma „Solidarność Zwycięży”, w latach 1982–1983 miało miejsce 19 marszów protestacyjnych. Wśród nich było 10 (a właściwie 11, gdyż redakcja „SZ” nie policzyła marszu II zmiany hutników 13 X 1982, który odbył się po godz. 22.00 na trasie brama główna HiL – kościół na osiedlu Szklane Domy) marszów hutniczych rozpoczynających się spod bramy gł. HiL, 6 marszów wyruszających spod Arki Pana oraz 3 marsze z innych punktów dzielnicy. Tylko dwukrotnie marsze hutników nie były atakowane przez ZOMO. W tym okresie miało też miejsce 7 wieców i manifestacji. W wyniku działań ZOMO w Nowej Hucie zginęły 4 osoby: Andrzej Szewczyk (22-latek zakatowany pałkami 18 IV 1982, kiedy wracał do domu po godzinie milicyjnej, zmarł po 7 tygodniach, w VI 1982), Bogdan Włosik, Ryszard Smagur i Janina Drabowska. Marsze hutników miały miejsce również w kolejnych latach, choć z mniejszą częstotliwością i czasem ich zawiązanie się było uniemożliwione przez ogromną liczbę i agresję oddziałów ZOMO zgromadzonych tuż przy bramie głównej HiL, przemocą legitymujących i zmuszających hutników do wsiadania do środków miejskiej komunikacji.

Po ponownej rejestracji „S” i przemianach ustrojowych Komisja Robotnicza Hutników „S” od 1995 niemal corocznie organizuje Bieg Memoriałowy im. Bogdana Włosika, którego trasę wyznacza droga, jaką marsz hutników zazwyczaj podążał do kościoła Arka Arka „Arka”, podtytuł: „Wolne pismo. Eseistyka, krytyka, literatura, inne formy”, jedno z najważniejszych podziemnych pism społ.-kult., wydawane VI 1983–1989 w Krakowie. Pana.

Andrzej Malik

Opcje strony

do góry