Bojkot wyborów
"Bojkot wyborów", po raz pierwszy akcję wzywania do nieuczestniczenia w wyborach środowiska opozycji zorganizowały w 1980, przed wyborami do Sejmu PRL i rad narodowych 23 III 1980. 24 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1980 KSS KOR wydał Oświadczenie, w którym stwierdzono, że jego członkowie nie wezmą udziału w głosowaniu na jedyną listę Frontu Jedności Narodu („udział w tej przykrej farsie ubliża godności obywatelskiej i ludzkiej każdego członka naszego społeczeństwa”). Współpracownicy KSS KOR, także działacze ROPCiO, Komitetu Porozumienia na rzecz Samostanowienia Narodu, RMP i SKS kolportowali ulotki wzywające do bojkotu wyborów w Warszawie, Krakowie i Gdańsku, na mniejszą skalę również w Łodzi, Szczecinie i Wrocławiu. KPN początkowo próbowała zgłosić kandydatury 8 działaczy na posłów w kilku dużych miastach, 18 II 1980 rozpoczęto nawet kampanię: kolportaż ulotek i rozlepianie plakatów wyborczych. Jednak kiedy 4 III 1980 okazało się, że kandydaci KPN nie zostali wprowadzeni na listy wyborcze, władze Konfederacji wezwały do bojkotu wyborów lub skreślania wszystkich kandydatów FJN. Z kolei Ruch Wolnych Demokratów najpierw wezwał władze do dokonania zmian w ordynacji wyborczej, a kiedy to nie nastąpiło, zaapelował o wpisywanie na kartach wyborczych liter: WW (wolne wybory). Nie da się określić, jaką skuteczność miały apele opozycji, ale nie ulega wątpliwości, że oficjalne dane, wedle których w wyborach uczestniczyło 98,9% uprawnionych, odbiegały od rzeczywistości.
Po raz kolejny opozycja wezwała do bojkotu wyborów 17 VI 1984, tym razem do rad narodowych. W Oświadczeniu TKK „S” z 2 II 1984 stwierdzono, że „jedyną naszą odpowiedzią powinna być odmowa udziału w głosowaniu. Sama obecność w lokalu wyborczym uzasadnia bowiem propagandowe kłamstwa o społecznym poparciu dla władzy”. Nowością, wynikającą ze znaczącego zwiększenia się potencjału organizacyjnego opozycji, było podjęcie – obok apeli o bojkot, zawartych w prasie podziemnej, ulotkach i audycjach niezależnego radia – akcji oceny frekwencji wyborczej. Akcję tę prowadzono w dwóch formach: całodziennej obserwacji wybranych obwodowych komisji wyborczych (np. w Warszawie blisko 100, w woj. katowickim 62) oraz w tzw. systemie 3×5 (3-krotna obserwacja przez 5 min. losowo wybranych punktów wyborczych o różnych porach dnia) – kilkuset innych. Na tej podstawie oszacowano frekwencję w największych miastach: Katowice – 57-59%, Kraków – 48%, Trójmiasto – 47%, Warszawa – 57%, Wrocław – 40%, w skali całego kraju – 66%. Wedle oficjalnych danych w wyborach wzięło udział 74,7% uprawnionych. Dotychczas w PRL frekwencja wyborcza nie spadała nigdy poniżej 94% (najniższy wynik z 1957). Tak znaczące obniżenie przez władze oficjalnie ogłaszanych danych było spektakularnym sukcesem opozycji.
Akcję powtórzono w związku z wyborami do Sejmu PRL 13 X 1985. TKK wezwała do ich bojkotu w Oświadczeniu z 16 VII 1985, w którym podkreślano, że przyjęta przez władze nowa ordynacja wyborcza z 29 V 1985 nie zmieni faktu, że Sejm będzie nadal „posłusznym narzędziem w ręku tych sił, które rozpoczynały swe rządy w Polsce od sfałszowania pierwszych powojennych wyborów”. Stworzono specjalny program komputerowy do obliczania cząstkowych wyników, pochodzących zarówno z obserwacji ciągłej, jak i cząstkowej (w systemie 4×5 lub 4×10). Większa też była skala obserwacji obwodowych komisji wyborczych (w Warszawie nastąpił podobno 3-krotny wzrost liczby pomiarów w stosunku do 1984). Oszacowano frekwencję w największych miastach: Gdańsk – 56%, Górny Śląsk – 72-73%, Kraków – 53%, Łódź – 60%, Szczecin – 64%, Toruń – 72%, Warszawa – 56%, Wrocław – 46%, także w skali całego kraju – ok. 60%. Wg oficjalnych danych w wyborach uczestniczyło 79% uprawnionych.
Kierownictwo „S” wezwało też do bojkotu referendum z 29 XI 1987, ale tym razem nie przeprowadzono operacji niezależnego szacowania frekwencji.
Ostatnia akcja bojkotu wyborów przez całą antykomunistyczną opozycję dotyczyła wyborów do rad narodowych z 19 VI 1988. Do rezygnacji z udziału w nich KKW „S” wezwała w Oświadczeniu z 30 V 1988. Przeprowadzono również, choć na znacznie mniejszą skalę niż w 1984 i 1985, kampanię antywyborczą oraz akcję szacowania frekwencji. Wedle oficjalnych danych wyniosła ona tylko 55%, szacunki opozycyjne mówiły nawet o 23%.
Wiosną 1989 wzywano też do bojkotu wyborów do Sejmu tzw. kontraktowego 4 VI 1989, ale czyniła to jedynie radykalna część opozycji z Solidarnością Walczącą na czele.