Encyklopedia Solidarności kwiecień - 1982 -

Kalendarium kwiecień 1982

1

• Dyrektorem Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa zostaje , historyk literatury, jeden z założycieli Polskiego Porozumienia Niepodległościowego (PPN).

• W Paryżu ukazuje się 1. numer miesięcznika „Kontakt”, redagowanego przez członków i sympatyków NSZZ „Solidarność”. Redaktorem naczelnym pisma zostaje Mirosław Chojecki.

• Wznawia emisję II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. Program TV.

2

• W Białej Podlaskiej pijany żołnierz, st. sierż. Andrzej Kuśpita strzałem z pistoletu zabija 19-letniego Wojciecha Cieleckiego.

3

• W Areszcie Śledczym w Przemyślu umiera brutalnie pobity 47-letni Mieczysław Rokitowski, zatrzymany 23 III 1982 pod zarzutem kolportażu wydawnictw podziemnych.

• W Bielsku Białej i Skoczowie oblano farbą pomniki żołnierzy sowieckich.

7

• Prof. Henryk Samsonowicz zostaje usunięty ze stanowiska rektora Uniwersytetu Warszawskiego.

11

• Urząd Wojewódzki w Poznaniu rekwiruje pieniądze znajdujące się na koncie Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Czerwca 1956 i przekazuje je Caritasowi.

12

• W Warszawie, z dachu domu przy rogu ul. Grójeckiej i Niemcewicza, zostaje nadana przez Marka Rasińskiego i Janusza Klekowskiego pierwsza audycja podziemnego Radia Solidarność. Audycja przygotowana przez Zofię i Zbigniewa Romaszewskich, emitowana na falach UKF 70,1 MHz rozpoczęła się o godz. 21.00, trwała 8 minut i była bardzo dobrze słyszalna. Zgodnie z apelem autorów, słuchający audycji gasili w swoich mieszkaniach światło 2 lub 3 razy. 30 IV i 9 V nadano następne audycje. Później audycje Radia Solidarność nadawano też w innych miastach.

13

• W wielu zakładach pracy w całej Polsce odbywają się krótkie strajki manifestujące sprzeciw wobec stanu wojennego w ramach ogłoszonego przez Ogólnopolski Komitet Oporu Ogólnopolski Komitet Oporu Ogólnopolski Komitet Oporu, konspiracyjna struktura kierownicza „S”, od 13 I 1982 funkcjonująca pod nazwą OKO, pełniąca funkcję centralnego przedstawicielstwa zawieszonego Związku. „dnia ogólnopolskiego protestu”.

• W Poznaniu nadaje pierwszą audycję podziemne Radio Solidarność. Realizatorami są m.in. Andrzej Piątek, Piotr Kołodziejczyk oraz członkowie zespołu „Obserwatora Wielkopolskiego”.

• W Zakrzówku uszkodzono tablicę upamiętniającą funkcjonariuszy MO i UB poległych w walce ze zbrojnym podziemiem niepodległościowym.

14

• W warszawskich kinach Atlantic i Skarpa, podczas seansu filmowego, na widowni zostaje rozlany cuchnący płyn, co powoduje przerwanie projekcji i odwołanie dwóch następnych seansów.

15

• Ukazuje się 1. numer niezależnego pisma literackiego „Wezwanie”. Redakcję tworzą: Tomasz Jastrun, Irena Lewandowska, Piotr Matywiecki. Numer zamieszcza poradnik dla artystów sceny i filmu: […] Kolaborantem jest ten, który użyje swego nazwiska, twarzy, głosu lub talentu dla celów propagandy i usprawiedliwienia przemocy. W środowiskach aktorskich za kolaborantów uważać się będzie każdego, kto występuje bądź realizuje programy w radio bądź w TV […] oraz uczestniczy w imprezach publicznych służących propagandzie reżimowej. […]

17

• Prymas Polski kardynał Józef Glemp powołuje Prymasowski Komitet Pomocy Bliźniemu. Zadaniem PKPB jest […] niesienie ewangelicznej pomocy wszystkim braciom w narodzie polskim, a w szczególności: chorym, kalekom, sędziwym i samotnym, cierpiącym i prześladowanym, pozbawionym pracy. […] Autorami inicjatywy jest środowiska rzemieślników z „Solidarności”, pragnących nieść pomoc wszystkim znajdującym się w potrzebie, szczególnie osobom, które w wyniku internowania czy aresztowań straciły pracę. Sprawą utworzenia PKPB zajął się ks. prałat Tadeusz Uszyński, rektor akademickiego kościoła św. Anny w Warszawie.

18

• Internowani w Uhercach podejmują akcję protestacyjną. Domagają się wypuszczenia z obozu dwóch ciężko chorych kolegów. Przed barakami wokół rozpalonego ogniska odbywa się zbiorowy protest: walenie w metalowe miski, skandowanie „uwolnić chorych”. Po otoczeniu obozu przez ZOMO i WOP protest zostaje przerwany.

20

• W Szczecinie zawiązuje się Międzyzakładowy Komitet Koordynacyjny NSZZ „Solidarność” Regionu Pomorze Pomorze „Pomorze”, podtytuł: „Pismo niezależne”, sygnowane przez Tymczasowy Zarząd Regionu Pomorza Zachodniego NSZZ „Solidarność”. Zachodnie. W jego skład wchodzą: Longin Komołowski, Włodzimierz Lisewski, Jan Otto, Jerzy Słonecki, Janusz Szaban i Jan Tarnowski. Grupa ta wydaje pisma: „Feniks” i „Informacje Bieżące”.

22

• Powstaje Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność”, ogólnopolska struktura konspiracyjna utworzona 22 IV 1982, skupiająca przywódców najlepiej zorganizowanych Regionów podziemnej „S”: Bogdan Lis (Gdańsk), Zbigniew Bujak (Mazowsze), Władysław Frasyniuk (Dolny Śląsk), Władysław Hardek (Małopolska). Zobowiązano się koordynować działania zmierzające do: odwołania stanu wojennego, zwolnienia uwięzionych, przywrócenia praw obywatelskich i wznowienia działalności przez „S”. TKK oceniała, że nastąpi to w wyniku kompromisu z władzami PRL, możliwego jedynie w wyniku wywarcia presji na władze, zatem niezbędna jest samoorganizacja społeczeństwa w strukturach podziemnych, organizowanie i wspieranie różnorodnych form oporu, z wykluczeniem terroru i przemocy. Kontrowersje budziła kwestia, czy powinien to być systematyczny nacisk przez zorganizowane we własne struktury „społeczeństwo podziemne”, czy niezbędne będą akcje masowych protestów – demonstracje, strajki i decydująca konfrontacja: strajk generalny. Wynikiem uzgodnień były 2 zasadnicze deklaracje programowe: „Społeczeństwo podziemne” (VII 1982) oraz „Solidarność dziś” (I 1983), TKK wydała w okresie swego istnienia ponad 100 oświadczeń, komunikatów i odezw, w których wykładano stanowisko Związku wobec problemów społecznych, politycznych i gospodarczych, protestowano przeciw represjom i łamaniu praworządności, postulowano formy oporu społecznego. TKK wezwała do masowych demonstracji 31 VIII 1982 w 2. rocznicę podpisania Porozumień Sierpniowych, 10 XI 1982 po formalnym rozwiązaniu przez władze Związku – do strajku generalnego. Niewielka reakcja na ten apel przyczyniła się do obniżenia prestiżu TKK, choć do 1986 pozostała ona najważniejszą strukturą koordynującą opór społeczny oraz symbolem jedności podziemnego Związku. Co kilka tygodni, w niektórych okresach co kilkanaście, odbywały się zebrania przywódców Regionów, którzy tworzyli TKK. Dyskutowano o strategii i taktyce działania, wydawano komunikaty lub oświadczenia, drukowane nast. w prasie podziemnej. Większość dokumentów była wstępnie przygotowana przez tzw. łączników merytorycznych, czyli doradców przewodniczących poszczególnych Regionów; o ich zebraniach i istnieniu nie informowano publicznie. W tajemnicy utrzymywano miejsca spotkań (były to różne miasta). TKK dokonywała podziału pomocy finansowej napływającej z zagranicy. Próbowała określać zasady rozdziału pomocy technicznej (środki poligraficzne, powielacze, aparatura radiowa). TKK podporządkowane było utworzone w 1982 Biuro Koordynacyjne NSZZ „S” za Granicą z siedzibą w Brukseli, jego status, zasady działania, skład personalny i podejmowane inicjatywy. Kontakt z Biurem Koordynacyjnym utrzymywano za pomocą konspiracyjnych środków łączności. Przyjmowano zasadę, że wszyscy członkowie TKK występują pod swoimi nazwiskami, co miało uwiarygodniać TKK wobec społeczeństwa i ograniczyć możliwość prowokacji. Zasada ta była łamana, niektórzy przywódcy Regionów nie decydowali się na ujawnienie swych nazwisk. TKK tworzyli w różnych okresach jej działania: z Regionu Mazowsze Z. Bujak (1982-1986), Wiktor Kulerski (1986), z Regionu Gdańsk B. Lis (1982-1984), Bogdan Borusewicz (1984-1986), Lech Kaczyński (1986), Krzysztof Dowgiałło (1986-1987), z Regionu Małopolska W. Hardek (1982-1983), Stefan Jurczak (pocz. występujący pod ps., 1984-1987), z Regionu Dolny Śląsk W. Frasyniuk (1982), Piotr Bednarz (1982), Józef Pinior (1983), Marek Muszyński (1984-1987) oraz b. członek Prezydium KK Eugeniusz Szumiejko (1982-1984). Ponadto w pewnych okresach reprezentowali: Region Śląsko-Dąbrowski Tadeusz Jedynak (1983-1985), Jan Andrzej Górny (1986-1987), Region Wielkopolska Janusz Pałubicki (1982, 1986-1987) oraz występujący nie pod nazwiskiem przedstawiciele Regionów: Ziemia Łódzka – Jerzy Dłużniewski (1984-1987), Pomorze Zachodnie – Andrzej Milczanowski (1984-1987), Toruń – Antoni Stawikowski (1984-1985); od 1984 w pracach TKK uczestniczył Jacek Merkel, odpowiedzialny za łączność zagraniczną, poza tym łącznicy merytoryczni: Jerzy Buzek, Jerzy Zdrada, Jan Krzysztof Bielecki, Michał Nawrocki, Janusz Grzelak. 2-krotnie w posiedzeniach TKK brał udział Lech Wałęsa. W 1986 utworzono funkcję sekretarza TKK, którą objął L. Kaczyński (1986-1987) oraz Biuro Społeczno-Polityczne z Jarosławem Kaczyńskim na czele. TKK od chwili swego powstania była zwalczana przez władze zarówno propagandowo, jak i przy użyciu środków policyjnych; Biuro Śledcze MSW prowadziło przeciw jej członkom postępowanie z art. kodeksu karnego mówiącego o organizacji zmierzającej „do obalenia przemocą ustroju PRL”, rozesłano listy gończe. W 1984 Biuro Śledcze MSW prowadziło postępowanie przeciw TKK jako organizacji o charakterze szpiegowskim (ze względu na kontakty z zagranicą oraz otrzymywanie amerykańskiej pomocy finansowej), nast. powrócono do kwalifikacji prawnej mówiącej o dążeniu do obalenia przemocą ustroju. Większość zmian personalnych w składzie TKK następowała na skutek aresztowań. W 1986 po amnestii, która objęła działaczy struktur podziemnych, L. Wałęsa utworzył nowe, jawne kierownictwo – Tymczasową Radę „S”. TKK kontynuowała swoje działania w okresie przejściowym jako struktura konspiracyjna. 25 X 1987 na wspólnym posiedzeniu TKK i TR „S” powołano Krajowy Komitet Wykonawczy. Wraz z tą decyzją TKK zakończyła działalność. 6 V 1982 – 25 X 1984 TKK była rozpracowywana przez Wydz. I Biura Studiów MSW w ramach SOR krypt. Komisja. w składzie: Zbigniew Bujak (Region Mazowsze), Władysław Frasyniuk (Region Dolny Śląsk), Władysław Hardek (Region Małopolska), Bogdan Lis (Region Gdańsk) oraz członek Komisji Krajowej Eugeniusz Szumiejko.

23

• W Kielcach oblano farbą pomnik żołnierzy sowieckich.

24

• W Warszawie powstaje Międzyzakładowy Robotniczy Komitet „Solidarności” (MRKS), największa struktura podziemna „Solidarności” w Regionie Mazowsze, oparta na systemie piątkowym. W skład pierwszej piątki wchodzili: Roman Bielański z Zakładów Mechanicznych Ursus, z Państwowych Zakładów Optycznych, Edward Mizikowski z Huty Warszawa (w listopadzie 1982 jego funkcję przejął Wacław Skudniewski, Edward Piotrowski z Zakładów Mechanicznych im. Nowotki, oraz Jerzy Bogumił z Centrum Naukowo-Produkcyjnego Materiałów Elektronicznych. Organizatorem i szefem służb wykonawczych (tzw. grup specjalnych) był Adam Borowski. Redaktorem naczelnym organu MRKS, pisma „CDN – Głos Wolnego Robotnika” był Andrzej Machalski; poligrafią kierował Jacek Chmaj, za kolportaż i transport był odpowiedzialny Grzegorz Gampel, pieczę nad finansami sprawował Mieczysław Nowak, zaopatrzeniem zajmowała się Lidia Stobbe, a na czele tzw. biura stała Elżbieta Stobbe.

• W Zamościu oblano farba pomnik funkcjonariuszy MO i SB poległych w walkach z niepodległościowym podziemiem.

28

• W Pile ukazuje się pismo „Lech. Gazeta Wojenna RKS NSZZ «Solidarność» w Pile”.

• Społeczna Oficyna Oficyna Oficyna, wydawnictwo podziemne działające 1983-1988 w Szczecinie, założone z inicjatywy Sławomira Lenera. Oficynę utworzył zespół wydający pismo „Obraz” (zmiana nazwy wynikała z rozszerzenia zakresu działania grupy oraz dążenia do zdezorientowania SB). W skład redakcji wchodzili: S. Lener (odpowiadający za stronę graficzną), Edward Wiśniewski oraz Piotr Mync. Syzyf w Poznaniu rozpoczyna wydawanie pisma „Niepodległość”.

• Grupa bibliotekarzy z kilku miast (Jerzy Maj – Warszawa, Renata Dabertowa – Poznań, Jacek Szauk – Szczecin, Krystyna Bielawska – Kraków, Iwona Książek – Łódź) zaczyna redagowanie pisma „Okno”, drukowanego w poszczególnych miastach i tam kolportowanego.

30

• Przed świętem pracy zostaje zwolnionych ok. 1000 internowanych oraz zniesiona godzina milicyjna.